ممقان دوزی

ارزنده ترین‌ صنعت دستی ممقان كه‌ در ۴۲ كیلو متری شهرستان تبریز واقع‌ شده،‌سوزندوزی‌ است‌. این‌ هنرصنعت كه‌ تولیدش در انحصار زنان و دختران خانه‌ دار است‌ و‌مواد اولیه ی مورد نیازش‌ را فقط نخ‌ ابریشم رنگین و پارچه‌ ی دبیت و متقال تشكیل‌میدهد، در ممقان سابقه یی‌ چندان طولانی‌ ندارد و در گذشته تولیدات دست‌ اندركاران را ‌بیشتر نوعی‌ كلاه كه‌ دارای مصرف محلی بود تشكیل می‌داد. ولی‌ در حال حاضر از این‌ هنر‌علاوه‌ بر كلاه برای تهیه ی زیر لیوانی‌، كمربند، كفش، جلیقه و سالفت (نوعی‌ رومیزی كه‌‌دارای ابعاد متفاوتی‌ است‌ و معمولا در وسط‌ میزهای بزرگ‌ گسترده‌ میشود)، استفاده‌ به‌‌عمل می‌آید.‌
سوزندوزی‌ ممقان یكی از شعب رو دوزی‌های ایرانی‌ است‌ كه‌ طی آن زمینه ی اساسی‌ پارچه‌‌را بخیه می‌پوشاند و زمینه ی تازه‌ یی‌ از نقش و رنگ‌ ایجاد می‌شود.‌
تعداد سوزندوزان ممقان و حومه‌ در حال حاضر حدود ۷۰۰ خانوار یا ۱۶۸۰ نفر است‌ كه‌‌محصولات تولیدی شان علاوه‌ بر تامین نیازهای محلی و خود مصرفی‌ توسط‌ سازمان صنایع‌‌دستی ایران خریداری‌ و در فروشگاههای وابسته به‌ سازمان در نقاط مختلف كشور عرضه‌‌میشود.‌
طرحهای سوزندوزان عموما ذهنی و ملهم از برداشت‌ها و بنیشهای شخصی هنرمندان از‌محیط طبیعت است‌ و بیشتر شامل‌ گل‌ها و بوته‌های تمثیلی می‌شود.‌ ابزار كار سوزندوزان را فقط یك‌ سوزن‌ چهار سانتی معمولی‌ و یك‌ انگشتانه‌ خیاطی تشكیل‌میدهد و با كمك همین وسایل‌ ساده‌ است‌ كه‌ بدیع‌ترین‌ نقوش را بر پارچه‌ می‌نشانند و‌محصولاتی‌ ظریف‌ و مصرفی‌ كه‌ از جنبه های قوی هنری نیز برخوردار هست تولید می‌كنند.‌
برای شروع‌ به‌ كار سوزندوزی‌، ابتدا با توجه‌ به‌ ضخامتی كه‌ نقش می‌بایست داشته باشد نخ‌‌ویسكوزیااستات را به‌ صورت‌ ۱۵‎-۶ یا ۳۰ لاكلاف نموده‌ و به‌ هم‌ می‌تابند. سپس از یك‌ برگ‌روزنامه‌ شكل مورد نظ‌ر محصولاتی‌ را كه‌ مصمم به‌ تولید آن هستند بریده و به‌ همین ترتیب ‌اشكال مورد نظ‌ر را از دبیت و متقال مشكی نیز بریده و آنها را در طرفین لایه‌ ی روزنامه‌‌یی قرار می‌دهند (به‌ این‌ ترتیب كه‌ یك‌ طرف روزنامه‌ را دبیت و سوی دیگر آن را متقال‌بپوشاند) لازم‌ به‌ توضیح است‌ كه‌ روزنامه‌ و متقال (كه‌ اصطلاحا لایه‌ نامیده می‌شود) باید‌دارای اندازه‌ یی‌ همسان و اندازه‌ ی دبیت از طرفین حدود دو سانتی متر بیشتر باشد. ‌
بعد از قرار دادن‌ لایه‌ و رویه‌ در طرفین روزنامه‌ آنها را به‌ یكدیگر كوك زده‌ و لبه ی اضافی‌‌پارچه‌ را به‌ داخل‌ برگردانده و به‌ لایه‌ ی روزنامه‌ یی‌ می‌دوزند.‌
سوزندوزان معمولا سوزن‌ را در دست‌ راست‌ گرفته و با دست‌ چپ‌ پارچه‌ را ثابت‌‌نگاهداشته و ابتدا نقش زنجیره را به‌ شیوه ی گلدوزی‌ در پنج میلی متری لبه ی كار‌میدوزند. نحوه ی زنجیره دوزی‌ به‌ این‌ ترتیب است‌ كه‌ ابتدا سوزن‌ را از زیر به‌ داخل‌ پارچه‌‌فرو برده‌ و آن را كاملا از پارچه‌ بیرون‌ می‌كشند تا گره ی ته‌ نخ‌ به‌ پارچه‌ متصل شود. سپس‌سوزن‌ را از رو به‌ داخل‌ پارچه‌ فرو برده‌ و قبل از آنكه كاملا از زیر كشیده شود و در دست‌‌در حالتی كه‌ نخ‌ باقیمانده بر رویه‌ ی كار حالت‌ دایره یی‌ كوچك‌ را به‌ خود گرفته سوزن‌ را از‌زیر به‌ داخل‌ پارچه‌ فرو برده‌ و پس‌ از عبور دادن‌ از داخل‌ دایره آن را می‌كشند تا نخ‌ سفت‌شود. سپس دوباره‌ با فاصله یی‌ معین سوزن‌ را از رو به‌ داخل‌ پارچه‌ فرو برده‌، ایجاد دایره‌نموده‌ و عمل را تكرار می‌نمایند تا دوخت‌ زنجیره به‌ پایان برسد (درست‌ مثل كاری‌ كه‌ در‌گلدوزی‌ معمولی‌ انجام می‌شود) بعد از انجام این‌ مرحله، قسمت میانی‌ كار به‌ شكل پیش‌گفته زنجیره دوزی‌ می‌شود.‌
در شرایط‌ی‌ كه‌ كار شكلی دایره مانند داشته باشند مانند دوخت‌ زیر استكانی‌ یا كف‌ كلاه، بعد ‌از زنجیره دوزی‌ قسمت وسط‌ به‌ وسیله ی نخ‌ هایی‌ كه‌ از مركز دایره به‌ محیط آن وصل‌میشود دایره را به‌ هشت قسمت تقسیم نموده‌ و با كوك هایی‌ نقاط تماس قط‌رها را با محیط‌دایره دو به‌ دو به‌ یكدیگر وصل می‌كنند تا شكل ستاره‌ یی‌ هشت پر بر روی‌ كار بنشیند و به‌‌این‌ مرحله از كار اصطلاحا آی چك‌ ماخ (ماه كشیدن) می‌گویند. ‌
سپس پیرامون كار را با روش‌ دندان موشی‌ كه‌ تقریبا شبیه زیگزاگ است‌ و در اصطلاح‌محلی دكمه قراقی‌ نامیده می‌شود دوخته و آنگاه اطراف مركز دایره را كه‌ گوبك‌ (ناف) نام‌دارد با رنگ‌ دلخواه زنجیره دوزی‌ می‌نمایند.‌
و در مرحله ی بعد، پرههای ستاره‌ به‌ روش‌ دو كوك بلند و تقریبا شبیه عدد ۷ دوخته میشود ‌و در پایان با استفاده‌ از دندان موشی‌های بلند، شبیه آنچه در لبه كار انجام شده، محصول‌تكمیل و آماده‌ ی مصرف میشود.‌
در شرایط‌ی‌ كه‌ تولید محصولاتی‌ به‌ اشكالی‌ دیگر مورد نظ‌ر باشد كماكان برش رویه‌، لایه‌ و‌آستر به‌ شیوه ی قبلی انجام و پس‌ از آن با ابریشم درشت‌ تاب حاشیه یی‌ به‌ فاصله ی ۵‌میلی متری لبه ی كار، دوخته میشود. حاشیه دوزی‌ كه‌ آن را سوچك‌ ماخ (سو كشیدن یا‌حاشیه كشیدن) می‌گویند به‌ این‌ ترتیب است‌ كه‌ دو یا سه‌ ردیف‌ نخ‌ درشت‌ تاب را بر روی‌‌پارچه‌ قرار داده‌ و به‌ وسیله ی بخیههای بسیار ریزی كه‌ همرنگ‌ نخ‌ اصلی است‌ آن را به‌ رویه‌ ‌میدوزند.‌
آنگاه به‌ فاصله ی كمی از حاشیه، مجددا به‌ روش‌ قبلی، چند ردیف‌ ابریشم درشت‌ تاب را بر‌روی‌ كار دوخته و آن را جوت لماخ (جفت كردن‌) می‌نامند سپس در فاصله ی چند سانتی‌متری جوت لماخ حاشیه ی دیگری را كه‌ آق یر آچماق نامیده میشود بر روی‌ كار می‌دوزند.‌
بعد از طی این‌ مراحل‌، فاصله ی بین سوچك‌ ماخ و جوت لماخ با بخیههای درشت‌ به‌ شكل‌عدد ۷ پر شده و محل تلاقی‌ بخیهها با یكدیگر زنجیره دوزی‌ می‌شود.‌
آنگاه نقش بوته‌ جقه به‌ روش‌ زنجیره یی‌ در وسط‌ كار ایجاد میگردد.‌
شامیل لخ‌ عبارت‌ از یك‌ ردیف‌ دوخت‌ زنجیره به‌ موازات دیواره‌ ی بوته‌ و در قسمت داخلی‌آن است‌ كه‌ با نخی به‌ رنگ‌ دیگر انجام میشود. و پس‌ از آن داخل‌ بوته‌ جقه بخیه دوزی‌‌ضربدری‌ میشود. كه‌ در اصطلاح محلی این‌ قسمت از كار گل‌ لاماخ نام دارد.