پل مشیر كه از پل‌های بزرگ و زیبای ایران به شمار می‌رود، بر روی رودخانهٔ دالَكی در استان بوشهر ساخته شده است. در همه جای ایران و جهان در بارهٔ ساختمان‌های بزرگ و قدیمی حكایاتی نقل می‌شود كه معمولاً آمیزه‌ای از حقیقت و افسانه است. در مورد پل مشیر حكایتی شنیدنی بر سر زبان‌هاست. اما با توجه به این كه فقط حدود یكصد و پنجاه سال از بنای این پل می‌گذرد حكایتی كه نقل می‌شود بیشتر حقیقت است تا افسانه و این حكایت بازگو كنندهٔ تجربه‌ای شیرین است كه اگر بخواهیم، هم در این روزگار هم در آینده، راهگشای مشكلاتی از جامعهٔ ما خواهد بود.
موقعیت پل مشیر
پل مشیر بر روی رودخانهٔ دالكی قرار دارد. به همین سبب و هم به دلیل این كه نزدیك‌‌ترین شهر به آن شهر دالكی است، پل دالكی هم خوانده می‌شود. بنا بر این هم رودخانه، هم این پل، نام خود را از شهر كوچك دالكی برگرفته‌اند. رودخانهٔ دالكی از رودهای مهم و پر آب استان فارس و بوشهر است. این رودخانه در پایین دست در نزدیكی روستای دورودگاه پس از پیوستن به رودخانهٔ شاهپور تشكیل رودخانهٔ هِلِّه می‌دهد. رودخانه‌ی هله در نزدیكی خلیج‌فارس در تالاب هله پخش می‌شود و پس از آن در نزدیكی بندر بوشهر به خلیج فارس می‌ریزد. فاصلهٔ پل مشیر از شهر دالكی به خط مستقیم یك فرسخ (۵/۶ كیلومتر) و از طریق جاده كنونی دو فرسخ (۱۲ كیلومتر) است. پل مشیر از شهر برازجان (ورازگون) از طریق جاده پنج فرسخ (۳۰ كیلومتر) فاصله دارد.
موقعیت جغرافیایی پل مشیر در سامانهٔ یو. تی. ام. به این شرح است:
X = 532850 m, Y = 3256045 m, R, 39.
ارتفاع تقریبی و متوسط روی پل از سطح دریا ۱۳۲ متر و جهت آسه‌ی آن شمالی- جنوبی است.
سازندهٔ پل مشیر
حاجی میرزا ابوالحسن خان مشیرالملك شیرازی كه در سال‌های ۱۲۶۲ تا ۱۲۹۳ هجری قمری پیشكار و وزیر فارس بوده سازندهٔ این پل است. مشیرالملك متولد سال ۱۲۲۶ در شیراز و در گذشته به سال ۱۳۰۱ یا ۱۳۰۳ هجری قمری در همان جا است. مشیرالملك در دوران سی ساله‌ی وزارت خود، مسجدها، حسینیه‌ها، كاروانسراها و پل‌های فراوانی را در فارس بنا كرد كه بیشتر آن‌ها همچنان پا برجاست و از برخی از آن‌ها هنوز استفاده می‌شود. پل مشیر در سال ۱۲۸۶ هجری قمری و با معماری حاجی رحیم بارورز ساخته شد.
حكایت پل مشیر
سالخوردگان منطقه از پدران خود شنیده‌اند كه كاروانی از مردم شیراز كه آهنگ خانهٔ خدا داشت به محل كنونی پل مشیر رسید. در آن هنگام فصل بارندگی و رودخانهٔ دالكی سیلابی بود. كاروانیان ناچار در كاروانسرایی كه خرابه‌های آن در كنار پل مشیر هنوز وجود دارد ماندگار شدند تا سیل فرو نشیند و آن‌ها بتوانند از رودخانه بگذرند و خود را به برازجان برسانند. اما روزها گذشت و سیل فرو ننشست و كاروان نتوانست خود را به موقع به مكه برساند. زائران به شیراز بازگشتند و شكایت به مشیرالملك بردند و از او خواستند كه پلی بر روی رودخانهٔ دالكی بسازد. او گفت پول‌های مكهٔ خود را بدهید تا چنین كنم. آن‌ها كه نیت حج كرده بودند و پای در این راه گذاشته بودند پول آن را هم دادند و پل با هزینه‌ای بین سی هزار تا شصت هزار تومان ساخته شد.
مشخصات معماری و بنایی پل مشیر
پل مشیر دارای شش دهانه یا تاق از نوع جناغی است. یكی از همه بزرگتر و یكی از همه كوچكتر و چهارتای دیگر هم اندازه هستند. بخش‌های مختلف پل مشیر از سنگ و آژند گچ ساخته شده است. این دو مصالحی است كه در آن حوالی فراوان یافت می‌شود. در عین حال در قسمت‌هایی از تاق‌ها آجر و آژند گچ هم به‌كار رفته است. سنگ‌های به‌كار رفته در پایه‌ها تا ارتفاع سه یا چهار متری بزرگ و چهارگوش و در ارتفاع‌های بالاتر كوچك است. سنگ‌های بزرگ با میخ‌های آهنی بلند به یكدیگر و به تنه‌ی پایه‌ی پل مهار شده است. تاق‌ها با چوب كلاف‌بندی شده است. خطر عمده‌ای كه در كمین پایه‌هاست جنس نامرغوب سنگ‌هاست. این سنگ‌ها از ماسه سنگ است كه به شدت فرسایش یافتنی است و فرسوده شده است. این سنگ‌ها را می‌توان با سنگ‌های مقاوم جایگزین كرد. البته باید این كار به گونه‌ای صورت گیرد كه منظر تاریخی پل به هم نخورد. تاق‌ها را هم می‌توان پس از مرمت و سبك‌سازی روی خرپاهای فولادی نشاند تا بر اثر وزن تغییر شكل ندهد. پل مشیر به ویژه در دو سر خود نیاز به یك سامانه‌ی زهكشی دارد تا دیوارهای حائل دیگر شكم نكند.
درازای پل مشیر حدوداً ۱۳۰ متر و پهنای آن ۱۰ متر است. ابعاد پایه‌ی بزرگ پل مشیر ۱۰ متر در ۱۳ متر و از نظر سطح مقطع شاید از قطورترین نوع خود در میان پل‌های باستانی ایران باشد. دیگر پایه‌ها كمی كوچكتر است. همه‌ی پایه‌ها در بالا دست دارای دماغه و كلاهك تیز گوشه و در پایین دست دارای دماغه و كلاهك گرد گوشه است. بلندی پل مشیر از بستر رودخانه ۱۰ تا ۱۲ متر است. به نظر می‌رسد معمار پل مشیر در همان دوره‌ی ساخت و ساز تغییراتی در معماری پل داده باشد. از جمله تنگ‌تر كردن دهانه‌ی اصلی.
پل مشیر در تاریخ
با توجه به این كه قدمت پل مشیر نسبت به دیگر آثار باستانی ایران زیاد نیست، منابع زیادی را نمی‌توان یافت كه از آن صحبتی كرده باشد. در این میان دو كتاب تاریخی كه نویسندگان آن‌ها معاصر مشیرالملك بوده‌اند در بارهٔ مشیرالملك و زندگانی او و نیز آثار به جا مانده از او صحبت كرده‌اند. این دو كتاب یكی تاریخ فارسنامهٔ ناصری است كه نویسندهٔ آن حاج میرزا حسن حسینی فسایی است و در فاصله‌ی سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۱ هجری قمری تألیف شده و دیگری آثار عجم است كه نویسندهٔ آن حاج محمد نصیر میرزا آقا فرصت حسینی شیرازی است و در سال ۱۳۱۳ هجری قمری نوشته شده است.
در آثار عجم درخصوص پل دالكی یا پل مشیر می‌خوانیم:
«قریب یك فرسنگ به دالكی مانده پلی است مسمی به پل دالكی و آن از جمله ابنیه عجیبه در فارس است. مرحوم حاجی مشیرالملك آن را بنیاد نهاده به معماری و سركاری مرحوم حاجی محمد رحیم شهیر به بارورز كه مردی سالخورد و خرد پیشه نیكو اندیشه و از معمرین فارس بود. سنگ‌های عظیمه در آن پل بكار برده و آن‌ها را به میخ‌های آهنین بسیار بلند بست و بند كرده. گذشته از متانت و استحكام آن چه بسیار خوش وضع ساخته شده كه شخص از دیدنش سیر
نمی‌شود. و پیش از این‌ها مذكور شد كه رودخانه شاپور به این رود دالكی متصل شده می‌رود تا به دریای فارس». صاحب فارسنامهٔ ناصری در این باره چنین می‌نویسد:
«در زمستان و اوایل بهار عبور كاروان از این رودخانه [رودخانه‌ی دالكی] دشوار است و مرحوم حاجی میرزا ابوالحسن خان مشیرالملك شیرازی طاب ثراه كه سی سال تمام بی مداخلت غیر وزیر مملكت فارس بود در سال ۱۲۸۶ پل معتبری از گچ خالص و سنگ و آجر كه چندین طاق بزرگ و كوچك بر یكدیگر پیوسته بساخت و چندین هزار تومان وجه رواج این زمان كه شاید از سی هزار تومان بگذرد خرج این پل نموده خیرات جاریه برای خود به یادگار گذاشت.»
وضعیت كنونی پل مشیر
پل مشیر به مدت بیش از یك سده تنها پل روی رودخانه‌ی دالكی بود كه راه اصلی شیراز به برازجان و بوشهر را در دو سوی رودخانه به هم متصل می‌كرد. با تغییر مسیر جاده و احداث تونل‌ها و پل‌های نوین در نیمه‌ی نخست دهه‌ی پنجاه، رفت و آمد مسافران و خودروها از روی پل مشیر قطع شد. طوری كه امروزه مسافرانی كه از شیراز عازم بوشهر و برازجان هستند در دو فرسنگی مانده به شهر دالكی، پل مشیر را در سمت راست خود و در كنار جاده می‌بینند. از پل مشیر در سه چهار دهه‌ی اخیر برای عبور خط لوله‌ها‌ی آبرسانی به بوشهر و رفت و آمد كاركنان سازمان آب منطقه‌ای فارس استفاده می‌شده كه نگهداری از خط لوله آبرسانی را به عهده داشته‌اند. بر اثر بی‌توجهی به سازه‌های قدیمی و احساس بی‌نیازی به این پل، امروزه قسمت‌هایی از تاق آجری و سنگی چند دهانه‌ی آن، بویژه دهانه‌های اول و آخر آن فرو ریخته و بیم آن می‌رود كه این تخریب‌ها به سرعت گسترش یابد. پل مشیر، هم به لحاظ تاریخی و هم به دلیل حكایت چگونگی ساخت آن ارزش حفاظت و مرمت دارد. به خصوص این كه در استان نوین بوشهر آثار باستانی فراوانی وجود ندارد كه پل مشیر در میان آن‌ها گم باشد و بتوان از آن چشم پوشی كرد. سازمان آب منطقه‌ای فارس در سی سال گذشته چند بار پایه‌های آن را مرمت كرده است. مشكل كنونی پل مشیر تاق‌های عظیم و سنگین آن است كه در حال فروریختن است. شایسته است مردم و مسئولان استان بوشهر هر چه زودتر به ترمیم تاق‌های پل مشیر بپردازند و از آن حفاظت كنند و این بنای زیبا را به همگان معرفی نمایند و راهی فرعی و ایمن برای دسترسی گردشگران به آن احداث نمایند. در بازدید اخیر نگارنده از این پل كه روز پانزدهم اسفند ماه ۱۳۹۱ صورت گرفت از یك سو مشاهده كردم كه شوربختانه تقریباً همه‌ی دهانه‌ها فرو ریخته و از سوی دیگر خوشبختانه دیدم كه نیمی از یكی از دهانه‌ها را گویا سازمان میراث فرهنگی بوشهر تا حدی بازسازی كرده است. البته با این سرعت و با این برنامه بعید است كار مرمت این پل به نتیجه‌ی دلخواه برسد زیرا سرعت ویرانی چندین برابر سرعت بازسازی است.
