گنبد كبود از بناهای دوره سلجوقیان در شهر مراغه و از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود كه تزیینات به كار رفته در آن در مقایسه با سایر بناهای دوره سلجوقی و ایلخانی كم‌نظیر است. این گنبد كه در بین عوام به اسم مقبره مادر هولاكو خان شهرت دارد، در فاصله سال‌های ۵۸۲ تا ۶۵۶ هجری قمری ساخته شده است. گنبد كبود در ۱۵ دی ۱۳۱۰ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
آشنایی با گنبد تماشایی كبود مراغه
گنبد كبود مراغه از بناهای دورهٔ سلجوقیان در شهر مراغه می‌باشد.این گنبد كه در بین عوام به اسم مقبره مادر هولاكو خان شهرت دارد. در فاصله سال‌های ۵۸۲ تا ۶۵۶ هجری قمری ساخته شده است. گنبد كبود در ۱۵ دی ۱۳۱۰ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.در فاصله چند متری از این گنبد، برجی تاریخی وجود دارد كه به برج مدور مشهور است و همانند نامش از ساختاری استوانه‌ای تشكیل شده است. البته از نگاه یك بازدیدكننده عادی، زیبایی گنبد كبود بسیار بیشتر از برج مدور است. تزیینات به كار رفته در آن بسیار چشم‌نواز هستند. از لحاظ بازسازی نیز گنبد كبود شرایط بهتری دارد.
تزیینات به‌كار رفته در این بنا در مقایسه با سایر بناهای دورهٔ سلجوقیان وایلخانان مغول كم‌نظیر است. دربارهٔ زمان احداث گنبد كبود نظرات دیگری نیز وجود دارد.عده‌ای آن‌را مربوط به‌زمان مغول می‌دانند و عده‌ای تاریخ بنای برج را مربوط به قبل از هلاكوخان ذكر كرده‌اند.از كتیبهٔ گچبری‌شدهٔ داخل سردابه احتمال می‌رود گنبد كبود به‌عنوان یك برج مقبره ساخته شده‌باشد. به‌همین دلیل این گنبد به قبر مادرهلاكوخان نیز شهرت یافته‌است. كلماتی همچون «الله»، «والحمد» و … با فرم‌های مختلف به‌خط كوفی و به روش‌های استامبی از عناصر تزیینی نقش‌بسته بر دیواره‌های سردابهٔ برج می‌باشند.
تزیینات بدنهٔ بیرونی گنبد كبود به‌شكل قطاربندی و فرم‌های هندسی و سه ردیف مقرنس ساده‌است. دیوارهای داخلی آن دارای تزیینات نقاشی به‌رنگ فیروزه‌ای بوده كه در گذر زمان از بین رفته و فقط بخش كمی از آن‌ها باقی مانده است.
معماری و مرمت گنبد كبود مراغه
گنبد كبود ده پهلو است و دارای گنبدی مخروطی بوده كه در گذر زمان از بین رفته‌است. این گنبد از دو بخش سردابه و اتاق اصلی تشكیل شده‌است.گنبد كبود از نظر تركیب كلی مشابه سایر مزارهای موجود در مراغه است و شامل شبستانی مرتفع بر زیربنایی از سنگ می‌شود كه سردابی در آن قرار دارد.
در ساخت این بنا از آجرهای سرخ‌رنگ و كاشی‌های فیروزه‌ای استفاده شده است و در بخش‌های مختلف آن نیز سنگ‌های سفید به چشم می‌خورد.
اطلاعات زیادی در خصوص معمار گنبد كبود در دست نیست. این برج، ساختاری ۱۰ ضلعی دارد و پهلوهای آن دارای طاق‌نما و حاشیه‌كاری دندانه‌ای است و در كناره آن‌ها پایه‌های ستون‌مانندی به چشم می‌خورد. این پایه‌ها مانند سطح بیرونی طاق‌نماها، با تزییناتی مركب از آجر و سفال و كاشی فیروزه‌ای رنگ در طرح‌های هندسی، به‌شكل بدیعی آرایش شده‌اند. این بنا مملو از تزیین است؛ به‌طوری كه «آرنولد تالبوت ویلسون» در سفرنامه‌اش می‌نویسد:
تزیین گنبد كبود بیش از اندازه است و اهمیت تزیین در اینجا بر سبك ساختمان ارجحیت دارد.
در طول سال‌های گذشته تلاش‌های بسیاری برای بازسازی محوطه این بنا صورت گرفته است؛ ولی اغلب آن‌ها بی‌نتیجه بوده‌اند. بازسازی این بنا از سال ۱۳۹۵ هجری شمسی شروع شده؛ اما هنوز مرمت آن به‌دلایل مختلف به اتمام نرسیده است و به همین دلیل بازدیدكنندگان نمی‌توانند از داخل این بنا دیدن كنند.
به‌دلیل قرارگیری گنبد كبود و برج مدور در مركز مراغه، ساختمان‌های مختلفی اطراف آن را پوشانده‌اند و از بخش‌های مختلف شهر، دید زیادی نسبت به آن‌ها وجود ندارد و در واقع این دو اثر تاریخی در مكانی محفوظ قرار گرفته‌اند. تفاوت معماری و زیبایی گنبد گبود و برج مدور، اطلاعات بسیاری را فاش می‌كند. بر اساس كتیبه برج مدور كه به زبان كوفی نوشته شده است، این برج در سال ۵۶۳ ساخته شده و تنها با گذشت چند سال از آن اثر دیگری به نام گنبد كبود در كنار آن احداث شده است. شیوه معماری و تزیینات به كار رفته در آن‌ها بسیار تفاوت دارند و بر این اساس در فاصله زمانی مذكور تغییرات بسیاری در شیوه معماری صورت گرفته است.
بازدید از گنبد كبود
گردشگران برای این كه بتوانند از این بنا تاریخی دیدن كنند بایستی بلیط تهیه كنند، و در فاصله اندكی از این گنبد نیز مركز خرید و یك رستوران واقع شده است لذا گردشگران برای دستیابی به خدمات رفاهی و جایگاهی برای استراحت موقت مشكلی نخواهند داشت.
متاسفانه تابلوهای راهنمای مناسبی برای گنبد كبود در نظر گرفته نشده است و برای رسیدن به خیابان فرعی این گنبد باید از مردم میهمان‌نواز مراغه كمك بگیرید.
دسترسی به این بنا از یك خیابان كم‌عرض میسر است و گاهی اوقات پیداكردن جای پارك مناسب كمی سخت به نظر می‌رسد.
در حال حاضر (سال ۱۴۰۰ هجری شمسی)، به‌خاطر مرمت گنبد كبود امكان بازدید از آن وجود ندارد و اطراف محوطه برج حصاركشی شده است.