تَفرِش یكی از شهرهای استان مركزی در ایران است. شهر تفرش مركز شهرستان تفرش است و در میان حلقه‌ای از كوه‌ها قرار گرفته‌است. این شهر حدوداً در ۲۲۰ كیلومتری تهران جای دارد.
دیرینگی این شهر به پیش از اسلام می‌رسد و نام آن كه در اصل «گبرش» بوده و از «گبر» به معنی زرتشتی می‌آید، گواهی بر این مدعاست.
روستاهای پیشین فَم و تَرخوران محله‌های اصلی شهر تفرش را تشكیل می‌دهند. دیگر روستاها كه اكنون محله‌های این شهر هستند عبارت‌اند از: دادمرز، كوكان، دینجرد، طاد، آلویجان، قلعه محی الدین، طراران (بالا و پایین)، معین‌آباد، زاغَر و كوهین.
میدان‌های اصلی شهر عبارتند از میدان فم (باغ ملی)، میدان آزادی، میدان مطهری و میدان شهرك. آرامگاه پرفسور محمود حسابی، بقعه شاهزاده احمد (روستای كوهین)، و دانشگاه آزاد تفرش (در راه معین‌آباد) از نقاط دیدنی شهر هستند.
دانشمندان و بزرگان
به نقل از اسناد و مدارك موجود و دست‌نوشته‌ها و میراث به‌جامانده، تفرش و آشتیان خاستگاه اندیشمندان، كاتبان و بزرگان زیادی بوده‌است. سواد این شهر و منطقه از قدیم در سطح بالایی قرار داشته و هنر خوشنویسی و منشی‌گری در آن رواج زیادی داشته‌است به طوری كه در دوره قاجار خط و سیاق‌نویسی را منحصر مردم این ولایت دانسته‌اند كه میرزا و منشی به سراسر ایران به‌ویژه تهران و تبریز گسیل می‌داشتند.
در دوران جدید نیز دانشوران گوناگونی از این منطقه برخاسته‌اند كه از جمله می‌توان نام برد:
پروفسور محمود حسابی «پدر علم فیزیك نوین ایران»
نوشتار اصلی: محمود حسابی
استاد عباس سحاب «پدر علم جغرافیای ایران»
پروفسور احمد پارسا «پدر علم گیاه‌شناسی ایران»
دكتر ابوالقاسم بهرامی «پدر علم میكروب‌شناسی ایران»
استاد عبدالعظیم قریب گركانی، پدر دستور زبان فارسی (اهل روستای گركان از توابع شهرستان آشتیان)
دكتر عبدالكریم قریب «پدر علم زمین‌شناسی ایران» (اهل روستای گركان از توابع شهرستان آشتیان)
دكتر محمد قریب «پدر علم پزشكی كودكان ایران» (اهل روستای گركان از توابع شهرستان آشتیان)
نظامی شاعرنامدار ایرانی
فروغ فرخزاد شاعر بزرگ معاصر ایرانی
شیخ طبرسی از بزرگان علمای امامیه در سده ششم
میرزا تقی‌خان فراهانی ملقب به امیر كبیر صدر اعظم ناصرالدین شاه قاجار
میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی (۱۱۹۳ – ۱۲۵۱ ه.ق) صدراعظم محمدشاه قاجار، نیمه اول قرن سیزدهم هجری
رجبعلی منصور (۱۳۵۳ -۱۲۶۵)، ملقب به منصورالملك، نخست وزیر دو دوره ایران
حسن علی منصور نخست وزیر ایران فرزند رجبعلی منصور
میرزا عیسی فراهانی معروف به قائم مقام اول، از منشیان و رجال بزرگ اوایل دوره قاجار
میرزا مهدی بدایع‌نگار، دولتمرد و ادیب دوره قاجار
به همین دلیل این شهر را «شهر پدران ایران» لقب داده‌اند.
استادان بزرگ هنر خوشنویسی مانند استاد فتحعلی واشقانی، علی منظوری حقیقی و عباس منظوری كه از پیشكسوتان و بزرگان هنر خط ایران بشمار می‌آیند، نیز از این منطقه برخاسته‌اند. به دلیل اینكه دانشمندان و سخنوران زیادی از تفرش برخاسته‌اند، این منطقه به شهر «مشاهیر علم و ادب ایران» نیز مشهور شده‌است. این شهر به «شهر دانشگاهی» نیز معروف است. چرا كه دارای دانشگاه صنعتی امیر كبیر در مقاطع كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكترا، مجتمع دانشگاه آزاد واحد تفرش و دانشگاه پیام نور است. و دارای مردمی تحصیل كرده و خونگرم و مهمان نواز می‌باشد.
همچنین گفته می‌شود نظامی گنجوی شاعر نامدار ایرانی در این شهر و روستای (تا) متولد شده‌است و این امر به بیت شعری در اشعار وی استناد می‌شود در تفرش پاركی توسط شهرداری به نام نظامی تفرشی نام گذاری شده‌است ولی تاكنون كسی در مورد اثبات این موضوع قدم پیش ننهاده‌است.ولی به استناد بیت شعری از شیخ بهایی و خود نظامی این موضوع نزدیك به اثبات به نظر می‌رشد. و دیگر اینكه شیخ طبرسی نیز تفرشی بوده كه در عربی خوب ترجمه نگردیده و به عبارتی ترجمه عربی تفرش طبرس گفته شده‌است از آنجا كه دانشمندان ایرانی به دلیل عرف دینی و مذهبی آن زمان كتب خود را به عربی می‌نوشتند در برگردان، تفرش به طبرس ترجمه شده‌است در تفرش میدان ورودی شهر به نام این دانشمند بزرگ ایرانی نام گذاری شده‌است.
آثار تاریخی
بناها و آثار تاریخی و معماری كه در این منطقه به چشم می‌خورد، بیشتر مربوط به دوران پس از اسلام است.
امامزاده ابوالعلی مهدی متعلق به دوران ایلخانی از نظر معماری چشمگیر است و جزو آثار ملی و به ثبت رسیده‌است.
مسجد جامع ششناو مربوط به دوران سلجوقیان
شاهزاده احمد، امامزاده محمد و امامزاده قاسم مربوط به دوران صفویه
بنای بی‌بی ستین كه تاریخچه آن نامعلوم است.
تكیه زاغرم مربوط به دوره قاجار، از دیگر آثار ملی به ثبت رسیده این شهر است.
آب انبار بلور، آب انباری زیبا كه با هنر معماری بسیار حرفه‌ای ساخته شده‌است و جزو آثار ملی به ثبت رسیده و توسط سازمان میراث فرهنگی بازسازی شده‌است.
از دوران پیش از اسلام نیز یادگارهایی در منطقه به جا مانده‌است كه می‌توان از قلعه‌های گبری، سنگنگاره‌ها كه در مناطق خاصی از بیابانهای تفرش قرار دارند و گورهای نشسته بر فراز روستای كبوران (گبران) نام برد. از دیگر دیدنی‌های ناشناخته تفرش، آتشكده است كه بر فراز روستای كبوران جای گرفته و به «چهار طاقی» معروف است.
صنایع دستی
محصولات تزیینی وهنری ساخته شده از مس، مهم‌ترین فعالیتهای صنایع دستی است كه یكی از سوغات اصلی تفرش را تشكیل می‌دهد. فرآورده‌ها و فعالیتهای دیگر مردم، قالی‌بافی، گیوه‌دوزی، صنایع دستی مسی، خشكبار، زنبورداری، دامداری و مرغداری است.
كتاب‌فروشی‌ها
در بازار قدیم ترخوران و تفرش و آشتیان پیشه‌هایی مانند عطاری، دوافروشی، قماش‌فروشی، صحافی، دوزندگی و غیره رواج داشت كه این پیشه‌وران علاوه بر كالاهای خود، كتاب هم به فروش می‌رساندند. از پیشگامان كتاب‌فروشی در شهر می‌توان میرزا محمدعلی بن احمد آشتیانی (زنده به سال ۱۳۱۱ خورشیدی) (از صحافان شهر)، كربلایی محمود بازرجانی در محله فَم، و مشهدی محمدحسین جعفری در بازار ترخوران تفرش را نام برد.
با گذر زمان دكان‌های دوگانه‌فروش بیشتر به شكل كتاب‌فروشی درآمدند و در آن‌ها علاوه بر كتاب نشریاتی مانند حبل‌المتین، صور اسرافیل، فرنگستان، ملت، وقایع اتفاقیه به مشتریان عرضه می‌شد.
شهر تفرش در دهه ۱۳۷۰ خورشیدی دارای پنج فروشگاه كتاب است. از كتاب‌فروشی‌های قدیمی‌تر تفرش می‌توان به این‌ها اشاره كرد:
كتاب‌فروشی حاج شیخ ابوالقاسم حیدری در محله فم
كتاب‌فروشی سید جواد میرحسینی در محله ترخوران
كتاب‌فروشی مشهدی محمدحسین جعفری در محله ترخوران
كتاب‌فروشی آقا سیدم موسی
خصوصیات جغرافیایی
پوشش گیاهی
در بیابانهای مستعد و استثنایی این منطقه نیز گیاهان متنوع وحشی و دارویی بسیار رشد می‌كند. همچنین گیاهانی نظیر زیتون و زعفران كه در دوآب وهوای متفاوت رشد می‌كنند، هر دو در تفرش كشت می‌شوند. یكی دیگر از نامهایی كه تفرش به آن معروف است «شهر گردو و بادام» است. علت خوب بودن این دو محصول در این منطقه، وجود درصد كمی آهك در خاك منطقه‌است. بزرگ‌ترین درخت گردو با محیط ۶ متر و قطر ۱,۹ متر در روستای دلارام (تراران) قرار دارد و سالانه پانزده هزار عدد گردو می‌دهد.
حیات وحش
با توجه به آب و هوا و اقلیمی كه این منطقه دارد، انواع وحوش از قبیل قوچ، بز وحشی، گرگ، روباه، شغال، كبك، تیهو، بلدرچین، غاز، مرغابی وحشی، جوجه تیغی، سگ آبی، انواع موش آبی و موش كور، لاكپشت، خوكچه وحشی، خفاش، جغد، عقاب، قرقی، شاهین، سهره، بلبل، قناری، داركوب، شانه به سر، دم جنبانك، كبوتر چاهی، قمری، انواع مار سمی و مار آبی یافت می‌شود.
آب معدنی
یكی از جاذبه‌های طبیعی تفرش آب معدنی «چشمه گراو» است. این چشمه به فاصله ۵ كیلومتری تفرش میان دو روستای كبوران و طراران واقع گردیده و دسترسی به آن آسان است. آب آن معدنی و دارای خواص درمانی است.
آبیاری
سیستم آبیاری و هدایت آب، از دیرباز در این شهر به صورت قنات و آب انبار بوده و ویرآبهای متعددی با توانایی مهندسی بالا، جهت مصارف شرب یا كشاورزی ساخته شده‌است.
در سال ۱۳۸۵ خورشیدی شهر تفرش ۵۰۵۰ فقره انشعاب آب و ۳۸۰۰ فقره انشعاب فاضلاب، یك باب تصفیه‌خانه فاضلاب با ظرفیت تصفیه ۲۰ لیتر در ثانیه داشت.
