آسیاب اشكذر در شهر اشكذر كه در فاصله ۲۰ كیلومتری شهر یزد و در عمق ۲۰متری زمین قرار دارد وعرض آن ۸۰/۴متراست، كه آثار موجود مربوط به قرن هشتم هجری و در زمان سید ركن الدین ساخته شده است . این آسیاب در قرن دوازدهم ه . ق ساخته شد و یكی از بزرگ ترین آسیاب های ایران به شمار می رود.
این آسیاب مربوط به دوره ایلخانی ، علینقی خان ( پسر محمد تقی خان ) است ، قدیمی ترین آسیاب استان یزد و یكی از بزرگ ترین آسیاب های ایران به شمار می رود . سنگ این آسیاب با آب قنات ” همت آباد ” می چرخیده است و در عصر آبادانی یگانه آسیاب منطقه میبد تا اشكذر بوده است كه ساعتی سی و پنج ” من شاه ” یعنی ۲۱۰ كیلوگرم آرد از زیر سنگ های پرقدرت آن به دست می آمد .
دالان شیب دار راه ورودی به صحن اصلی آسیاب ، پنجاه و شش متر طول و ۴/۱ متر عرض دارد . مصالح آسیاب تماماً از آجر و تركیب سقف و مقرنس كاری صحن اصلی بان نقوش هندسی آن ، از ابتكار های جالب توجه معماری ایرانی است .
صحن اصلی آسیاب به شكل مثمن ( هشت ضلعی ) است كه چهار ضلع آن هر كدام چهار و هشتاد و چهار ضلع دیگرش هر كدام دو و هفتاد و پنج است . هر یك از اضلاع كوچك غرفه ای به عمق یك متر دارد و در دو ضلع شرقی و غربی دو اطاق با جلو خانی تعبیه شده كه غرفه جنوبی صحن ، محل دستگاه آسیاب یعنی دول و آخوره است .
سقف صحن آسیاب گنبدی شكل است بدین معنی كه بر بالای غرفه ها گنبدی زده شده است و از كمره گنبدی شكل كثیر الاضلاع هشت ضلعی به خود گرفته و به صورت گنبد تازه ای كه در آن هست درگاه برای نور و هوا قرار داده اند ساخته شده است . بالاخره گنبد با كاسه ای كه كثیر الاضلاع سی و دو ضلع است خاتمه می یابد .
یكی از عوامل تزیینی این بنا سبك آجر كاری و تقسیمات آن در قسمت یا محوطه اصلی آسیاب و كاربندی های آجری است كه از هشت شروع و به سی و دو ختم می شود .
