قلعه ایرندگان در مجموع ۱۰ اتاق كوچك و بزرگ داشته كه در اطراف حیاط مركزی جای گرفته اند و برای دسترسی به فضاهای حاكم نشین و تابستانی، راه پله یی مخفی، كم عرض، با شیب زیاد وجود دارد. در مورد تاریخ ساخت قلعه به دلیل كم كاری و بی توجهی میراث فرهنگی خاش اطلاعات دقیقی در دسترس نیست.
یكی از زیباترین قلعه های سیستان و بلوچستان در ایرندگان شهرستان خاش قرار دارد كه در كنار رودخانه ایرندگان و درختان سر به فلك كشیده خرما قرار گرفته است. این قلعه به علت داشتن معماری ایرانی- اسلامی منحصر به فرد از زیباترین قلعه های سیستان و بلوچستان به شمار می رود. این مكان در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۷۰۹ به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این بنا در روستای ایرندگان ودر ۶۵ كیلومتری شهر خاش واقع شده است روستا ی ایرندگان و روستاههای پیرامون آن در امتداد رودخانه شكل گرفته اند و طول آنها به ۵ كیلومتر می رسد .
زمان ساخت این قلعه به دوره قاجاریه باز می گردد عوامل تزیین و نوع آنها تنها بر بدنه دیوارهای قلعه و دور درها آثاری از تزیین از نوع نقش های گره چینی وجود دارد.
از آثار باستانی شهرستان خاش میتوان به قلعه ایرندگان در بخش ایرندگان اشاره نمود. این قلعه به مساحت ۵۶۴ متر مربع، مركز حكومت ایرندگان و روستا های اطراف بوده است. بنای اصلی باقی مانده قلعه ایرندگان در قاعده، به صورت مستطیل ۳۶ در ۲۵ متر، در سه طبقه ساخته شده است به گونه ای كه هر چه بر ارتفاع آن افزوده می شود از حجم آن كم می شود و در ظاهر به شكل «مصطبه هرم» در می آید كه موجب ایستایی بیشتر بنا و جلوگیری از رانش دیوارهای قطور و مرتفع آن می شود. محل ورود قلعه تنها از طریق پلكان شمال شرقی امكانپذیر بوده است و پس از عبور از درب اصلی قلعه به وسیله معبری به در گاهی در سمت میانی دیواره جنوبی و از آنجا به وسیله یك راهرو تونل به طول ۱۶/۵ متر با شیب نسبتاً تند به حیاط مركزی دسترسی دارد، همچنین چاهی در حیاط مركزی حفر شده است. قلعه ایرندگان در مجموع ۱۰ اتاق كوچك و بزرگ داشته كه در اطراف حیاط مركزی جای گرفته اند و برای دسترسی به فضاهای حاكم نشین و تابستانی، راه پله یی مخفی، كم عرض، با شیب زیاد وجود دارد. در مورد تاریخ ساخت قلعه به دلیل كم كاری و بی توجهی میراث فرهنگی خاش اطلاعات دقیقی در دسترس نیست، اما بر اساس اطلاعات محلی سابقه قلعه به دوران صفاریان بر می گردد و در دوران افشاریه و قاجار مرمت و گسترش یافته است، در اطلاعات ثبت شده میراث فرهنگی و آثار ملی ایران به طرزی عجیب و غیر باور كردنی ساخت قلعه به دوران قاجار نسبت داده شده، در صورتی كه كهنسالان ایرندگانی از پدران و پدربزرگان خود نقل می كنند كه تاریخ ساخت قلعه را نمی دانسته اند و خود اثبات كنندهٔ تاریخ كهن قلعه است، لازم است برای مشخص كردن تاریخ دقیق ساخت قلعه از سوی اداره میراث فرهنگی تحقیقات لازم صورت گیرد و شبهات پیش آمده را برطرف سازند.
جاذبه‌های گردشگری ایرندگان
ایرندگان ظرفیت های گردشگری و تاریخی زیادی در خود جای داده كه قلعه ایرندگان، سنگ نگاره های كوه چهارگَران، غار صداكی، غار گواتامك، قبرستان باستانی گط رئیس و... از مهمترین این جاذبه ها می باشند.
موقعیت مكانی
قلعه ایرندگان در ۶۵ كیلومتری شهر خاش در بخش ایرندگان، روستای ده قلعه واقع شده است.
