روستای فهرج از توابع بخش مركزی شهرستان یزد، با مختصات جغرافیایی ۵۴ درجه و ۳۵ دقیقه طول شرقی و ۳۱ درجه و ۳۵ دقیقه عرض شمالی، در ۲۲ كیلومتری جنوب شرقی یزد و در مسیر جاده یزد – بافق قرار گرفته است.
این روستا از سطح دریا ۱۲۷۰ متر ارتفاع دارد و آب و هوای آن نیمه بیابانی است. روستای فهرج از شمال شرقی به كوه چلته محدود می‌شود.
قدمت روستای فهرج به پیش از اسلام مربوط است. آثار به جا مانده در فهرج، مؤید قدمت و پیشینه تاریخی غنی آن است. از جمله آن آثار می‌توان به مسجد جامع تاریخی روستا اشاره كرد كه بنای آن به دورة قبل از اسلام منسوب است. برخی منابع، قدمت روستای فهرج را در حدود ۵۰۰۰ سال ذكر كرده‌اند. این روستا در گذشته‌های دور، دروازه الیساتیس و یكی از چهار بخش مهم و اصلی شهر تاریخی یزد قدیم بوده است.
نام روستا نیز به قبل از اسلام مربوط است. نان اولیه آن «فرافر» بوده است كه با گذشت زمان، در قرون چهارم و پنجم هجری قمری به «پهره» یا «پهرشت» و پس از آن به «فهرج» تغییر یافته است.
مردم فهرج به زبان فارسی با لهجه یزدی سخن می‌گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
الگوی معیشت و سكونت
براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵، روستای فهرج در حدود ۱۷۱۹ نفر جمعیت داشته است كه در سال ۱۳۸۵، به ۲۳۵۰ نفر افزایش یافته است.
زراعت، باغداری، دامداری و فعالیت‌های معدنی، مشاغل عمده مردم روستای فهرج می‌باشند. فهرج شاخص‌ترین روستای استان در خصوص كشت گلخانه‌ای است. محصولات عمده زراعی و باغی روستا مشتمل بر گندم و جو، ارزن، ماش، پسته، انگور، هلو، زردآلو و آلوچه است. آب مورد نیاز كشاورزی روستا از طریق ۸ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق تأمین می‌شود.
دامداری نیز در روستا فهرج رونق دارد و انواع لبنیات و گوشت در آن تولید می‌شود. قالی‌بافی و ریسندگی از دیگر فعالیت‌های مردم این روستاست.
روستای كویری فهرج با بافت مسكونی نیمه متمركز، به صورت خطی و در جهت جاده دسترسی، در میان دشت استقرار یافته است. مصالح به كار رفته در ساخت خانه‌ها عمدتاً شامل خشت، گل، آجر و آهن است. مسجد جامع در كانون روستا واقع شده است و پیرامون آن را بافت مسكونی قدیمی روستا دربرگرفته است.
جاذبه‌های گردشگری
روستای دشتی فهرج، با معماری سنتی، آثار تاریخی بسیاری دارد و جلوه‌های یك روستای كویری را به نمایش گذاشته است. از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی این روستا می‌توان به موارد زیر اشاره كرد.
مسجد جامع فهرج: این مسجد بزرگ دو شبستان تابستانی و زمستانی دارد. منار گلی مسجد از شاخصه‌های اصلی آن به شمار می‌آید كه از فاصله دور قابل مشاهده است. ستون‌های مسجد، عظیم و مستحكم است و تزیینات معماری آن در ظرافت گچبری‌ها و سقف بلند آن انعكاس یافته است. قدمت مسجد جامع فهرج به نیمه اول قرن اول هجری مربوط است. ساختمان اصلی بنا از آثار دورة ساسانیان است كه با ورود اسلام (خلافت عمر) به مسجد تبدیل شده است.
آب انبار حسینیه: قدمت این آب انبار به دوره‌های پیش از اسلام مربوط است و در حاشیه آن مراسم تقدیس آب برگزار می‌شده است. پس از اسلام نیز، این آب انبار مورد استفاده قرار گرفته است. در مدخل ورودی آن بر كتیبه‌ای سنگی به خط نسخ این جمله منقور شده است:
بسم الله الرحمن الرحیم وقف نمود توفیق آثار آقا محمد جواد ولد مرحوم آقا ابوتراب بافقی تمامی بیست و پنج اصله درخت توت ماكوبی واقعه در قریه فهرج به مقام باغ عمارت كه مؤمنین و مسلمین از آن خورده ثواب آن را به روح كثیرالفتوح شاه نجف و شاه شهید و امام غریب و حضرت عباس قربت نمایند.
مسجد علاقبندی (علی قوندی): این مسجد تاریخی كه متأسفانه خرابه‌هایی از آن به جا انده است، گچبری‌های بسیار زیبایی دارد.
مجموعه تاریخی شهدای فهرج: این مجموعه كوچك در ۲ كیلومتری روستا واقع شده و آثار و ابنیه تاریخی متعددی در پیرامون آن قرار دارد. برخی از آثار به جا مانده دره پیرامون آن را قبور اوایل دوره اسلامی و برخی دیگر را به دوره‌های قبل از اسلام مربوط می‌دانند.
تكیه علاقمندی: بقایای به جا مانده از این اثر تاریخی كه به قرن اول هجری مربوط است، به صورت متروكه درآمده است.
قلعه فهرج: قدمت این قلعه تاریخی به قرون ۱۰ و ۱۱ هجری قمری منسوب است و چشم‌انداز بسیار جذاب و زیبایی دارد.
از مراسم ویژه این روستا می‌توان به برگزاری مجالس جشن و شادی در اعیاد ملی و مذهبی و مراسم نخل برداری و نخل گردانی در عاشورا اشاره كرد.
بهره‌گیری از موسیقی محلی در مراسم مختلف شادی و غم در میان مردم روستا رایج است. موسیقی این روستا با سازهای بادی دهنی و نوعی ساز شبیه سه تار نواخته می‌شود. انجام چوب بازی، در مراسم شادی و عروسی روستا رواج دارد.
مردم فهرج از پوشاك متنوعی استفاده می‌كنند. اغلب مردان دستار یزدی بر سر می‌نهند. شلوارهای پاچین‌دار و ترمه‌های رنگارنگ از پوشاك عمومی زنان و دختران فهرجی به شمار می‌رود.
صنایع دستی روستای فهرج شامل انواع قالی با طرح و نقش قالی‌های كرمان و خراسان است. در این روستا حدود ۶۰۰ دار قالی وجود دارد. ریسندگی، بافندگی و تولید گونی و برزنت نیز در روستای فهرج رواج دارد.
از انواع غذاهای رایج روستای فهرج می‌توان به انواع آش‌های محلی مانند آش جو، ماش و سوپ اشاره كرد. مردم فهرج از گیاهان دارویی و طبیعی نوشیدنی‌های گرم و سرد از قبیل شربت شاتره، خاكشیر و چای آویشن تهیه می‌كنند.
دسترسی: روستای فهرج از طریق شهر یزد و جاده یزد – بافق قابل دسترسی است و راه مناسب و آسفالت دارد.
