« تشعیر » یك از رشته های نقاشی ست كه بیشتر برای زینت بخشیدن به حاشیه ی نقش ها به كار برده می شود و بر رونق و زیبایی و اعتبار نقاشی می افزاید. ویژگی این فن استفاده از قلم نازك است كه در حقیقت موئینه كاری باید نامید و بر دو قسم است تشعیر « سیاه قلم » و تشعیر « سیاه قلم » و تشعیر « طلایی » كه با حلكاری كشیده می شود و البته تشعیر طلایی بر سیاه قلم برتری دارد. حاشیه ی نقش ها را گاهی با گلهای « ختایی » یا « عباسی » می آرایند و این رشته را طلا اندازی می نامند. گاهی نیز گرداگرد نقش را با « زرنشان » كه از شاخه های تذهیب است زیور می بخشند كه آنرا حاشیه سازی « زرنشان » می گویند. ولی هیچیك از این دو فن بر خلاف آنچه برخی تصور می كنند تشعیر سازی نیست . زیرا در تشعیر به طور حتم باید تصویر جانورانی از قبیل اژدها و شیر و آهو و گوزن و خرگوش و سیمرخ و پلنگ در حال عادی و یا گرفت و گیر ارائه گردد و یا پرندگان زیبا و رنگین در حال پرواز یا نشسته بر روی شاخه های درخت ترسیم شود. افزون بر این گاهی سوارانی در حال تیر اندازی در برخی از تشعیر ها دیده شده است .
صنعت تشعیر به طور مستقل یك فن مهم از فنون نقاشی است كه استفاده از آن منحصر به حواشی نقش ها نیست و گاه بر روی متن جلد های روغنی « لاكی » و سطح قلمدان و قاب آئینه از آن بهره گیری می شده است و مهارت در خوب ساختنش مستلزم ممارست و تمرین فراوان بوده است . تا آنجا كه نگارنده آگاهی دارد اضافه كردن تصویر انسان در تشعیر از مكتب « هند و ایران » كه بنیانگذارش استادان ایرانی از قبیل عبد الصمد و میر سید علی متخلص به جدایی بوده اند آغاز شده چنانكه در پاره ای از نقاشی های « مرقع گلشن » در حاشیه نقوش ، تصویر انسان ( اكثر تك نفره ) دیده شده است . استاد كم نظیر این فن در دوره صفوی « استاد میرك » است و در عصر پهلوی ( معاصر ) « میرزا آقا امامی » و « حسین بهزاد » و « حاج مصور الملكی » و « حسین ختایی » از جمله تشعیر سازان بر جسته به شمار می روند.
مرحوم « میرزا آقا امامی » ( محمد مهدی ) گاه به جای تشعیر در حاشیه ی مینیاتور های خود از تصویرها و مجلس آرایی نیز استفاده می كرده به گونه ای كه مجلس پردازی های حاشیه ، از جهت پر كاری بر متن پیشی می گرفته است .
« حاج مصور الملكی » نیز از جمله تشعیر سازان زبر دستی ست كه در حاشیه از صورت انسان ها بسیار بهره می گرفته و گاهی تصاویر انسان و حیوان را تلفیق می نموده است .
در حاشیه ی برخی از كتابهای دوره تیموری و صفوی تصویر جانوران روی صفحات كاغذ فرنگی كه حالت چاپ گونه ای ( با صنعت آن زمان ) داشته نقش بندی شده و استادان ، با تحریر طلایی آنها را جاندار و زیبا جلوه می داده اند . البته این نوع تشعیر اهمیتش كمتر از نوع اول بوده است . در بعضی از این گونه كتابها دیده شده است كه این حاشیه های مصور به نقش جانوران یا پرندگان بدون قلم گیری مانده است كه در هر زمان به وسیله استادان بعدی فن قلم گیری زرّین یا سیاه قلم می شده است . یكی از اقسام تشعیر ، نقش های ریز و بسیار ظریف و زیبایی ست كه بر صدر مجلس های نقاشی دوره تیموری و صفوی در فضای محدودی كه جای دورنما « پرسپكتیو» را درین مكتب می گیرد ترسیم می شده و بیشتر از تصویر آهو و خرگوش و روباه بهره گیری به عمل می آمده است ظرافت و دل انگیزی این نوع تشعیر كه اكثر آبی رنگ یا سیاه قلم است بسیار چشم نواز می باشد.
