باغ علی نقی خان تفت نمونه ای ارزشمند از باغهای ایرانی است و اهمیت و ارزش آن زمانی دوچندان می شود كه وضعیت اقلیمی غالب استان یزد و آب و هوای خشك و كویری آن را در نظر داشته باشیم.
باغ سازی از زمانهای پیش از تاریخ همواره جزء جدا نشدنی زندگی بشر محسوب می شده و در همه دوره ها در دیگر رشته های هنر تاثیر و نقش عمده ای داشته است.
هنر باغ سازی مانند معماری تابع عوامل و شرایط طبیعی هر محیط بوده كه وجود آب و خاك بارور از جمله آنهاست و به دلیل اختلاف آب و هوایی مناطق مختلف ایران به خصوص در مناطق گرمسیری باغ اهمیت ویژه ای پیدا می كند.
باغ ایرانی از سه عنصر اصلی آب گیاه و فضای معماری تشكیل شده و مهمترین مسئله برای حیات بخشیدن به باغ رساندن آب از راههای دوردست به داخل باغ بوده كه سازندگان باغها از طریق حفر قنات آن را حل نموده اند و آب بعنوان یكی از عناصر چهارگانه آفرینش جایگاه ویژه ای در فرهنگ كهن ایران دارد و شاخص ترین این باغها باغ علی نقی خان تفت است.
این باغ كه در محله سرآب دورقم تفت واقع شده و ۲۰ هزار متر مربع وسعت دارد دارای عمارتی است كه در وسط باغ خودنمایی می كند و شامل اتاق هایی تودرتو،حوض و حمام می باشد.
به گفته سرپرست نمایندگی میراث فرهنگی تفت باغ علی نقی خان كه به نام مالك نخستین آن مربوط می باشد با توجه به نوع و اندازه مصالح به كار رفته در بنا و شیوه معماری آن قدمت بنا به دوران قاجار باز می گردد و در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ به شماره ثبتی ۱۲۳۴۴ بعنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ولی غیاثی افزود: قرارگیری سه خانه باغ افضلی،علی نقی خان و آستان قدس در كنار هم مجموعه ای نفیس و عظیم را بوجود آورده و گذر آب قنات در باغ،وجود درختان انار،زردآلو،چنار،توت و معماری درخور توجه بناهای مختلف، فضایی باطراوت و زنده به آن بخشیده است.
وی گفت: بنای باغ علی نقی خان را از لحاظ موقعیت قرارگیریشان می توان به ۴ قسمت تقسیم كرد كه شامل فضای هشتی و بنای متصل به آن كه شامل هشتی،اصطبل،طویله،حمام،شربتخانه،باقیمانده های احتمالی برج و چند اتاق در جبهه شرقی- كوشك – پایاب و مطبخ می باشد.
غیاثی اظهار داشت: از ویژگی با شكوه آن وجود كوشك در میانه باغ است كه در مساحتی حدود ۴۰۰ متر مربع در دوطبقه با مصالح آجر،سنگ مرمر،چوب،گچ و خشت و گل ساخته شده، از هرچهار جهت به سوی باغ چشم انداز دارد هرچند بخش هایی از آن تخریب شده ولی درسالهای اخیر مقداری از آن مرمت و بازسازی شده است.
در فضای میانی این كوشك، حوضی كه خود نشان از یك معماری عظیم ایرانی است وجود دارد كه پس از سرریز شدن به جوی هایی كه چهار طرف حوض و به كف اتاق ها تا بیرون كوشك راه دارد وارد شده وموجب خنك شدن اتاق ها در فصل گرم می شده است.
ایجاد پیش بخاری گچی و تزئینی،طاقچه ها و قطاربندی ها،ساخت كلاه فرنگی در فضای میانی كوشك،ایجاد طاق نما در دیواره اطراف كوشك،دم گیری های گچی و… از نونه های تزئیناتی است كه در آن مشاهده می شود.
از دیگر ویژگی های قابل طرح در این بنا وقوع پایاب در آن است كه در سالهای گذشته كاملا مرمت شده و همچنان آب در آن در حال گذر است.
مصالح به كارگیری شده در بنا عمدتا خشت و گل،چوب،سنگ مرمر،گچ،سنگ ریزه،آجر و سنگ است.
این مسوول یادآور شد: گذربندی و جدول بندی بخش هایی از باغ،بازسازی دیوارها و سقف های فروریخته بعضی فضاها،بازسازی اتاق های طبقه فوقانی و زدن سقف آنها،ایجاد ازاره سنگی در بعضی از قسمت های باغ و ساخت سرویس های بهداشتی در نزدیكی اتاق های جبهه شرقی باغ از نمونه اقداماتی است كه از سوی میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری شهرستان تفت در سالهای گذشته د ر راستای احیای باغ علی نقی خان صورت گرفته است .
