آوه، یا آبه، شهركی كهن نزدیك ساوه بود و اكنون شهری است از بخش مركزی كه در جنوب شهرستان ساوه در استان مركزی ایران قرار دارد.
جمعیت
براساس سرشماری مركز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۳۵۵۸ نفر (۸۴۳ خانوار) است.
نام شهر
در فرهنگ‌ها و منابع تاریخی و جغرافیایی عربی و فارسی، آبه و آوه هر دو آمده، اما اغلب به صورت آبه ثبت شده‌است. جمعی چون دمشقی، فیروزآبادی و یاقوت حمودی «آبه» و گروهی چون ابن‌خلدون، مقدسی، ابن بطوطه و نویسندة حدود العالم، «آوه» آورده‌اند. یاقوت حموی می‌گوید: آوه به سبب موازنه با ساوه چنین تلفظ می‌شود و عامة مردم آبه را آوه می‌خوانند. منسوب آن نیز غالباً «آبی» آمده و به ندرت آوی و آوجی هم دیده می‌شود. به گفتة خوانساری این نسبت در مورد فقیهان عموماً «آبی» آمده‌است به استثنای محمدبن محمد علوی آوی (۶/۳۲۳). ابن بطوطه در سفرنامة خود (۱/۱۸۷) از دانشمندی به نام نظام‌الدین حسین آوی و نیز از دانشمند دیگری به نام علاءالدین آوجی (۲/۶۵۸) نام برده و همچنین حافظ ابرو از دانشمندان به نام سید تاج‌الدین آوجی یاد كرده‌است (ص ۱۰۰).
تاریخچه
برخی از جغرافی‌دانان قدیم آوه را شهری نزدیك «ساوه» نوشته‌اند (فیروزآبادی) و برای تمیز آن از آوة همدان، آوه ساوه گفته‌اند (لسترنج،.(۲۱۱ یاقوت آن را بُلَیده (شهرك) خوانده‌است. نویسندة حدودالعالم گوید: ساوه و آوه شهركهایی‌اند انبوه و آبادان و با نعمت بسیار و خرم و هوای درست و راه حجاج خراسان (ص ۱۴۲). حمدالله مستوفی آن را «شهر» و از اقلیم چهارم ذكر كرده‌است. اعتمادالسلطنه آن را از بناهای اردشیر بابكان می‌داند (ص ۱۳) مستوفی می‌گوید: «طالع بناش سنبله، دور باروش قرب ۵ هزار گام است. هواش معتدل است و آبش از رودخانة گاوماها… و غله و پنبه در آنجا بسیار نیكو بود، اما نانش سخت نیكو نبود. از میوه‌هاش انجیر نیكو بود. مردم آنجا سفید چهره و شیعة اثنا عشری‌اند و در آن مذهب به غایت متعصب‌اند، و با هم اتفاق نیكو دارند و حقوق دیوانی آنجا به تمغا (نك: آل تمغا) مقرر است و ۱۰ هزار دینار ضمانی آن باشد و از آن‌ِ ولایتش كه ۴۰ پاره ده‌است، ۷ هزار دینار است و شهر و ولایتش داخل بلوك ساوه‌است» (ص ۶۰).
قزوینی به نقل از ابونصر میمندی گوید: میان آوه و ساوه رود بزرگی است و اتابك شیرگیر (امیر سلجوقی مق ۵۲۵ق/۱۱۳۱م) پلی عجیب و بی مانند با ۷۰ طاق بر آن ساخت؛ و نیز جاده‌ای سنگ فرش به طول دو فرسخ از پل تا ساوه بنیاد نهاد تا رهگذران در رنج نیفتند (ص ۲۸۳- ۲۸۴). مستوفی‌این رود را شاخه‌ای‌از گاوماهارود می‌داندو می‌نویسد: این رود «چون نزدیك ساوه و آوه رسد، در پس سدی كه صاحب سعید خواجه شمس‌الدین محمد صاحب دیوان طاب ثراه در مابین برو ساخته بُحیره شود و فضل آب بهاریش از هفتاد پولان [پل هفتاد طاق] مابین ساوه و آوه… گذشته، در مغازه منتهی می‌شود و بنیاد آب تابستانی ولایت آوه و ساوه بر آن سد است. طول این رود ۴۰ فرسنگ باشد. این رود در ولایت ساوه مانند زاینده رود است» (ص ۲۲۱). اشپولر می‌نویسد: مسكوكاتی به دست آمده كه به نام محمدبن یول قتلغ، یكی از امرای ایلخانی در سالهای ۷۳۷ و ۷۳۸ق/۱۳۳۷ و ۱۳۳۸م در چندین شهر از جمله اوه ضرب شده‌است (ص ۱۳۵، حاشیه). اگر این اوه همان آوة ساوه باشد معلوم می‌شود كه پس از تاراج مغول دوباره رونق یافته‌است.
قاضی ابونصر میمندی در شعری آوه را ستوده و مردم آنجا را شاعر و نویسنده خوانده‌است (یاقوت). از این شهر بزرگان و دانشمندان بسیاری برخاسته‌اند. از جملة آنان وزیر ابوسعد منصوربن حسین آبی (ه م)، ابومنصور محمد آبی (یاقوت)، صاعدبن محمدبن صاعد بریدی آبی و عزالدین حسن بن ابی طالب یوسفی آبی (ه م) (خوانساری، ۴/۱۱۶، ۱۱۷) را می‌توان نام برد.
