مجموعه معماری دستكند زیر زمینی سامن

مجموعه معماری دستكند زیر زمینی سامن:

آثار زیر زمینی سامن در سال ۱۳۸۴ بطور اتفاقی بر اثر اقدامات عمرانی كشف شد. مجموعه در بستری از سنگ گرانیت به صورت دستكند ایجاد شده و تماما در زیر معابر و منازل ساختمانهای اداری واقع است و طی اقدام پژوهشی در هشت كارگاه از مجموعه انجام شده كه دستاوردهای بسیار ارزشمندی داشته است. مجموعه شامل بیش از ۵۰ فضای كوچك و بزرگ است كه با راهروهای متعددی به هم ارتباط دارند و در عمقهای متغیر ۳ الی ۶ متری از سطح زمین قرار دارند. یكی از ویژگی های این مجموعه وجود تدفینها و بقایای انسانی متعدد موجود در كف فضاها است. تدفین در مجموعه احتمالا به كاربری دور دوم مجموعه بر می گردد. این امر نشان دهنده این است كه مجموعه طی یك دوره زمانی نسبتاً طولانی به عنوان مكانی مختص تدفین استفاده شده است. تدفین در دوره اشكانی به منظور ممانعت از آلوده نمودن چهار عنصر مقدس (آب، باد، خاك و آتش ) در تابوتهای سنگی و سفالی – گوردخمه ها گور خمره ها و یا مكانهایی كه ارتباط مستقیم با این عناصر نداشته باشد انجام می شده است.

با توجه به بررسی ها و مطالعات باستان شناسی صورت گرفته میتوان سه مرحله استقرار و استفاده را در مجموعه عنوان نمود. اولین مرحله كه به فلسفه ایجاد مجموعه بر میگردد بنا به شواهد موجود به نوعی كاربری اعتقادی بر میگردد. در مرحله دوم كه احتمالا مربوط به دوره اشكانی است از مجموعه به عنوان گوردخمه استفاده شده است. در مراحل بعد از مجموعه به عنوان پناهگاه برای مواقع اضطرار استفاده شده و این كار بری در تمام دوره های اسلامی از اوایل اسلام تا دوره قاجار به طور متناوب تداوم داشته است. این مجموعه طی شماره ۲۴۶۲۲ به تاریخ ۸۷/۱/۲۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

Architectural Complex of the Hand-Made Underground City of Samen

The underground relics of Samen were discovered accidentally during a construction project 1384 (2005). This Complex has been founded on a granite bed by hand and is completely under the streets, houses, and official buildings. There have been great achievements during an eight-workshop research project. The complex includes more than 50 small and large rooms which are linked by many aisles. These rooms have been built at a depth ranging between 3 to 6 meters. The rooms and spaces of all workshops are linked together and lead to the surface through carved stairways. One of the features of this Complex is the existence of a lot of human skeletons buried in the floor. This shows that the complex has been used for a long period of time as a special place for burials. In Ashkani Period, in order to prevent the four sacred elements (water, wind, soil, and fire) from being contaminated, burials were done using clay and stone coffins, away from direct contact with the four elements.

Archeological investigations show 3 phases of settlement and use of this complex. The first phase, referring to the philosophy of the foundation of the complex, indicates some kind of religious use the complex. The second phases, which is related to Ashkani Period, shows that the complex has been used as a cemetery. In later phases, the complex has been used as a shelter during emergencies. The alternative use of the complex for various functions has been documented from early Islamic period up to Ghajar period. A significant characteristic of Samen Complex is the existence of human skeletons and the granite bed of the complex which indicate the necessity of sophisticated tools and technology to create such a large complex. This Complex was registered in the national heritage list 27th of Farvardin (the beginning) of 1387 (2008) with 24622 as the reference number.

كاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه‌ای زیرزمینی در شهر سامن واقع در جنوب شهرستان ملایر منجر به كشف شهری پنهان شد كه در یك بستر سنگی و به صورت دستكند ساخته شده است. این شهر زیرزمینی احتمالاً به دوره پیش از اشكانی تعلق دارد و از برخی فضاهای آن برای تدفین مردگان استفاده شده است. در حال حاضر تاریخ دقیق استفاده و یا ساخت این فضاهای معماری دست‌كند در دست نمی‌باشد و به همین منظور نمونه‌هایی از سفال‌های به دست آمده به همراه برخی مواد فرهنگی برای آزمایش كربن ۱۴ و تاریخ‌گذاری دقیق انتخاب شده‌اند.بر اساس یافته‌ها می‌توان احتمال داد كه نخستین بار این فضاهای معماری به منظور انجام مراسم مذهبی خاصی، احتمالاً میترائیسم، مورد استفاده بوده و شواهد حاكی از آن است كه مراسم مذهبی به صورت پنهانی در زیر زمین انجام می‌گرفته است . ۵۴ مورد اسكلت انسانی در اتاق‌های شهر پنهان كشف شده كه این اسكلت‌ها به صورت بقایای انسانی كامل و یا توده‌ای جمع‌آوری شده اند. شهر پنهان یا زیرزمینی سامن كه احتمالاً شهری مخفی در دوره پیش از اشكانی بوده و بعدها نیز از آن به عنوان گورستان استفاده می‌شده، در شهر سامن در ۱۵ كیلومتری ملایر در استان همدان قرار دارد كاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه‌ای زیرزمینی در شهر سامن، منجر به كشف شهری پنهان شد كه در یك بستر سنگی و به صورت دست كند ساخته شده است. این شهر زیرزمینی احتمالاً به دوره پیش از اشكانی تعلق دارد و از برخی فضاهای آن برای تدفین مردگان استفاده شده است. حدود ۲۵ اتاق از این شهر زیرزمین كاوش شده و در این اتاق‌ها مقادیر زیادی اسكلت متعلق به دوره اشكانی وجود دارد كه دست‌نخورده در جای خود باقی‌مانده‌اند. در كنار اسكلت‌ها هدایای قبور گذاشته شده است و اسكلت‌ها به صورت چمباتمه‌ای تدفین شده‌اند. احتمال می‌رود تدفین‌ها به دوره تاریخی به خصوص دوره اشكانی مربوط است. براساس مطالعات باستان‌شناسی، شهر پنهان بیش از ۳ هكتار وسعت دارد و بخشی از این شهر باستانی به خاطر وجود رطوبت زیاد هنوز مورد كاوش قرار نگرفته است. احتمالاً بخشی از این شهر در زیر خانه مردم قرار گرفته و به همین دلیل تصور می‌شود كه در آن بخش‌ها فاضلاب شهری وارد شهر پنهان شده باشد. این شهر زیرزمینی، هنگامی كه مخابرات استان همدان قصد كشیدن فیبرهای نوری از زیر زمین را داشت كشف شد. بر همین اساس طی مجوزی ازسوی پژوهشكده باستان‌شناسی، هیاتی متشكل از انواع كارشناسان شامل باستان‌شناس، انسان‌شناس، كارشناسان مرمت و … كاوش‌های خود را در این شهر به انجام رساندند كه منجر به كشف فضاهای دست‌كند با حدود ۲۵ اتاق، سالن و راهروهای ارتباطی شد. شواهد اولیه حاكی از پیدایش این فضاها در دوره پیش از اشكانی بود. بر اساس این یافته‌ها می‌توان احتمال داد كه نخستین بار این فضاهای معماری به منظور انجام مراسم مذهبی خاصی، احتمالاً میترائیسم، مورد استفاده بوده است. این شواهد حاكی از آن است كه مراسم مذهبی به صورت پنهانی در زیر زمین انجام می‌گرفته است. بر این اساس احتمال داده می‌شود كه در دوره اشكانی از این فضاها به عنوان محل تدفین مردگان استفاده شده است و از اتاق‌ها به عنوان گوردخمه استفاده كرده‌اند. شهر زیرزمینی سامن در عمق ۳ تا ۶ متری زمین كشف شد و كانال‌های حفر شده درون آن به مرور در دوره‌های تاریخی كنده شده‌اند و اطراف آن‌ها نیز اتاق‌های متعدد وجود دارند. این كانال‌ها از نظر ساختار معماری، بسیار جالب هستند و كاربری خاصی داشته‌اند. در این كانال‌ها پس از پاك‌سازی، ۶۰ اسكلت شناسایی شدند كه درون ۹ اتاق قرار داشتند و با توجه به بررسی‌های انسان‌شناسی شواهدی وجود دارند كه تدفین‌هایی به‌صورت تدفین باز انجام شده‌اند. علاوه بر این شواهد، ۶ مورد بقایای انسانی نیز وجود دارند كه به‌طور دقیق نشان می‌دهند، این اتاق‌ها در كاربری نهایی به‌صورت محل تدفین استفاده می‌شدند، به‌طوری كه استخوان‌ها را جمع می‌كردند و دوباره تدفین‌های جدیدی انجام می‌دادند. از ۶۰ اسكلت یافت شده، ۱۶ مورد مرد، ۲۶ مورد زن، ۱۴ مورد كودك و یك نوزاد شناسایی شده‌اند و جنسیت ۳ مورد از آن‌ها نیز تشخیص داده نشده است.لازم به توضیح می باشد كه در حال حاضر بعلت كندی عملیات عمرانی و پاكسازی این شهر زیر زمینی باز دید برای عموم امكان پذیر نمی‌باشد و امیدواریم كه با مساعدت سازمان میراث فرهنگی و همكاری و هم فكری دیگر عزیزان این امكان میسر شده و این مكان به یك قطب گردشگری تبدیل گردد.