دهستان چِلاو جزء بخش مركزی شهرستان آمل در منطقه میانكوهی مرطوب و جنگلی قرار دارد. این دهستان از نظر روایتﻫـای مردمی دارای هفت آبادی به نامهای: پارَیمِه، پاشاكُلا، نَجّاركُلا، تیار، گَنگَرَج كُلا، چَم بُن و زَرخونی است. روستاهای فیلبَند، سَنگِچال، گَت كُلا، دایو، كُردنِشین، لِهاش و اَلیمِستان، اگر چه در جوار روستاهای یاد شده قرار دارند اما جزء منطقه بالا چلاو محسوب می گردند.
كل محدوده دهستان چلاو از سمت شمال به دهستان دشت سر، از جنوب به دهستان بهرستاق، از شرق به روستای فیلبند و بخش بندپی غربی شهرستان بابل و از غرب به رودخانه هراز و دهستان لیتكوه محدود می گردد. اما موقعیت جغرافیایی هفت محل یاد شدۀ نخست- كه منطقه اصلی و مدنظر ماست- با برآورد تخمینی از روی نقشه توپوگرافی( ۵۰۰۰۰/۱شاه زید) حدوداً بین عرض شمالی ۹/۳۶ الی ۱۴/۳۶ و طول شمالی ۲۲/۵۲ الی ۲۹/۵۲ بوده و نزدیك به ۹۵ كیلومتر مربع وسعت دارد.
از نظر حوزه آبریز، كل مساحت چلاو ۱۳۳۰۳ هكتار است كه از این میزان ۸۵ هكتار محدودۀ روستایی، ۸۲۶۴ هكتار جنگل، ۳۸۹۸ هكتار مرتع و ۱۰۵۶ هكتار اراضی زراعی ﻣﻰباشند. (روحی مقدم، پایان نامه كارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس)
جمعیت ثابت (هفت آبادی) چلاو در سال ۱۳۷۵ برابر ۴۷۷ نفر در ۱۱۰ خانوار و هفت آبادی سرشماری شد كه این تعداد در فصل تابستان به واسطۀ كوچ از شهر و روستاها به ییلاق افزایش چشمگیری ﻣﻰیابد. چلاو در تقسیمات جدیدكشوری با مركزیت روستای«رزكه» مساحتی بالغ بر۷/۷۲۱ كیلومتر مربع دارد كه در سال ۱۳۷۵جمعیتش ۳۷۶۵ نفر سرشماری شده است. (سازمان برنامه و بودجه مازندران)
نحوه اداره روستاهای چلاو در گذشته براساس شیوه سنتی كدخدا منشی بود كه پس از برافتادن آن، به صورت هیئت امنایی اداره می شد. اما امروزه پس از اجرای قانون شوراهای اسلامی شهر و روستا، كارهای روستا برای مدت معلوم- با حضور اهالی محل در انتخابات شوراها- در اختیار افراد منتخب و مورد وثوق قرار می گیرد.
از نظر تقسیمات جغرافیایی دهستان چلاو در زمانهای مختلف دارای آبادیهای گوناگونی بود. در كتاب «مازندران و استراباد» نوشتۀ رابینو، چلاو یكی از هشت بلوك آمل و شامل ۱۹ آبادی كوچك و بزرگ بوده است. از این تعداد تنها نام روستاهای: «پارادیمه، تیاف، پاشاكلا، چمه بن و گنگرج محله» با موقعیت پنج آبادی از هفت آبادی كنونی چلاو قابل تطبیق است و روستاهای «میلِه و شَهنِه كُلا» به خاطر كوچ قشلاقی چلاویان مدنظر رابینو قرار گرفته است. در كتاب «فرهنگ جغرافیایی آبادیهای ایران» و به نقل از آن در «لغت نامۀ دهخدا» برای چلاو ۱۹ آبادی ذكر شده كه «گنگرج كلا، تیار و پاشاكلا» قراء مهم آن هستند.
به دلیل حكومت چلاویان در نواحی سوادكوه و فیروزكوه و مناطقی از سمنان و گستردگی بیشتر و احتمالی محدوده جغرافیایی آن در گذشته، میرظهیرالدین مرعشی در كتاب «طبرستان و رویان و مازندران» چلاو را به صورت «شلاب» در محدودۀ سوادكوه و ملاشیخ علی گیلانی در كتاب «تاریخ مازندران» آن را قریب سمنان ﻣﻰدانستند. اعتماد السلطنه وزیر دوره ناصری در «مرآت البلدان» چلاو را جزء بلوك طبرستان و مازندران ﻣﻰداند كه تیول منشی الممالك است و دارای قلعهﺍﻯ بسیار قدیمی است (نقل از: آستارا تا استارباد؛ منوچهر ستوده) همو در كتاب «التدوین فی احوال جبال شروین» چلاو را به گونه «تیلاب» در محدوده سوادكوه متذكر ﻣﻰگردد. ناصرالدین شاه قاجار در كتاب «روزنامۀ سفر مازندران ۱۲۹۲قمری» محدوده جغرافیایی چلاو را بین بندپی و لیتكوه ذكر ﻣﻰكند. او بر اساس پرس و جو از بزرگان منطقه چلاو، رودخانۀ هراز را سر حد چلاو و لیتكوه، به انضمام مرتع آسا و سیاه بیشه برای چلاو، و پل لهاش را برای لیتكوه نوشته است. ستوده در كتاب «آستارا تا استارباد» آبادیهای چلاو را این گونه معرفی ﻣﻰنماید.«پریمه، پاشاكلا، نجاركلا، تیار، گنگرج كلا، چم بن، زرخونی و سنگ چال. مورد اخیر در تقسیمات جزء بالا چلاو و باقی دهكدﻩﻫـا جزء پایین چلاوند. دهكدﻩهای لهاش و الیمستان…نیز جزء چلاب به حساب ﻣﻰآیند.»
منطقه چلاو از جمله مناطق كهن و قدیمی مازندران است كه بسیاری از اتفاقات تاریخی و مهم مازندران بنابر شواهد كتب مهم تاریخی در آن به وقوع پیوست. وجود قلعهﻫـای «دارا و سامان(سام) و قلاپشت و قلاوش و قلاگردن و تیمورقلعه» كه امروزه جز نامی از آنها باقی نمانده است و كشف بسیاری از آثار قدیمی از جمله مفرغها و سفالهای دوره تاریخی از زیر خاك و روایتﻫـای مكتوب و مردمی و وجود جای نامهای كهن ایرانی در این گستره، گواه كهن بوم و بر بودن آن است.
چلاو مركز كیا افراسیاب و اسكندر شیخی چلاوی بود كه در مازندران حكومت ﻣﻰكردند و سلسلۀ باوندیه سوم- كینخواریه – را منقرض كردند. از اعقاب آنها كیاحسن چلاوی در فیروزكوه و حوالی سمنان، لهراسب چلاوی در طالقان و سهراب بیك چلاوی در ساوجبلاغ به حكومت پرداختند. میرمراد پاشای چلاوی نیز از سرداران سپاه شاه عباس صفوی بود.
از این منطقه عالمان و بزرگان و شاعرانی همچون «ملاصالح و ملاهادی مازندرانی، علیقلی اقبال مازندرانی، میرزا علی محمد چلاوی، میرزا محمد بیدل چلاوی(كرمانشاهی)، حیدرعلی و محمدعلی خاكی، شیخ حسن، شیخ اسماعیل، ملا آقاجان و آخوند ملامحمدحسن چلاوی» و… برخواستند و برههﺍی از زمان و تاریخ منطقه را با نام خود در آن ثبت كردند كه شرح تذكرۀ آنها تلاش و كوششی جدا و جدی ﻣﻰطلبد.
در ذكر وجه تسمیۀ دهستان چلاو میان مردمان این ناحیه روایتﻫـای مختلفی رواج دارد. از آن جمله وجود «چهل آبادی» و «چهل چشمه و آب» در گذشته است كه اشتقاقی مردمی ﻣﻰباشد. ظاهرا قدیمیﺗﺮین سند موجود كه از چلاو صحبت به میان ﻣﻰآورد، تاریخ طبرستان نوشتۀ ابن اسفندیار به سال ۶۱۳هـ.ق است كه آن را به صورت «شلاب» ثبت كرده است. حد نهایی این تلفظ را برای منطقه تا یك قرن پس از این تاریخ– یعنی دوران حكومت ایلخانان مغول در ایران- ﻣﻰﺗوان مد نظر داشت چرا كه در كتب تاریخی پس از آن «شلاب» به صورت «چلاب و چلاو» تغییر ﻣﻰیابد. لذا چنانچه «شلاب» را به عنوان گونۀ كهنﺗﺮ«چلاو» در نظر بگیریم این كلمه– به معنی باران تند- باشرایط جوی این سرزمین تطابق كامل دارد. (وبلاگ هم اندیشان و گفتار وجه تسمیه چلاو)
هفت آبادی چلاو متشكل از تیرهﻫـا و خاندانﻫـایی است كه برای همان روستا حكم شاخص و مبنا را دارند. در روستای پاریمه: لَطیف ؛ روستای پاشاكلا: بَغدادی و پاشا ؛ روستای نجاركلا: پیچ ؛ روستای تیار: بُندار(بنّار) و كَنِِّج ؛ روستای گنگرج كلا: خانَكدار(خنینگار) ؛ روستای چَم بُن: رَوارَج و سالار (سلار) و روستای زَرخونی: باتِلفه به همراه دیگر تیرهﻫـا و خاندانﻫـا زندگی ﻣﻰكنند. (تیره های معروف دو روستای مجاور یعنی سَنگِچال و فیلبند، عُمران (عِمرون) و مَلِكشاه (مِلشا) نامیده می شوند.)
به دلیل شرایط جوی مناسب و وفور نعمتهای خدادادی و میهمان نواز بودن مردمان آن، مهاجرتﻫـایی در قالب نام بندار، نوایی، عامی(آمی)، پاشا، پیچ،… از دیگر نقاط به ویژه لاریجان آمل به چلاو صورت گرفته كه اكنون به عنوان بومیان منطقه محسوب ﻣﻰگردند. در حال حاضر نیز این عمل كاملاً با دلایلی متفاوت از گذشته، كه آن به خاطر معیشت و اجبار پادشاهان وقت در مهاجرت قبیلهﻫـا و این به دلیل تفریح و تفرج انجام ﻣﻰشود كه مورد اخیر در صورت ادامۀ افراطی به محیط اصلی منطقه صدمۀ جبران ناپذیری وارد ﻣﻰسازد.
زندگی مردمان این منطقه در گذشته بر پایۀ دامداری، چارواداری، باج و خراج از مراتع و گاوهای نر (وَرزا) و پرورش اسب، صنایع دستی، زغال گیری، كشاورزی، لبنیات، زنبور عسل استوار بود. در این خصوص ابن اسفندیار (تاریخ طبرستان، ص۵۷) چنین ﻣﻰنویسد:«…چون فریدون از مشیه كن فیكون بیرون آمد بحكم آنكه جبال غیرذی زرع و ضرع بود با حدود شلاب ]چلاب = چلاو[ نقل كردند كه در آن– صقع چراخورها باشد و مقیمان او را تعیش از منافع نتاج و باج گاوان بود.» اما در حال حاضر به دلیل اجبار دولت در خروج دام از مراتع و صیانت از جنگلﻫـا و منابع طبیعی و در نهایت زندگی نوین این حالت به هم خورده و مشاغل بر اساس نیازهای روز و تحصیلات، تعریف شده اند و عموم نیازمندیها از شهر برآورده ﻣﻰگردد، ولی هنوز ﻣﻰتوان بافت و زندگی گذشته را در آن مشاهده نمود.
امكانات و شرایطی كه امروزه در آبادی های مختلف منطقه وجود دارد می توان به برق، تلفن، راه ارتباطی آسفالته، آب لوله كشی بهداشتی، حمام عمومی، نانوایی، شركت پخش فراورده های نفتی، خانه بهداشت و مدرسه شبانه روزی اشاره كرد. در این میان بخش خصوصی نیز به فعالیت هایی همچون ایجاد مراكز صنعتی با توانمندی منطقه مانند تولید جوجه یك روزه و مرغ مادر، دامداری پرواری و شیری، پرورش ماهی سردآبی و بهره برداری از معادن شن و ماسه دست زده است.
اهالی چلاو در فصل گرما و سرما ییلاق و قشلاق ﻣﻰكنند كه كوچ آنها از نوع عمودی است.(وبلاگ هم اندیشان) اما به واسطۀ آب و هوای مساعد، خانوارهایی نیز به طور ثابت در این منطقه ساكن هستند. ییلاق چلاویها آبادیهای مختلف دهستان چلاو و قشلاقشان روستاهای «بلیران،شهنه كلا،میله،خَرمون كلا،تش بندان» در آمل است. محل سكونت چلاویان در شهر آمل حوالی سالهای ۱۳۰۰شمسی و قبل از آن بین شاهاندشتی محله و پایین بازار به نام «چلاوی محله» بود كه در گذشتهﻫـا «چلابه سر» نام داشت. از حدود سال ۱۳۲۵شمسی چلاویان به خصوص در قسمت جنوب شرقی آمل كه در آن زمان بیرون شهر بود مقیم گشتند كه امروزه «چلاوی راسته» نامیده ﻣﻰشود و جمعیتشان بدلیل مهاجرت از آبادﻯهایشان بنا به ضرورت زندگی جدید چندین برابر شده است. همچنین گروهی از چلاویان از گذشته در شمال غربی آمل به نام«رحمت آباد»ساكن شدند كه امروزه جزئی از شهر آمل محسوب ﻣﻰگردد. از این طایفه گروهی نیز منشعب گشته و جزء طایفه آملی محسوب شدهﺍند به طوری كه یكی از تیرهﻫـای طایفۀ آملی«چلاوی»نامیده ﻣﻰشوند.(یادگار فرهنگ آمل،صمصمام الدین علامه)ضمن اینكه خانوادهﻫـایی از طایفه چلاو در شهرستان سوادكوه هم زندگی ﻣﻰكنند كه احتمالا ریشه تاریخی دارد.
روستاهای مختلف چلاو با راه ارتباطی آسفالته كه در محل مدرسه شبانه روزی فعلی (كُرد بَمِرد دَشت) به دو شاخه تقسیم ﻣﻰشود با شهر آمل ارتباط دارند. علاوه بر راه مذكور، راه مال رویی از بلیران به چلاو در گذشته دایر بود كه كماكان مورد استفاده دامداران قرار ﻣﻰگیرد. بعضی از راهﻫـای گذشته این سرزمین هم به تاریخ پیوستند. برای نمونه راه روستای المیستان به شیرگاه از این منازل ﻣﻰگذشت: الیمستان، چلاو، سنگچال، آب كل منار، شیاده ، پادشامیر، لفور، شیرگاه؛ یا راه سیاه بیشه در جادۀ هراز آمل به فیروزكوه این گونه طی ﻣﻰشد: سیاه بیشه، لهاش، الیمستان، امام زاده قاسم، مراتع كَنگِلو، اِسپرِز، سیوجی، تركلی (ساختمان قدیمی دارد كه روسها در جنگ جهانی دوم تعمیر كردند)، سیاه كوه، رُنان، چرات، فیروزكوه (نقل از: آستارا تا استرآباد)
به دلیل نبود ایستگاه خاص هواشناسی در منطقه، آماری از وضعیت جوّی چلاو وجود ندارد. اما بر اساس موارد ثبتی ایستگاهﻫـای مناطق مجاور، متوسط بارندگی سالیانه آن حدود ۵۹۵ میلی متر و میانگین درجه حرارت سالانه آن ۶/۸ درجه سانتی گراد گزارش شده است كه این ارقام به واسطه رطوبت و مه آلود بودن منطقه قابل تغییر هستند.(روحی مقدم، همان)
آب شرب چلاو با استفاده از منبع آب و لوله كشی بهداشتی روستایی از چشمه سارها تأمین ﻣﻰگردد كه در چندین سال اخیر به واسطۀ افزایش جمعیت و خشكسالی و كم آب شدن چشمهﻫـا با مشكلات عدیدهﺍی به خصوص در فصل تابستان و زمان افزایش جمعیت مواجه است. هر چند در سالهای اخیر تلاش مجدّانهﺍﻯ جهت رفع این مشكل در روستاهای مختلف صورت گرفت، اما كماكان این مشكل به قوت خود باقی است.
رودخانۀ مهم این گستره «چلورود» نام دارد و شاخهﻫـای اصلی آن « رودبار تیار و گنگرج كلا » نامیده ﻣﻰشوند كه كاملا در محیطی جنگلی و از نظر زمین شناسی در منطقه بیكربناته كلسیك و بیكربناته سولفاته جریان دارند. این دو رودبار در ارتفاع ۸۶۰ متری در منطقه دوآب(دئو) به هم پیوسته و با طی مسیر ۱۱ كیلومتری به عنوان آخرین شاخه شرقی رودخانه هراز در «مَنگل» به آن ﻣﻰرسند. در كتب و نقشهﻫـای جغرافیایی امروزی«چلورود»از سرچشمۀ رودبار تیار در ارتفاع ۲۸۰۰ متری «نَرو» آغاز ﻣﻰگردد و در ارتفاع ۱۴۰۰ متری شاخهﺍﻯ دیگر با نام «كاشم رود» به طول ۶ كیلومتر از ارتفاع ۲۶۰۰متری «حِصین بَن» را دریافت ﻣﻰدارد. این دو رود پس از اتصال با طی مسیر ۱۹ كیلومتری و شیب متوسط ۱۲درصد به رودخانۀ هراز ﻣﻰپیوندد.(حوزه آبریز در یای خزر، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح ایران)
تشكیلات زمین شناسی این منطقه به دورانهای اول تا سوم زمین شناسی تعلق دارد كه گسل مهم و معروف شمال البرز از قسمت شمالی آن عبور ﻣﻰكند. سازندهای موجود در منطقه از دوره پرمین تا كواترنری رسوب گذاری شدهﺍند اما تنها مورد استثناء رسوبات پالئوژن در البرز شمالی نیز در آن دیده ﻣﻰشود. ( نقشه زمین شناسی «شیت آمل»، سازمان زمین شناسی ایران)
چلاو از نظر منابع گیاهی و جانوری تابع مناطق میانكوهی مازندران است. جنگلهای این منطقه در محدودۀ آبادی هایش در گسترۀ ارتفاعی ۸۵۰ تا ۱۹۰۰ متر از سطح دریا قرار دارند و دارای دو جهت عمومی شمالی و جنوبی هستند. جنگلهای شیب شمالی از ارتفاع ۸۵۰ متری آغاز و تا ارتفاع ۱۹۰۰ متری ادامه ﻣﻰیابند و ارتفاع بالاتر از آن را مراتع تشكیل ﻣﻰدهند. PH خاك در این قسمت اسیدی با درجه نفوذپذیری متوسط تا خوب برای آب و ریشه دوانی است. شیب جنوبی ابتدا چمنزار بوده و از ارتفاع ۱۰۵۰ متری تا ۱۴۴۰ متری در محدودۀ جنگلی قرار ﻣﻰگیرد. PH خاك نیز در این محدوده خنثی و قلیایی بوده و دارای درجه نفوذپذیری متوسط تا ضعیف برای آب و متوسط برای ریشه دوانی گیاهان ﻣﻰباشد.
از ۱۳۰ گونه گیاهی (فلور) گزارش شدۀ آن (روحی مقدم، همان) ﻣﻰتوان به: افرا، راش، سرو، توسكا، آزاد، ملج، بید، اوجا، ممرز، چلرگ، گل صدتومانی، بارانك، انجیلی، شمشاد، بلوط، گردو، اَل، لیلكی، كچف، ون، گیلاس وحشی، سرخدار، نمدار، زرشك، ازملك، جگن، ولیك، كندس، سیب و گلابی و آلوی جنگلی، كهلو، خاس، شن، همیشك، بارهنگ، آقطی (پَلِم)، گزنه، ترتیزك، استاك، پنیرك، شبدر، گلپر، تمشك، سیسنبر، پونه، قارچ خوراكی و سَمّی، نعناع، ماش، ترشك، پامچال، آلاله، گون، بنفشه، سرخس، پیاز وحشی و… اشاره كرد. از نظر جانوری هم ﻣﻰتوان نمونهﻫـای زیر را نام برد: گرگ، شغال، روباه، گربه وحشی، كفتار، خرس، گراز، پلنگ، شوكا، گوزن، مرال، كل، مش، سمور، سنجاب، قرقاول، توكا، دارتلا، كبك، گنجشك، ابیا، باشه، جغد، خرگوش، فاخته، دمجنبانك، داركوب، خفاش، مار، كریب، مارمولك، سینه سرخ، خرچنگ، رطیل، عقرب و…
زبان مردم چلاو با گویش خاص و كهن منطقه، زبان مازندرانی از دستۀ شمال غربی زبان های ایرانی، زیر گروه زبانهای كرانۀ جنوبی دریای مازندران است. وجود شمار فراوان واژهﻫـای برابر و همانند با فارسی میانه و تفاوتﻫـا و تشابهات دستوری با زبانهای مركزی و شرقی ایرانی نشان از دیرینگی و پایداری و پویایی زبان مردمان این منطقه دارد.( دكترقریب، مجله گویش شناسی)
دین مردمان این قلمرو پیش از پذیرش اسلام به طور كلی و عام همانند دیگر نقاط ایران (اما با تعصبات و اعتقادات فراتر) بوده است كه وجود واژهﻫـا و مناطقی مانند مِهر، گورستان گبرها، امام زاده قاسم، رستم زنی مال، بیستون و آئین های نو شدن ماه و سال (مارمه)، بیست و ششم نورزماه طبری، تیرماه سیزده شو(تیرگان)، نخل گردانی، سوواشن، علامت چلیپا بر روی قبور درگذشتگان و… گواه این مطلب است. وجود پارهﺍﻯ اعتقادها و احترامها به درختان و گیاهان، نشان از پرستش مظاهر طبیعت و جان پنداری و اعتقاد به نوعی معاد و زندگی بعد از مرگ در گذشتۀ آنها دارد، اما اكنون مذهبشان شیعه دوازده امامی است و ابراز علاقه به اسلام و آئین های اسلامی و اهل بیت و شوق زیارت مسجد الحرام و بارگاه امام حسین(ع) و امام رضا(ع) و دیگر عتبات عالیات و برگزاری مراسم عزاداری تاسوعا و عاشورا و اربعین حسینی، بیست هشتم صفر(چهل و هشتم)، شهادت امام علی(ع) و شب های قدر و… نشانۀ پایبندی آنها به دین اسلام و مذهب تشیع ﻣﻰباشد.
چلاو علاوه بر منابع طبیعی و خدادادی دارای اماكن زیارتی و مذهبی مختلفی در آبادیهای خود است. در تیار، مكانی كه مقبرۀ امام زادهﺍﻯ باشد وجود ندارد اما در ارتفاعات جنوبی آن(۲۵۰۰ متری) امام زاده قاسم با بنایی از سنگ و گچ و آهك بر روی قلهﺍﻯ كه به نام آن منسوب شده قرار دارد. در گنگرج كلا، امام زاده سیف الدین و امام زاده یحیی كه مكان اخیر در زیر روستای چم بن در اراضی«اِرِشتِه سَر» گنگرج كلا قرار دارد. در پاریمه، امام زادگان صالح و شجاع الدین و در نجاركلا، امام زاده جعفر وجود دارند. این اماكن جدا از تكایا و سقاخانه ها و دیگر مكان های مذهبی موجود در دهستان چلاو هستند.
دهستان چلاو با مردمانی آزاده همچون سرو در طول تاریخ با افتخار و عزت زیسته و روح لطیف و همت بلندش را از طبیعت به وام گرفته است. باشد كه در همیشه تاریخ سربلند و پیروز باشد.
