چشمه گیلاس

چشمه گیلاس یكی از چشمه‌های استان خراسان رضوی است كه در روستای چشمه گیلاس در فاصله تقریبی ۲۵ كیلومتری چناران و ۵۰ كیلومتری شمال غربی مشهد قرار دارد.

این چشمه كه در ارتفاع ۱۰۱۰ متری از سطح دریا واقع شده است، یكی از چشمه‌های معروف كشور می‌باشد. عمق این چشمه ۴ تا ۵ متر و میزان دبی (آبدهی) آن ۲۳۰ لیتر در ثانیه است و از نوع چشمه‌های كارستی (آهكی) به شمار می‌رود از این رو آب آن دارای درجه سختی بیشتری نسبت به دیگر چشمه‌های موجود در اطراف مشهد می‌باشد. در دوره‌های مختلف اطراف این چشمه با دیوار و حصار، محصور شد.

در دوره تیموریان، امیر علیشیر نوایی اقدام به جاری نمودن آب این چشمه تا شهر مشهد نمود كه این اقدام ارزشمند در سال‌های ۱۰۱۶ تا ۱۰۲۳ هجری قمری توسط شاه عباس صفوی تكمیل شد به طوری كه آب این چشمه از میان خیابان شهر جاری و از میان صحن حرم مطهر امام رضا(ع) عبور می‌كرد. در حال حاضر آب چشمه گیلاس در مشهد جاری نیست اما شهرت تاریخی و دیرینه آن هنوز نام خوش و سابقه این چشمه تاریخی را در خاطره‌های مردم توس و مشهد حفظ كرده است.

چشمه گیلاس كه در گذشته با نام «گلسب» خوانده می‌شد، به علت واقع شدن در شرایط خاص جغرافیایی، همیشه دارای آب است. این چشمه در محل اختلاف سطح دو جلگه توس و مشهد و وضع خاص ارتفاعات نزدیك آن، از مخزن آب فراوانی در شمال چشمه بهره‌مند می‌شود.

روستای چشمه گیلاس در تابستان‌ها هوای خنك و مطبوعی دارد از این رو در این فصل گردشگران و طبیعت‌دوستان بسیاری به آن مراجعه می‌نمایند.

روستای چشمه گیلاس از توابع دهستان بیزكی بخش گلبهار و یكی از مناطق ییلاقی شهرستان چناران می‌باشد. دسترسی به این روستا از طریق جاده مشهد- قوچان امكان‌پذیر است.

 چشمه گیلاس یكی از مقاصد تفریحی و جاهای دیدنی این شهر به شمار می‌رود كه در كنار زیبایی، از ویژگی‌ منحصربه‌فردی نیز برخوردار است. این چشمه‌ دارای قدمتی كهن است و به‌دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، همیشه مملو از آب بوده و هرگز خشك و بدون آب نمی‌شود.

چشمه گیلاس كجاست؟

چشمه گیلاس از جاذبه های گردشگری مشهد به حساب می‌آید و در فاصله‌‌ حدودا ۵۰ كیلومتری از بخش شمالی شهر مشهد، در ۲۵ كیلومتری از چناران و در روستایی به نام روستای چشمه گیلاس قرار دارد. این روستا كه امروزه به‌عنوان یكی از نواحی تماشایی و باصفا در جلگه توس به ‌شمار می‌رود، از توابع دهستان بیزكی بخش گلبهار است و یكی از مناطق ییلاقی شهرستان چناران محسوب می‌شود. برای دسترسی به این روستا در مسیر مشهد به قوچان پیش برانید. حوالی منطقه گلمكان، در سمت راست جاده، روستای چشمه گیلاس قرار دارد.

معرفی چشمه گیلاس 

این چشمه‌ تاریخی كه از جاذبه های گردشگری استان خراسان رضوی به شمار می‌آید، بیش از هزار متر از سطح دریا ارتفاع دارد و برخوردار از عمقی بین چهار تا پنج متر است. میزان آب‌دهی آن نیز ۲۳۰ لیتر در ثانیه برآورد می‌شود و كارشناسان آن را در گروه چشمه‌های كارستی (آهكی) قرار داده‌اند. این چشمه در پیرامون خود حوضچه و دریاچه‌های كوچكی را ایجاد كرده است. همچنین فضای اطراف آن به‌دلیل بهره‌مندی از آب‌وهوایی خنك، باصفا و پاك به مكانی محبوب و دوست‌داشتنی برای دوستداران طبیعت و گردشگران در ایام سال به‌ویژه در تابستان است.

تاریخچه چشمه گیلاس

به نظر می‌رسد امیرعلی شیرنوایی در دوران حكومت تیموریان تلاش كرد تا آب این چشمه را به شهر مشهد جاری سازد؛ اما موفق نشد و اقدام وی نیمه‌تمام ماند. سرانجام در پی این اقدام و در دوران حكومت صفویان، شاه عباس صفوی در سال‌های ۱۰۱۶ تا ۱۰۲۳ هجری قمری موفق شد آب این چشمه را به مشهد رساند و با گذارندن از میان خیابان شهر، از بین صحن عتیق حرم امام رضا (ع) عبور دهد. البته آب این چشمه‌ امروزه در شهر مشهد جاری نیست.

«گلسب»، نام قدیمی چشمه گیلاس است. به‌دلیل قرارگیری آن در محل اختلاف سطح دو جلگه توس و مشهد در كنار وضعیت منحصربه‌فرد و ویژه‌ی ارتفاعات مجاور این جاذبه‌ زیبای طبیعی، دارای مخزنی پرآب در بخش شمالی چشمه است.

در مورد وجه تسمیه این چشمه به گلسب، روایاتی جالب برسر زبان‌ها است. در متون تاریخی آمده است كه این چشمه رابطه‌ای مستقیم با مرگ یزدگرد داشت. گویا یزدگرد، پدر بهرام گور كه در آن روزگار به «بزه كار» شهرت داشته است، در كنار چشمه با برخورد لگد اسب از پای درمی‌آید و جان می‌سپارد. احتمالا همین مسئله باعث می‌شود چشمه گیلاس به چشمه گلسب شهرت یابد.

در «صاحب مطلع الشمس» شواهدی مبتنی بر عبور چشمه گیلاس از شهر توس ثبت شده است. به نظر می‌رسد فردوسی در زمان حیات خویش در تلاش بوده است آب چشمه را به شهر توس برساند كه متاسفانه موفق به این امر نمی‌شود. اما پس از مرگ این شاعر بزرگ، دخترش برای برآورده ساختن رویای پدرش دست به كار می‌شود. وی آب چشمه را به شهر توس جاری می‌سازد و آن را وقف عام می‌كند.

بازدید از چشمه گیلاس

متاسفانه در دوران اخیر نگرانی‌هایی در باب نابودی این چشمه‌ی تاریخی و زیبا ایجاد شده است كه همت بیشتر مردم و مسئولان را می‌طلبد. این مسئله به‌دلیل استفاده‌ غیر اصولی و بیش از اندازه‌ی منابع زیرزمینی، كاهش مقدار بارندگی در طول سال و منتقل كردن آب‌های دشت چناران برای مصرف مردم و متاسفانه عدم اتخاذ راهكاری مناسب جهت جبران این میزان برداشت آب و عوامل دیگری اتفاق افتاده است.

با این همه طبیعت و فضای اطراف چشمه گیلاس به‌دلیل زیبایی چشم‌نواز، این مكان را به یكی از جاذبه‌های گردشگری طبیعی محبوب تبدیل ساخته است كه بدون پرداخت هزینه و به‌راحتی می‌توان به آن دسترسی داشت. بهترین زمان بازدید از چشمه گیلاس، فصل تابستان به شمار می‌‌رود.