انجدان از روستاهای دهستان مشكآباد بخش مركزی شهرستان اراك در استان مركزی ایران است.
این روستا در منطقهای كوهستانی قرار دارد كه كوه چشمه و كوه برف شاه در اطراف آن است و غارهای كوچك و بزرگ فراوانی در نزدیكی آن وجود دارد. ارتفاع انجدان از سطح دریا دو هزار متر است. این روستا در ۶۴ كیلومتری شمال خمین، ۳۷ كیلومتری شرق اراك و با همین فاصله از غرب محلات قرار گرفتهاست.
اَنْجِدان، از روستاهای قدیم اراك و مركز تجدید حیات فرهنگی و تبلیغی و جایگاه امامان اسماعیلی نزاری پس از سقوط الموت بودهاست.
نامگذاری
واژه «انجدان» معرب واژه «انگُدان» میباشد. در متون تاریخی از «انكوره» و «انغوزه» نیز نام برده شده است. نام این ده برگرفته از نامی گیاه انگدان است كه صمغ آن در این روستا تولید میشود و برای صادرات به كشورهای دیگر نیز استفاده میشود.
نام انجدان در منابع قدیمی به صورتهای انكوان و انكدان نیز آمدهاست. چنانكه از منابع برمیآید، استفاده از واژة انجدان پس از اقامت امامان اسماعیلی در این محل رواج یافت.
تاریخ
از پیشینة كهن انجدان تا سدة ۸ق/۱۴م آگاهی دقیقی، – بجز سنگ قبرهای یافت شده و اطلاعات محلی – در دست نیست. ناحیهای كه امروزه انجدان در آن قرار دارد، در سدههای نخستین اسلامی – احتمالاً – جزو كورة دوراخور قم بودهاست، اما در هیچیك از منابعی كه از دوراخور نام بردهاند، به انجدان یا نامی مشابه آن اشاره نشدهاست (قمی، ۱۱۷، ۱۴۱-۱۴۲ دهگان، ۲-۳).
از سدة ۹ق/۱۵م پس از استقرار پایگاه امامان اسماعیلی در انجدان بر اهمیت این محل افزوده شد و پیروان این مذهب از نقاط دور و نزدیك برای دیدار امامان و اعطای نذوراتشان به انجدان میآمدند. پس از سقوط قلعة الموت توسط هلاكوخان (۶۵۴ق/۱۲۵۶م) گروهی از اسماعیلیان در آذربایجان ساكن شدند و پایگاه امام نزاری به آذربایجان منتقل شد. پس از تقسیم نزاریان به دو شعبة محمدشاهی و قاسم شاهی، قاسم شاهیان تصمیم به تغییر محل سكنای امامشان از آذربایجان گرفتند، زیرا پایگاه آنان در آذربایجان كه تحت فرمان حاكمان سنی مذهب قرار داشت، ایمن نبود.در هنگام امامت مستنصربالله دوم (۸۶۸ – ۸۸۵ق/۱۴۶۴-۱۴۸۰م)، مشهور به شاه قلندر، سی و دومین رهبر نزاری، پایگاه امامان به انجدان انتقال یافت. انجدان بعد از جستجو و بررسی برای اقامت امامان نزاری انتخاب شد، زیرا دارای شرایط ویژهای بود و به دو شهر كاشان و قم كه دارالمؤمنین خوانده میشد و بهطور سنتی از مراكز قدرت شیعیان به شمار میرفت، نزدیك بود. اسماعیلیان در انجدان دوباره نیرو گرفتند و سازمان جدیدی ایجاد كردند فرستادن داعیان نیز برای تبلیغ به نقاط مختلف آغاز گردید. در این دوره امامان نزاری انجدان دیدگاههای خود را تحت پوشش فرقههای صوفیه بیان میكردند. احیای انجدان، نوزایی دوبارة اندیشه و فعالیتهای تبلیغی اسماعیلیان بود (دفتری، ۴۶۹ -۴۶۷ خراسانی، ۱۳۹- ۱۴۰ ایوانف، .
در دورة حكومت صفویه در ایران سیاست مذهبی برپایة مرشد و مرید قرار داشت و رهبری مذهبی غیر از پادشاه صفوی مورد پذیرش نبود، بنابر این، نزاریان به سبب شناخته شدن شخصیت حقیقی امامان نزاری و فعالیتآشكارشان تحت فشار و آزار قرار گرفتند. در ۹۸۱ق/ ۱۵۷۳م امیرخان موسی لو حاكم همدان به دستور شاه طهماسب به كاشان و انجدان هجوم برد و اسماعیلیان را قتلعام، و مرادمیرزا رهبر آنان را دستگیر كرد (قاضی احمد، ۱/۵۸۲ -۵۸۴). صادق كیا (ص ۳۶-۳۷) به نقل از تاریخ الفی به اقامت گروهی از نقطویان در نواحی كاشان و انجدان اشاره میكند كه همزمان با سركوب اسماعیلیان در دورة شاه طهماسب بود. نقطویان انجدان نیز سركوب شدند. احتمالاً بین این دو فرقه همكاری وجود داشت و گروهی از نقطویان در انجدان، یا نواحی اطراف آن زندگی میكردند. در دورة شاه عباس (۹۹۸- ۱۰۳۸ق/۱۵۹۰- ۱۶۲۹م)، اسماعیلیان نزاری بار دیگر طریق تقیه پیش گرفتند و روابط حسنهای بین امامان نزاری انجدان و شاه عباس برقرار گردید و خلیلالله سی و نهمین امام نزاری با یكی از خواهران شاه عباس ازدواج كرد و در فرمانی امامان انجدان از پرداخت مالیات معاف شدند. در زمان امامت شاه نزار، چهلمین امام نزاری پایگاه امامان به روستای كهك محلات در ۳۵ كیلومتری انجدان انتقال یافت (دفتری، ۴۹۸ ،۴۷۴ دهگان، ۳۸).
در دورة اشرف افغان (ه م) انجدان محل برخورد سپاهیان اشرف و عثمانیها بود و بعد از شكست سپاهیان عثمانی، به دستور اشرف انجدان ویران شد و قلعة نورآباد كه در هنگام اقامت امامان نزاری در انجدان ارگ آنان بود، با خاك یكسان گردید و گروه كثیری از ساكنانش كشته، یا اسیر شدند. در دورههای بعد انجدان اعتبار گذشته را نداشت، چنانكه به قولی در دورة قاجار تنها به عنوان شكارگاهی مناسب مورد توجه بود (حزین، ۶۳ فووریه، ۳۶۵-۳۶۶).
انجدان و نواحی اطراف آن در مدت اقامت امامان نزاری در سدههای ۹-۱۱ق/۱۵-۱۷م از مراكز اندیشة غیر وابسته به حكومت مركزی بود و نخستین رسالههای اسماعیلیان نزاری پس از سقوط الموت در انجدان نگاشته شد. ملاصدرا حكیم برجستة دورة صفوی مدتی از زندگیش را در انزوا در كهك قم كه در نزدیكی انجدان قرار داشت، گذراند و به نوشته ابراهیم دهگان با امام نزاری در ارتباط بود (همانجا). انجدان خاستگاه نویسندگان و ادیبان برجستة پس از سدة ۹ق/۱۵م در ایرانبود كه از آنجملهاند: ملا داعی انجدانیو برادرش ملك طیفور، شاه طاهر دكنی و میرزا ابوتراب بیك فرقتی (واله، ۴۷۹ آذر، ۲۳۹- ۲۴۰ فخرالزمانی، ۴۱۳ به بعد دفتری، .(۴۳۷
امامان اسماعیلیه در دورة اقامتشان در انجدان آثار و بناهایی ایجاد كردند كه امروزه اكثر آنها ویران شدهاست، از جمله قلعة نورآباد، قلعة امیرخان، قلعة وزیر و كاروانسرای شاه عباسی. در انجدان سه مقبره (بقعه های شاه قلندر، شاه قریب و چهل دختران) وجود دارد كه مزار شماری از امامان نزاری و خانوادههایشان بوده است.
انجدان نسبت به جمعیت اندكش دارای مساجد و حسینیههای بسیاری است كه طبق نوشتة دهگان به ۱۷ یا ۱۸ باب میرسد و این نشان از اهمیت مذهبی و فرهنگی انجدان در گذشته دارد از جمله مسجد سرچشمه كه مشهور به مسجد شاه خلیلالله بود و مسجد جامع كه توسط شاه خلیلالله تعمیر شد و تاریخ بنای آن را به سدههای نخستین اسلام نسبت میدهند (دهگان، ۲۸- ۲۹، ۳۱، ۱۰۶-۱۱۰ ایوانف، ۵۶ -۵۳ دفتری، ۴۶۰ -۴۵۹ قطب، ۱۴۵).
بنا به اقوال گوناگون این روستا در حمله مغولها به ایران به شدت آسیب دید و مردم برای فرار از گزند مغولها در زیر روستا نقب حفر نموده و در زیر زمین مشغول به زندگی شدند. لازم به ذكر است كه قدمت این روستا بیش از هزار سال تخمین زده میشود. سنگ قبری نیز در یكی از قبرستانهای این روستا بدست آمده كه متعلق به نوه سلمان فارسی میباشد. در این سنگ اشاره به انجدان اصفهان شده با توجه به اینكه شهر اراك قدمتی دویست ساله دارد و در گذشته این منطقه زیر نظر اصفهان اداره میشده و در منطقه روستای دیگری به این نام وجود ندارد این احتمال وجود دارد كه سلمان فارسی زاده این روستا بوده و از اهالی این روستا به شمار آید. این سنگ قبر هم اكنون در موزه حمام چهار فصل اراك نگاه داری میشود. با در نظر گرفتن این واقعیت، احتمالاً قدمت این روستا به قبل از اسلام نیز میرسد.
مردم
این روستا در دهستان امان آباد قرار دارد و براساس سرشماری مركز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۴۴۶ نفر (۱۵۴خانوار) بودهاست.