سده شهری است در بخش سده شهرستان اقلید استان فارس در جنوب ایران. این شهر و نواحی اطراف آن یكی از مهمترین شكارگاه‌های پادشاهان ایران باستان بوده و تپه‌هایی باستانی در پیرامون این شهر دیده می‌شود.تفرج گاه‌های اصلی آن چشمه قدمگاه، آبشار تنگ براق سده و دریاچه سد ملاصدرا است. مردم این شهر لرزبان هستند.منطقه سده با جمعیتی معادل ۱۷۵۰۷ نفر ، ۷/۱۷ درصد از جمعیت كل شهرستان را در بر می گیرد كه دارای ۴۰۲۶ خانوار می باشد.از جمعیت ۱۷۵۰۷ نفری منطقه ۸۶۶۲ نفر مرد و ۸۸۴۵ نفر زن هستند.اهالی منطقه به زبان فارسی صحبت می كنند، ولی لهجه لُری به دلیل مجاورت با استان یاسوج و زبان تركی به دلیل كوچ عشایر قشقایی به منطقه و ساكن شدن تعدادی از آنها نیز رواج دارد، مردم منطقه از نژاد آریائی ایرانی می¬باشند(به جز مردمی كه بنا به روایات مختلف از روسیه كوچ كرده در محل چركس دزكرد ساكن شده اند. در محدوده منطقه سده روستاهای دهنو با جمعیت(۱۴۱نفر)،رحمت آباد(۶۴۸ نفر)،زین الدین(۹۱ نفر)، شهرك امام خمینی(۲۹۸نفر)، مهجان(۵۱۳نفر)، آسپاس(۲۰۶۹نفر)، پهلوانی(۴۵۶نفر)، اسلامیه(چركس، شرفی، رئیسان)(۴۱۸۷نفر)، مورپهن(۲۶۶نفر)،پهنای بهی(۲۹۷ نفر)، جمال بیگ(۳۰۵ نفر)، خارستان سفلی(۲۵۷نفر)، خارستان علیا(۲۵۵ نفر)، سادات آباد(۲۷۰ نفر)،قطارآغاج(۱۴۷ نفر)،باصری آقاجان(۱۴۲ نفر)، باصری هادی(۲۴۸ نفر)، جوادیه بوگر(۲۷۶ نفر)، تنگ براق(۴۲۵ نفر)، جدول نو(۱۲۹ نفر)، نورآباد(طویله بند)(۲۳۴ نفر)، حاجی آباد(۳۷۴ نفر) و سده(۵۵۷۲ نفر) قرار دارند شهر سده یكی از بخشهای شهرستان اقلید در شمال فارس می باشد. كه دارای آب و هوای كوهستانی است. از طرف شمال به بخش مركزی، از طرف شرق به بخش حسن آباد و شهرستان مرودشت، از طرف جنوب به بخش كامفیروز، شهرستان سپیدان و استان كهكیلویه و بویر احمد و از طرف غرب به دهستان خسرو شیرین و شهرستان سمیرم منتهی می گردد. این منطقه در موقعیت ۳۰ درجه و ۴۳ دقیقه عرض شمالی و ۵۲ درجه و ۱۵ دقیقه طول شرقی در ارتفاع ۲۱۶۰ متر از سطح دریا قرار گرفته است. غنای جاذبه های موجود درمنطقه سده سبب گشته است تا در این منطقه چندین مكان تفریحی به عنوان منطقه نمونه گردشگری انتخاب شود.تنوع جاذبه ها درمنطقه سده به قدری زیاد است كه تقریباً،برای هرسلیقه ای،انگیزه كافی برای سفر به آن وجود دارد.طیف وسیـع جاذبه های موجود رامی توان براساس تنوع آنها به شرح ذیل طبقه بندی نمود. جاذبه های طبیعی جاذبه های طبیعی موجود در مقاصد غالباً اولین جاذبه هایی هستند كه توجه گردشگران را جلب می كنند این جاذبه ها شامل آب وهوا ، سواحل شنی ،جنگل ها ،كوه ها ، راه های كوهستانی ، باغات ومزارع ،چشمه ها و….هستند .درسراسرجهان نمای طبیعی مهمترین عامل جذب گردشگر به شمار می رود(الوانی ودهدشتی ،۱۰۹:۱۳۷۳).منطقه سده بسیار متنوع است كه عوامل مختلف و بسیاری نظیر وضعیت زمین شناسی ،توپوگرافی ،عوامل اقلیمی و…..درتنوع وغنای آن موثر بوده است.محصولات كشاورزی ،مناطـق كوهستانی ،چشمه های متعدد و آب وهوای بسیارمطبوع تنها گوشه ای ازجاذبه های طبیعی این منطقه را تشكیل می دهد . یكی از عناصر سازنده ،مهم ونیرومند درشناختـه شدن یك منطقه به عنوان مكانی توریستی وگردشگری عامل آب وهوایی است . برخی ازگردشـگران اساساً به خاطر آب وهوا به مسافرت می روند عده ای گرما را دوست دارند وعده ای برف راترجیح می دهند ، افرادی كه آب وهوای گرم ومرطوب رادوست دارندبه گردشگاه های استوایی سفر می كنند و… منطقه سده یك منطقه ییلاقی است كه ازآب وهوای پاك ومعتدل برخوردار است و در فصل بهار و تابستان عشایر قشقایی به این منطقه كوچ می كنند. درمقام مقایسه با شهرها وسایرآبادی های اطراف ،شرایط آب وهوایی ویژه این منطقه محسوس تروملموس تراست .آب وهوای خنك ودل انگیز،بارندگی فراوان،زمسـتان های سردومرطوب ،تابستان های معتدل از ویژگی های خاص این منطقه می باشد .شرایط اقلیمی خاص این محدوده سبب گشته تاشاهد تنوع گیاهی در(كوهستان و دشت) ومحصولات باغی و زراعی در این منطقه باشیم . وزش نسیم خنك و ملایم به علت قرارگیری دردامنه كوهستان،فضای سرسبز ،هوای مطبوع وپاك ،چشمه های جوشان، همگی سبب گشته تا این منطقه ،خصوصاً مناطق تفریحی تنگ براق، قدمگاه، چهل شهیدان، بالنگان،گوربهرام و ساحل دریاچه سد ملاصدرا به عنوان مناطق توریستی وخوش آب وهوا شـناخته شوند وبرهمین اساس هرساله پذیرای گردشـگران زیادی باشندكه برای زدودن خستگی ازجسم و روح خود به این منطقه سفر می كنند . چشمه قدمگاه چشمه قدمگاه در نزدیكی شهر سده در دامنه كوه قدمگاه و در محلی با پوشش گیاهی مناسب و محوطه ای سرسبز و درختكاری شده قرار دارد.این قدمگاه از جمله قدمگاههایی است كه امام رضا در مسیر حركت خود از مدینه به مرو در آن توقف داشته و استراحت كرده اند به همین خاطر مورد احترام مردم منطقه است و اعتقاد زیادی به آن دارند وچون دارای آب فراوان و درختان تنومند و كهنسال می باشد، محل خوبی برای استراحت و تفریح می باشد.در فصل بهار و تابستان گردشگران زیادی از شهر های مختلف بخصوص شیراز، اصفهان، یزد،آباده، اقلید، مرودشت و … به این تفرجگاه می آیند.موقعیت این چشمه برای ایجاد تاسیسات و زیرساختهای گردشگری، بسیار مناسب می باشد.در حال حاضر از چشمه فوق۴ رشته جوی اصلی(بادكی-فیلی-موئی-مارجان) منشعب می شود و پس از دور شدن از سرچشمه، رشته های فرعی دیگری را تشكیل می دهند. این نهرها ابتدا باغات داخل و اطراف شهر كه بیشتر در قسمت جنوب و جنوب غربی بوده را سیراب و سپس زمین های كشاورزی كه بیشتر در سمت جنوب و جنوب شرقی هستند را مشروب می سازد. در فصل زمستان مازاد آب به رودخانه بالنگان ریخته و از آنجا توسط رودخانة سفید به رودخانة كر ملحق می گردد. چشمه بالنگان چشمه بالنگان با جلوه های بسیار زیبا در منطقه ای به وسعت ۳ هكتار در منطقه سده(روستای حاجی آباد) قرار دارد.این چشمه از سرچشمه های اصلی رودخانه كُر می باشد. چشمه چهل شهیدان بدرستی قدمت چهل شهیدان به روزگار باستان می رسد، چرا كه ایرانیان باستان آب را نماد پاكی وطهارت می دانستند وبسیار احترام وتقدیس می كرده اند.آنان آب را نماد شفا تن و جان و روان می دانستند. از این رو آب را الهه پیدایش، زایش و باروری،موجب تندرستی وكاهش درد زایمان می پنداشند و چنان با حرمت و احترام به این پدیده اعتقاد داشته اند كه در روزگار هخامنشیان چنانچه كسی آب دهان خود رادر آب یا در چشمه می انداخت به قتل می رسید،پس همواره مورد تكریم بوده وهمیشه در جوار آبها وخصوصاً سرچشمه های بزرگ آب معبد می ساخته اند.واحتمال اینكه زیارتگاه سنگی فعلی چهل شهیدان بقایای یك معبد بوده باشد نیز دور از ذهن نیست پس در آنجا بناهایی می ساخته اند تا به عبادت بپردازند. پس براستی تمامی بنا های مقدس كنار آب متعلق به روزگار باستان وحاصل اعتقاد به آب و باورهای مرتبط با آن بوده است. نام چهل شهیدان با تاریخ دژكرد پیوندی دیرینه دارد واین پیوند حاصل گرایش اعتقادی مردم دژكرد به این مكان مقدس است.چشمه چهل شهیدان از بزرگترین چشمه هایی است كه همواره و از فراز روزگاران چشم هر رهگذری را به خود خیره نموده به طوریكه در كتاب فارسنامه ناصری نیز در بحث چشمه های فارس تحت عنوان چشمه شهیدان از آن یاد شده است. گوربهرام آسپاس در دره ای كه سابقاً شكارگاه پادشاهان و اُمرای ایران زمین بوده و به نام دره بهادران معروف گردیده است چشمه های بزرگ و عمیقی موجود است و از جمله دارای چشمه پهناوری است كه آبهای آن قسمتی از اراضی اطراف خود را به صورت باتلاقی درآورده است. در تواریخ مذكور است كه بهرام گور در سال ۴۳۹ در اثنای شكار گورخر در این باتلاق فرو رفته و ناپدید شده و ازآن به بعد باتلاق به نام گور بهرام خوانده شده است. رودخانه ها بیشتر رودخانه های منطقه سرچشمه اصلی رود كُر را تشكیل می دهند. رودخانه كر از جمله رودخانه های پر آب استان فارس است كه از شمال غربی استان و از بلندیهای سلسله جبال زاگرس منشعب شده و به سمت جنوب شرقی جریان پیدا می كند.مهمترین سرشاخه های آن عبارتند از رودهای گاوگدار(اوجان)،سفید،دزكرد و شور شیرین.سواحل رودخانه ها محل مناسبی برای تفریح ، ماهیگیری و شنا می باشند.دسترسی به رودخانه های منطقه از طریق جاده خاكی بین مزارع كشاورزی میسر می باشد. سد ملاصدرا با وجود سد مهم درودزن و تأمین آب برای بخشی از دشت حاصلخیز منطقه، بخش وسیعی از زمین‌های مستعد و قابل كشت در كامفیروز استان فارس بدون آب مانده بود. علا‌وه بر آن با جاری شدن سیلا‌ب‌های خروشان همه ساله خسارت‌هایی به كشاورزان منطقه وارد می‌شد. برای حل این مشكلا‌ت و به منظور تأمین برق در زمان اوج مصرف، تأمین آب شرب و صنعتی شهرشیراز و كنترل حجم آب سد درودزن، سد ملاصدرا در ۶۰ كیلومتری بالا دست سد درودزن واقع در شمال استان فارس، شهرستان اقلید، كیلومتر ۲۲ شهرسده و روی سرشاخه اصلی رودخانه كر در محلی به نام تنگ براق ساخته شد. سد از نوع سدهای خاكی (سنگریزه‌ای با هسته رسی(gc) با ارتفاع ۷۲ متر، طول تاج ۶۳۰ متر بوده و حجم مخزن این سد حدود ۴۴۰ میلیون متر مكعب است. آبگیری رودخانه در محل سد به طور متوسط سالا‌نه ۳۶۰ میلیون متر مكعب است. تنگ براق تنگ براق، نام دره زیبای شمال روستا است. آبشار مارگون كه در روبروی تنگ براق از بلندی های صخره ای با آب فراوان سرازیر می شود، یكی از حیرت انگیزترین آبشارهای ایران است. آب سد درودزن از تنگ براق عبور می كند و انتهای آن با دیواره های صخره ای با عبور از یك دشت، از شكافی عمیق سرازیر می شود و آبشار زیبای تنگ براق را پدید می آورد. غاری زیبا در دیواره صخره ای سمت چپ تنگ، پدید آمده است، كه منشاء آهكی دارد و از سقف آن، قطرات آب به كف غار فرو می ریزد.