فلزات و سنگهای قیمتی از دیرباز در دستهای ماهر بشر به شكلهای تزیینی و هنری درآمده است تا چون زیور شخصی ، یا از جهت حیثیت اجتماعی ، و نهایتاً در راه نیات آیینی به كار برده شود . از دیرزمانی چون ۵۰۰۰ سال ق م در مصر ، و حدود ۲۵۰۰ سال ق م در میانرودان ( بین النهرین ) جواهرات و آرایه های دل انگیز ساخته می شد ، كه نمونه هایی از آن ـ مشكوف در كاوشهای شهر باستانی اور ، در جنوب بابل و وابسته به تمدن سومر ، به توسط سرلناردوولی ـ از نظر می گذرد .
ساكنان ایران زمانی دیرتر به ثروت و فرصت كافی دست یافتند تا روی فلزات كار كنند و از آنها زیـورهایی بـسازند ، كه دلیل عمده اش سختی اوضاع معیشت شان بود در مقایسه با میانرودان و كناره های درهٔ نیل كه آب فراوان و كشاورزی آسان داشتند .
با این همه زیورهای مسی و رشته هایی از مهره و دانه به رنگها و تركیبات گوناگون از میانه دوره مفرغ ، یا حدود ۳۰۰۰ تا ۱۳۰۰ ق م به دست آمده است . تپه حصار دامغان كه واقع بر جادهٔ معادن سنگ لاجوردبدخشان قرار داشت از حدود سال ۲۰۰۰ ق م آنقدر توانگر شد كه مركز نخستینی برای زرگری و نقره كاری واقع گردید ، گرچه زیورها و اشیاء گرانبهایی كه در آن جا ساخته می شد از ظرافت و تمامكاری بسی به دور بود .
انقراض امپراتوری سومری با سقوط و انهدام شهر مركزی اور در ۲۰۰۶ ق م عواقب مهمی را موجب شد كه یكی نابودی اشیاء همراه بردنی به عنوان غنایم جنگی بود ، و دیگری پراكنده شدن یا بی خان و مانی پیشه وران ، یعنی همام رویدادهایی كه به دفعات بسیار ، زیانبخش فرهنگهای اقوام گردیده است.
باید در نظر داشت كه بر طبق مدارك معتبر ، هم از لحاظ منطقه ای و هم از جهت نظم تاریخی ، بر اثر حفاریهای خطاكارانه و به دور از نظارت علمی ، در تعیین جایگاهها ، دوره ها ، تقدم و تأخر سنه ها ، شرایط اقتصادی و اوضاع اجتماعی ، و خصوصاً ارتباطات و داد و ستدها ، آشفتگی بسیار به میان آمده ، و اصالت تولیدگاهها و قدمت ، اعتبار و سندیت عتیقه ها و زیرخاكیها در بازار ارزشها سخت مشكوك و متزلزل گردیده است ، و بیش از همه در مورد جواهرات و فلزات گرانبها و اشیاء كوچك همراه بردنی . به هر صورت مسلم است كه این گونه اقلام همه جا و همه وقت در گردش دست به دست بوده است .
در نیمهٔ اول هزارهٔ دوم ق م جواهرات تولید شده در شوش مشتمل بود بر دستبندها و گردنبندهای آراسته به مهره های گرمكی شكل و دانه های وسطی ( فاصله انداز ) از طلای تو خالی ، كه زنان و مردان متساویاً زیب پیكر خود می ساختند . در نتیجهٔ كاوشهای علمی به عمل آمده در تورنگ تپه ، حسنلو ، دینخاتپه ، گوك تپه ، دیلمان ، و نیز به دست آمدن اشیائی از املش ، جواهراتی قابل سنه گذاری شناسایی شده اند كه مسیر تحول و طیف طرحها و همچنین اسلوبهای معمول در ایران شمالی را آشكار می سازند ، مشتمل بر :
آویزهای گوژكاری شده گرد یا ستاره ای ، گوشواره های ملیله كاری به ریخت هلال ماه یا به شكل حلقوی مارپیچ ، انگشتری و گردنبندها با دانه های عقیق جگری و مهره های مجوف و شیاردار ( خیاره دار ) طلا ، همچنانكه نیمتاج و پولك و دگمهٔ تزئینی .
گوشواره ای جالب توجه كه به اهتمام پروفسور دایسون در حسنلو مكشوف گردیده است شبیه به خوشه ای از گویچه های كوچك طلا ، مانند دانه های انگور ، ساخته شده ، و از جهت بافت جودانه ای ( دان دان ) سطحش شباهتهایی با نمونه های نقش برجسته های سنگی آشوریان دارد . چنانكه پیداست عرصهٔ الهامگیری جواهرساز ایرانی نسبت به ازدیاد مشتریانش گسترده تر می گردیده تا پاسخگوی تقاضا بماند .
نخستین نمونه های دستبند طلای ایرانی تشكیل یافته از دو حلقهٔ مجوف طلا پیچیده به دور یكدیگرو با دو انتهایش به شكل كلهٔ شیر در یكی از گورهای مارلیك پیدا شده است . این نمونه ای آغازین از پیدایی دستبندهای طلایی است كه با همین ویژگی كلهٔ جانورانی بیرون رسته از دو انتهای حلقهٔ تو خالی ، و با نازك كاریهای الحاقی ، در دورهٔ هخامنشی به انواع مختلف ساخته می شد .
