نقش دوزی

فرهنگ معین نیز نقش بندی را گلدوزی و زری دوزی معنی نموده است ولی نقش درزی به دوختی اطلاق می شود كه هنرمند با استفاده از نخ های ابریشمی یا پشمی نگاره های دلخواه روی زمینه ای پدید می آورد و در اكثر این درخت ها ، زمینه دیده نمی شود. این یكی از شیوه های كهن هنر سوزن دوزی می باشد. این دوخت از زمان های پیشین در كشورمان رایج بوده است ولی قدیمی ترین آثار به دست آمده مربوط به دوره سلجوقی می باشد و متاسفانه از دوره های قبل از سلجوقی هنوز آثاری به دست نیامده است در دوران مغول و تیوری این هنر از رواج نسبی برخوردار بود ولی دوره اوج این دوخت زمان صفویه بوده است.
آثار به جا ماده از این عهد حكایت از مهارت و شكیبایی خاص هنرمندان این فن دارد كه معمولاً تمام زمینه ساده پارچه را با شلال های مختلف زینت می بخشیدند.
از دیگر دوره های شكوفایی این دوخت را بایستی دوره: افشاریه ، زندیه و قاجاریه دانست در این دوران هنرمندان سعی در اجرای ظریف این فن داشتند كه نمونه های به جا مانده از این ایثارگران هنرمند خود گواه بر این مدعاست.
از مواد موردنیاز در این دوخت می توان به: پارچه بافت ساده ، نخ های ابریشمی و پشمی ، سوزن در شماره های مختلف از نوع كوتاه و بلند و قیچی اشاره نمود.
نقش هایی كه در این دوخت مورداستفاده قرار می گیرند عبارتنداز: گل و بوته ، گل و مرغ ، حیوانات ، بته حقه های مختلف ، گل های پنج پر و هشت پر ، نقوش هندسی ، محرماتی ، راست و كج ، بازوبند ، بند رومی ، شمسه ای ، گل های ش-ا-ه عباسی ایكاتی ، ترنجی ، سرترنجی و نیم ترنجی، تاجی ، افسری و گل های جناغی حاشیه ای. كاربرد نقش دوزی:
از این دوخت برای: آرایش شلوارزنان ، پرده ، بقچه ، سوزنی ، سجاده ، شال كمری ، كمربند ، بند ساعت ، جلد قرآن ، سمبوسه ، مچ پیچ ، روكرسی ، رومیزی ، تابلو ، روجلد ، كوسن ، رومبلی استفاده می نمایند.
رنگهایی كه در این دوخت بیشتر مورداستفاده قرار می گیرد عبارتند از: فیروزه ای ، كرم ، صورتی ، نیلی ، قرمز دانه ، عنابی ، خردلی ، سبز سیلویی ، چمنی و سبززنگاری ، سفید ، بنفش ، نارنجی ، زرد، قهوه ای و آجری
مركز اصلی این هنر در دوران گذشته یزد و اصفهان بوده است كه رفته رفته در نقاط دیگر ایران از قبیل : شیراز ، كاشان ، خراسان ، كرمان ، تبریز و ارومیه نیز رایج گردید ولی در تمام دوره ها یزد مقام اول را داشته است.
تكنیك اجرای این دوخت:
اول طرح موردنظر را روی كاغذ پیاده نموده سپس با سوزن ، سوراخ سوراخ می كنیم. آن گاه به وسیله براده گچ یا ذغال نقش را روی پارچه بافت ساده پیاده می كنیم. سپس مطابق نقش دوخت را با استفاده از سوزن و نخ دولای ابریشمی یا در بعضی موارد با نخ یك لای پشمی به صورت دوخت مورب شروع می نماییم نخست خطوط اصلی نقش را دوخته و پس از آن به متن دوزی می پردازیم. در دوخت نقش محرماتی كج ، عمل دوخت را از چپ به راست یا از راست به چپ می توان دوخت. دوخت ها همیشه به صورت مورب و ساده بایستی باشند. و نیز در بعضی از دوختهای نقش، وسط حاشیه ها و پرچم های گل را با نخ گلابتون می دوزیم.
نكته مهمی كه در نقش دوزی بایستی موردنظر قرار گیرد انجام دادن دوخت با دقت زیاد می باشد باید سعی شود كه نخ های دوخت كاملاً روی پارچه خوابیده و یكدست باشد. پارچه زمینه این طرح دوخت بیشتر پارچه هایی با بافت ساده به رنگ های كرم ، سفید و گاهی پرتقالی می باشد. از این نوع دوخت می توان در تمام موزه های جهان و ایران به خصوص موزه هنرهای تزئینی تهران مشاهده كرد كه به صورتهای مختلف دوخته شده و به معرض نمایش درآمده است.