سقز و جاذبه های گردشگری سقز در استان كردستان

شهرستان سقز

شهرستان سقز یكی از شهرستان های استان كردستان از نظر جغرافیایی در 46 درجه و 16 دقیقه ی درازای خاوری و 36 درجه و 14 دقیقه ی پهنای شمالی و در ارتفاع 1500 متری از سطح دریا واقع است. شهرستان سقز از شمال به تكاب، شاهین دژ و بوكان (آذربایجان غربی)، از خاور به دیواندره، از باختر به بانه و از جنوب به مریوان محدود می گردد.

سقز در نقاط كوهستانی واقع شده كه هوای آن در زمستان بسیار سرد و در تابستان گرم می باشد. در زمستان گاهی برف های سنگین می بارد و در پاییز و بهار ریزش باران اغلب چندین روز متوالی ادامه دارد. شهر سقز مركز شهرستان در سر سه راهی سنندج ـ میاندوآب و بانه واقع شده است.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

در نخستین اتحاد ماد، شهر سقز با نام ‹‹ایزیرتا›› پایتخت مادها بود، فرماندهان ماد در اطراف شهر استحكامات ‹‹زیویه›› و ‹‹قپلانتوی›› كنونی (آدامائیت) را برای خود بنا كردند. در این زمان سارگن دوم - پادشاه آشور - به سرزمین ماد تاخته و آن ها را شكست داد و «ایزیرتا»، «زیویه» و «آدامائیت» را ویران ساخت. پس از آن سكاها (سكه) به تجدید بنای این شهر پرداخته و سقز را به نام «اسكیت» (ساكز، سكز) بعنوان پایتخت خود انتخاب كردند .

شهر سقز سابقا در دشتی در جنوب باختری شهر فعلی قرار داشت، كه اكنون به «كهنه سقز» یا «سقز كهنه» معروف است. شهر فعلی ابتدا در اطراف بازار به وجود آمد از این رو قدیمی ترین محله شهر، محله بازار است كه بعدها در اثر ارتباط تبریز، سنندج و بانه طرفین جاده های آن آباد شد . در حال حاضر، موقعیت طبیعی و نحوه استقرار شهر در دامنه ارتفاعات و گذر رودخانه از كنار آن، این شهر را به یكی از زیباترین شهرهای استان كردستان تبدیل كرده است

نام سقز

نام امروز سقز از نام قوم سكه یا سكا سكاها یا سكز به یادگار مانده است و سكز همان ساكز است. در روزگار مادها سكاها فراوان به مرزهای ایران می تاختند.اینان گاه با آشور هم پیمان می شدند و زمانی زیر فرمان خود مادها با آشوریان می جنگیدند.

به دنبال حمله مجدد آشور به مادها خشتریته برای پایان دادن به حملات اشور با ماننا و سكاها پیمان دوستی بست و عملا با اشور وارد جنگ شد. در حدود سال 650 پ. م. پادشاهی ماد دولت بزرگی در ردیف ماننا و اورارتو و عیلام بود.

بعد از سكاها كیمری ها (یكی دیگر از قبایل صحرانشین شمال قفقاز) به منطقه شمال غرب ایران حمله كردند و در سر راه خود، دولت اورارتو در غرب دریاچه اورمیه و شرق آناتولی را نابود كردند. هووخشتره، بزرگ ترین پادشاه ماد در ده سال اول حكومتش موفق شد كه رابطه اش را با پادشاه سكاها، پروتوثیس، به اتحاد متقابل تبدیل كند.

هووخشتره ارتشش را به دو قسمت پیاده نظام مجهز به نیزه و سوارنظام تیر انداز (شكلی كه از سكاها آموخته بود) تقسیم كرد و دولت نیرومندی در ماد تشكیل داد. در روزگار هووخشتره، پس از انقیاد سكاها در ماد، گروهی از سكاها را به غرب ماد كوچاندند و این سرزمین را به نام آنان سكزی یا ساكز خواندند كه اكنون به سقز معروف است.

گفته می شود كه این شهر با نام ایزیرتا در نخستین اتحاد ماد، پایتخت مادها بود. سركردگان ماد در اطراف شهر استحكاماتی برای خود ساختند كه از آن جمله زیویه(ایزبیا)(ایزیبیا) و قپلانتوی كنونی (آدامائیت) را می توان نام برد. در این زمان سارگن دوم پادشاه آشور به سرزمین ماد تاخت، مادها شكست خوردند و ایزیرتا، زیویه و آدامائیت را ویران كرد .

موقعیت جغرافیایی سقز

شهرستان سقز در شمال استان كردستان واقع شده و دومین شهر این استان می باشد.با وسعتی حدود 4444 كیلومتر مربع در شمال غرب،شمال و شمال شرق به ترتیب با شهرهای بوكان،شاهین دژ و تكاب(استان آذربایجان غربی)هم مرز می باشد،در شرق با دیواندره و در جنوب با مریوان مرز مشترك دارد،همچنین در حاشیه ی جنوب غربی به كردستان عراق چسبیده است و در غرب با شهر بانه همسایه است.

این شهر در 46 درجه و 17 دقیقه طول جغرافیایی و 36 درجه و 14 دقیقه عرض جغرافیایی از خط استوا واقع شده است.ارتفاع آن از سطح دریا 1476 متر است و نسبت به تهران 25 درجه و 27 دقیقه طول غربی فاصله دارد.در ناحیه ای كوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم سلسله جبال زاگرس واقع شده،در جنوب این شهر كوههای هیجانان و در غرب آن كوههای ملقرنی گسترده اند.

جمعیت سقز

براساس آمار ارائه شدهٔ سال 1395 شهر سقز با جمعیت 165 ٫ 258 تن پس از سنندج ، دومین شهر پرجمعیت استان كردستان است. زبان و گویش مردم سقز، كردی سورانی است. در سال 1370 شمار شهرنشینان شهرستان سقز حدود 100 ٬ 113 تن بوده است و جمعیت روستاییان آن هم برابر با 79 ٬ 200 تن بوده كه جمعاً كل شهرستان دارای جمعیتی برابر با 160 هزار تن داشته است؛ اما با تغییرات حاصل در روستاهای خوش آب وهوا و ایجاد و احداث راه های آسفالتهٔ روستایی و برق كشی و مخابرات و دیگر امكانات، تمایل مردم به سكونت در روستاها بیشتر شده است .

آب و هوا سقز

سقز زمستان هایی بسیار سرد دارد و براساس داده های سازمان هواشناسی ، یكی از سردترین نقاط شهری ایران است. یكی از پایین ترین دماهای ثبت شده در این شهر 45- درجهٔ سانتی گراد بوده است. به گزارش سازمان هواشناسی جمهوری اسلامی ایران شهر سقز به همراه شهر بستان آباد در استان آذربایجان شرقی كه دمای 46- درجه در آن به ثبت رسیده سردترین شهرهای ایران لقب گرفته اند^.

مذهب مردم سقز

 مردم سقز پیرو دین اسلام و مذهب سنی هستند. 

زبان مردم سقز

مردم سقز به گویش سورانی سخن می گویند .

آنچه مسلم است كردها از قدیمی ترین نژاد آریایی ها هستند . همانطوریكه در كتاب كارنامه ایرانیان در عصر اشكانیان جلد دوم آمده است مستشرقین و مورخین می نویسند كه كردها یكی از شریف ترین و باستانی ترین آریاییهای ایران شمرده میشوند و ممكن است آریاییها كه در یكهزار و هشتصد سال پیش از میلاد در بابل حكومت نموده و به نام كاسو یا كاسیت در تاریخ معروف شده اند نیاكان كردهای امروزی باشند .

وجود علمای فاضل - دانشمند متدین و متعهد نویسندگان و شعرای عارف و نامی ، فرهنگیان و هنرمندانی خلاق و مبتكر و توانا در تمامی زمینه ها این شهرستان را از قدیم الایام به صورت یك كانون فرهنگی - علمی در آورده است و در یك جمله میتوان گفت سقز در بین شهرهای كردنشین از این نظر بیشتر مورد توجه بوده است .

شهرستان سقز دارای سه بخش : مركزی ، زیویه و سرشیو می باشد .

1. بخش مركزی شامل دهستان های

• میرده به مركزیت روستای میرده
• ترجان به مركزیت روستای قهرآباد سفلی
• تموغه به مركزیت روستای تموغه
• سرا به مركزیت روستای سرا

2. بخش سرشیو شامل دهستان های

• چهل چشمه غربی به مركزیت دگاگاه
• ذوالفقار به مركزیت حسن سالاران

3. بخش زیویه شامل دهستان های

• امام به مركزیت روستای سنته
• تیلكو به مركزیت روستای ایرانخواه
• خورخوره به مركزیت روستای خورخوره
• صاحب به مركزیت صاحب

غار كرفتو

غار كرفتو بی شك یكی از جذاب ترین نقاط دیدنی غرب كشور محسوب می شود . این غار مجموعه ای از زیبایی های طبیعی و تلاش انسان ها برای غلبه بر طبیعت و زنـدگی بهتـر و ایمن تر است . سابقه سكونت یا مورد استفاده قرار گرفتن آن را از دوره سلوكی به بعد یعنی اشكانی، ساسانی و اسلامی می دانند .

پس از كاوش هایی كه در دو فصل انجام گرفت و با نتیجه ای حاصل از مطالعات محوطه های اطراف غار مشخص شد پیش از تاریخ، احتمالا از اواخر هزاره پنجم و هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح (ع)، این غار همزمان با پناگاه های و غارهای دیگر از جمله غار كانی میكائیل مورد استفاده قرار می گرفته است .

طبق كاوش باستان شناسان، قسمت هایی از غار كرفتو توسط دست های هنرمندان ایرانی و بدون در اختیار داشتن وسایل كنده كاری شكل گرفته است . این غار از جنس آهك بوده و مربوط به زمان سوم زمین شناسی است، و در تاریخ 20 بهمن ماه سال 1318 هجری قمری با شماره ی 330 به ثبت ملی رسید .

شهر بازی پاپتوس، دریاچه ی لگزی، مسجد شیخ مظهر، تكیه ی بابا شیخ، آرامگاه حاج حكیم نیلوفری، قرآن تاریخی شیخ حسن مولانا، مسجد شیخ حسن مولانا، روستای وزملا، معماری شگفت انگیز در دل صخره ها، دریاچه ی سد شهید كاظمی و رودخانه ی سقز، تعداد دیگری از جاذبه های گردشگری در شهرستان سقز است .

روستای تاریخی ترجان 

در فاصله ی 60 كیلومتری از سقز، روستایی تاریخی، كوهستانی و تپه ای، دارای آب و هوایی معتدل و سرد و با چشم اندازهایی بسیار زیبا قرار دارد كه به «روستای ترجان» شهرت یافته است . گفته می شود كه نامگذاری این روستا به ترجان، به دوران حملات مغول ها به ایران بازمی گردد . به نظر می رسد كه در آن زمان، «تیرجان» نام فرمانده ی سپاه مغول ها بوده كه به این روستا حمله كرده است .

آب و هوا و اقلیم ویژه و منحصر به فرد روستای ترجان، به دلیل قرارگیری آن در دامنه ی كوه، مناظر و دیدنی های شگفت انگیز طبیعی خارق العاده ای را ایجاد كرده است كه برای طبیعت گردی مكانی مناسب خواهد بود . در كنار زیبایی های طبیعی روستا، اثر تاریخی به نام «قلعه ی تورجان» نیز كه به «قلعه كهن» و «قلاكون» نیز شهرت دارد، وجود دارد كه احتمالا به همت اهالی روستا آن هم در سال هایی بسیار قبل ساخته شده است.

رودخانه سقز

این رودخانه زیبا در شهر سقز كردستان است و یكی از جاذبه های دیدنی این استان به حساب می آید. این رودخانه زیبا در حاشیه پارك كوثر قرار گرفته است .

حمام حاج صالح

حمام حاج صالح در بافت قدیمی سقز و در مجموعه بازار این شهر به سبك اصفهانی ساخته شده و مجموعه كاملی است كه تمام ویژگی های یك حمام را داراست و شامل بخش های مختلفی همچون بینه، سربینه، گرمخانه، خزینه، خلوتی ها، تون انبار (مخزن سوخت حمام)، سیستم آبیاری و فاضلاب می باشد.

قدمت این حمام به دوران صفویه بازمی گردد اما بخش هایی از آن در دوران زندیه به بنا الحاق گشته و در واقع قدیمی ترین حمام به جا مانده در شهر سقز است. كادربندی و آهك بُری های سقف و دیوارها و حجاری ستون ها از تزئینات بنا می باشد. آهك بری در حمام همان كاربرد گچبری در بناهای دیگر را دارد.

در تزئین و معماری حمام از گچ استفاده نمی كنند چون در فضای بخارآلود و مرطوب آن مقاومت خود را از دست داده و می ریزد در حالی كه رطوبت به استحكام آهك كمك نیز می كند. ستون های سنگی حمام سه تكه بوده و مقطعی هشت ضلعی دارند. نورگیرها در مركز هر گنبد نور بیرون را به داخل محیط حمام می كشاند. حفر ه های حجاری شده در سكوها نیز به عنوان جاكفشی استفاده می شده است و افراد در مدتی كه در حمام مشغول استحمام بوده اند، دمپایی های چوبی به پا داشته اند .

این حمام در دوران پهلوی به زورخانه تغییر كاربری پیدا كرد و تخریب ها و تغییر كاربری های اندكی در آن روی داد. بعد از انقلاب اسلامی این مكان تا مدتی تعطیل و متروكه باقی ماند و نوادگان و فرزندان حاج صالح نیز درصدد فروش حمام و تبدیل آن به مغازه بودند اما میراث فرهنگی استان كردستان برای جلوگیری از تخریب آن حمام را خریداری كرده و از مدتی پیش عملیات مرمت و بازسازی در این بنا آغاز شده است و پس از پایان اقدامات مرمتی، این حمام تاریخی به موزه تغییر كاربری خواهد داد .

بازار قدیمی سقز

مجموعه بازار قدیمی شهر سقز در مركز اصلی این شهر قرار دارد با توجه به احداث مراكز تجاری در مجاورت آن همچنان به عنوانی یكی از مراكز ‏تجاری اصلی شهر محسوب می شود‏

با توجه به اینكه از بازار اصلی و قدیمی شهر سقز بقایای زیادی موجود نیست آما آثار كاروانسرای تاجوانشیر نشانگر اهمیت این بازار در گذشته بوده است .

تنها آثار به جای مانده از بازار قدیمی سقز بقایای راسته های آن است كه در طی چند دهه گذشته به كلی از نظر معماری دگرگون شده است .

شهرستان سقز در 198 كیلومتری شمال غربی سنندج قرار دارد و از شمال به شهر بوكان، از غرب به شهر بانه و منطقه ایل گورك و حدود شهرستان سردشت، از جنوب به منطقه سرشیو و مریوان و از شرق به تكاب افشار منتهی می شود .

قلعه باستانی زیویه 

قلعه (كاخ دژ)باستانی زیویه بر روی یكی از كوه های نسبتاً مرتفع در 55 كیلومتری جنوب ‏شرقی شهر سقز در روستای زیویه واقع شده و حدود 700 سال پیش از میلاد در دوره ‏حكومت اقوام ماد و ماننائی ساخته شده است زیویه هم از نظر معماری و هم از نظر آثار ‏هنری یكی از شاخص ترین و باارزش ترین مكان های دوره تاریخی محسوب می شود طی چند ‏فصل كاوش های علمی و باستان شناسی كه سال 1354 تا سال 1380 ادامه یافت نتایج قابل ‏توجهی در زمینه شناخت معماری آن به دست آمد از جمله اشیاء به دست آمده در این ‏كاوش ها، قطعات عاج منقوش بود كه نقوش حیوانی و صحنه شكار اساطیر روی آن حك ‏شده و از ارزش ویژه ای برخوردار هستند .

مسجد دومناره سقز

این مسجد در خیابان امام و در بافت قدیمی سقز واقع شده است تاریخ دقیق ساخت آن ‏مشخص نیست ولی اهالی محل ساخت آن را به شیخ حسن مولاناآباد از علمای سابق ‏مذهبی منطقه نسبت می دهند كه احتمال دارد در اواخر دوره افشاریه و اوایل زندیه ساخته ‏شده باشد.

مسجد دارای شبستانی به چهار ستون قطور چوبی است در ضلع جنوب غربی، ایوان ستون دار ساخته شده كه فرم مخصوص مساجد ‏منطقه كردستان را تداعی می كند. در بالای مسجد دومناره قرار دارد و به همین دلیل به ‏مسجد دومناره شهرت پیدا كرده است.‏

بنای مسجد شیخ مظهر

بنای این مسجد مربوط به دوره قاجاریه می باشد و در تاریخ 11/5/84 به شماره 12672 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است و تاكنون چندین برنامه مرمتی در آن انجام شده است .

دریاچه سد شهید كاظمی (دریاچه زرینه رود)

این دریاچه در 62 كیلومتری شمال شهر سقز و بین شهرستانهای سقز و بوكان قرار گرفته است و طول متوسط آن 6 كیلومتر است آب دریاچه از رودهای زرینه رود، خورخوره، سیمینه رود و چم سقز تأمین می شود این دریاچه از جاذبه های طبیعی استان محسوب می گردد. روستاهای اطراف دریاچه به ویژه روستای قلندر از روستاهای گردشگری محسوب می شود.

روستاها

برخی روستاهای سقز دارای جاذبه های گردشگری، مذهبی و تفریحی هستند و در ایام سال پذیرای گردشگران می باشند، كه می توان به روستاهای زیر اشاره نمود:

ترجان، مولان آباد، پارسانیان، كسنزان، روستاهای اطراف سد شهید كاظمی از جمله:قلندر و...

پیست اسكی سقز

یكی از تفرجگاه ها و مكان های محبوب در بین مردم سقز، «پیست اسكی» این شهرستان است كه در گردنه خان، در محور سقز به سمت بانه و در بخش شمالی كوه وزنه قرار دارد. این پیست كه بیش از 6 ماه از سال مملو از برف است، دارای طولی برابر با 1200 متر دارای و قله ای با ارتفاعی بالغ بر 2700 متر از سطح دریا است كه مكان مناسبی برای تفریح جوانان و علاقه مندان به ورزش های زمستانی است .