این تالاب در ۲۴ كیلومتری غرب شهرستان هشترود، بین روستاهای ذولبین، قوپوز و قلعه جوق، واقع شده و در اراضی زراعی دیم زار روستای ذولبین محصور است.
تالاب ذولبین در موقعیت جغرافیایی ۴۶درجه و ۵۰دقیقه و ۳۳ثانیه طول شرقی و ۳۷درجه و ۲۶دقیقه و ۴۲ثانیه عرض شمالی واقع شده است .
مساحت این تالاب حدود ۱۰ هكتار است كه در سال های كم باران به مقدار قابل توجهی از وسعت آن كاسته شده و اغلب به مانداب، تبدیل میشود. ارتفاع این تالاب بیضی شكل از سطح دریا كه بستر آن در ضلع شرقی، عمق چندانی ندارد، یك هزار و ۶۵۰ متر است. كمی عمق تالاب ذولبین در قسمت شرقی آن، فرصت را برای رشد گیاهان ریشه در آب همچون نی و لویی فراهم كرده و نیزارهای انبوهی در ناحیه شرق و جنوب تالاب به وجود آمده كه پناهگاهی امن برای پرندگان و تخمگذاری آنان است. عمق آب تالاب در مناطق رویش نی به طور متوسط بین ۱/۵ تا ۲ متر بوده و در قسمت شمال غربی آن منطقه عمیقی وجود دارد كه زهكش های آب های زیرزمینی از این قسمت تالاب ذولبین به صورت چشمه، تراوش می كند. حوزه آبریز تالاب ذولبین حدود ۵۰۰ هكتار وسعت دارد كه جریان آب سطحی قابل توجهی به آن واریز نمی شود.
عمده ترین منابع تأمین كننده آب تالاب ذولبین را حفره های زیرزمینی و جریانات مختصر قشری ناشی از ریزش های جوی در فصول مختلف سال، تشكیل داده در سال های كم آبی و یا خشكسالی، سطح آب تالاب بشدت افت كرده و با عقب نشینی خط ساحلی، نیزارهای بخش شرقی از آب بیرون می مانند. در چنین مواقعی، پرندگان آبزی به علت آسیب پذیر شدن زیستگاه تالاب را ترك كرده و تعداد معدودی چنگر در بخش میانی تالاب كه از عمق بیشتری نسبت به سایر نقاط آن برخوردار است، مشاهده می شود. زیبایی های تالاب ذولبین محدود به پرندگان زیبای آن نبوده بلكه ناحیه غربی پوشیده از چمن آن كه دامنه ای تا خط ساحلی ادامه می یابد، فضای مطبوعی را برای حیات وحش ایجاد می كند. در تركیب پوشش گیاهی سواحل تالاب ذولبین، درخت یا درختچه اعم از وحشی یا كاشته شده به وسیله مردم منطقه، قابل مشاهده بوده و علاوه بر آن گیاهان ریشه در آب نیز پوشش گیاهی داخل آن را تشكیل می دهد. نی، لویی، پلیگنوم آمفی بیوم، خوشاب و آیسما گرامینیوم، پوشش گیاهی عمده درون تالاب ذولبین هستند كه اغلب ریشه در آب داشته و یا روی آب نیلگون آن غوطه می خورند. بخش اعظم خط ساحلی تالاب را نیزارهای انبوه، تشكیل می دهد كه در لانه گزینی و تأمین امنیت پرندگان آبزی و كنارآبزی، نقش حیاتی دارد.
به رغم چشم انداز رویایی تالاب ذولبین درفصول پرآب سال همچون بهار استفاده انسانی اثرات زیانبار و در مواقعی غیرقابل جبران روی آن دارد. به دلیل شیرین بودن آب این تالاب، بخشی از آب این سفره گسترده آبی به مصرف دام های روستاهای اطراف رسیده و بخشی نیز برای آبیاری مزارع پمپاژ می شود كه دومی در پایین آمدن سطح آب تالاب بویژه در فصول گرم آب تأثیر فراوان دارد. در سال های اخیر از طرف اداره حفاظت محیط زیست هشترود، محدودیت هایی در زمینه برداشت غیراصولی بویژه پمپاژ مستقیم آب از تالاب ذولبین، اعمال می شود. به علت سردسیر بودن منطقه و بالا بودن ارتفاع تالاب از سطح دریا در اواخر پاییز سطح آن ازیخ پوشیده شده و فصل خزان چهره ای دیگر به این عروس آبی می بخشد. پس از باز شدن یخ تالاب در اوایل بهار، حضور پرندگان مهاجر در تالاب كه پیام آوران صلح و دوستی از كشورهای شمال به ایران هستند، حیاتی دوباره به آن می بخشند. از عمده ترین پرندگان تالاب ذولبین می توان به اردك سرسفید، اردك سرحنایی، اردك بلوطی، اردك سرسبز، چنگر كشیم گردن سیاه، كشیم كوچك، بوتیمار و سسك تالابی اشاره كرد. علاوه بر گونه های زاداور، تعدادی از مهاجران عبوری هم برای تغذیه و استراحت در مسیر هزاران كیلومتری خود از شمال به جنوب از این تالاب، بهره مند می شوند. به دلیل وجود مزارع گندم و چمنزار در اطراف تالاب ذولبین، غاز خاكستری به عنوان یك پرنده مهاجر و عبوری، طولانی تر از سایر گونه ها، میهمان تالاب می شود.
تالاب ذولبین از نظر دارا بودن مواد غذایی، بسیار غنی بوده و در فصول گرم سال به دلیل شكوفا شدن پلانكتون ها و جلبك ها، رنگ آب آن تغییر می كند. این تالاب یكی از سه تالاب محل زادآوری اردك سرسفید به عنوان گونه در حال انقراض در كشور همراه با تالاب های قوری گل و یانیق، شناخته می شود. همچنین زیست و زادآوری اردك سرحنایی و اردك بلوطی به عنوان گونه های ارزشمند جانوری در تالاب ذولبین، حفاظت از آن را ضروری می سازد. این تالاب به رغم اهمیت راهبردی آن در حفظ گونه های در حال انقراض جانوری از نظر قانون مندی مناطق زیر مدیریت حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی، هیچ جایگاهی نداشته و جزو مناطق آزاد محسوب می شود. نبود تعریف قانونی برای حفاظت از این تالاب كم نظیر موجب شده كه گونه های جانوری موجود در آن در فصل های مجاز، مورد استفاده شكارچیان قرار بگیرد. تالاب ذولبین با عوامل مخربی نیز مواجه است كه پمپاژ مستقیم آب آن برای آبیاری مزارع اطراف، نفوذ دام های اهلی و بریدن نیزارها به عنوان زیستگاه و محل زادآوری پرندگان، ورود رسوبات ناشی از شخم زدن زمین های شیبدار مجاور تالاب و ورود فاضلاب و پس ماندهای كودهای شیمیایی از جمله آنها است. امید است در سایه تعامل مردم منطقه و مدیریت اصولی و علمی اداره حفاظت محیط زیست هشترود، از كاسته شدن وسعت تالاب ذولبین به عنوان یكی از ثروت های طبیعی منطقه جلوگیری شود.
نوع تالاب
برلبر طبقه بندی كنوانسیون رامسر تالاب از نوع دایمی palustrine با آب شیرین تالب شور می باشد .
امكان جذب گردشگر
با توجه به سهل الوصول بودن تالاب و وجود گونه های پرندگان زارآور در فصل بهار و تابستان و خوش آب و هوا بودن آن در تابستان می توان گردشگران طبیعت را برای اقامت كوتاه مدت به آن جذب كرد .
راههای دسترسی
از طریق جاده هشترود سه راهی قویون قشلاقی و روستای ذولبین قابل دسترسی است .
عوامل تهدید تالاب
كمبود آب در فصل تابستان و خشك شدن بخش اعظم تالاب از تهدیدات اصلی آن است شكار پرندگان حمایت شده و در خطر انقراض جهانی مثل اردك سر سفید نیز وجود دار د .
گیاهان :
اطراف تالاب را زمین های زراعی با قابلیت كشت غلات پوشیده است بخشی از ناحیه غربی حوزه آبریز از چمن پوشیده شده و حالت مرتعی دارد و دامنه آن تاخط ساحلی ادامه یافته است . در تركیب پوشش گیاهی سواحل تالاب درخت یا درختچه اعم از وحشی و دست كاشت وجود ندارد .
ماهی
در این تالاب ماهی وجود ندارد .
