كرمان یكی از پهناورترین استان های ایران است كه جاذبه های گردشگری بسیاری در آن واقع شده است، به طوری كه برای بازدید از آن ها یكبار سفر می تواند كم باشد. همانطور كه می دانید بخش اعظمی از این استان را مناطق كویری فرا گرفته اما نكته جالبی كه وجود دارد این است كه در روستاهای سرسبز و خوش آب و هوایی نظیر روستای هنزا و سیرچ وجود دارد كه می توانید در فصل تابستان به سمت آن ها بروید. اما در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت می خواهیم درباره بادگیر چپقی سیرجان كه یكی از جاذبه های تاریخی این استان می باشد صحبت كنیم. این جاذبه در دوران پهلوی اول و از روی دودكش های كشتی های قدیمی ساخته شده است، در ادامه همراه ما در سفر كرمان باشید تا بیشتر درباره این اثر منحصر به فرد در كرمان بدانید.
آشنایی با بادگیر چپقی سیرجان
بادگیر چپقی در كرمان یكی از جاذبه های تاریخی بسیار جذابی است كه در این استان واقع است و مشابه آن را تقریبا در هیچ جای ایران مشاهده نخواهید كرد.
این چپق ها كه از جنس آجر و ملات ساخته شده اند در واقع باقیمانده یك خانه قدیمی به نام خانه آقاسید علی‌اصغر رضوی است كه در شهر سیرجان واقع است. این بادگیر از آثار دوران پهلوی است كه به لحاظ ارزش‌های فرهنگی و هنری كه تلفیقی از معماری و صنعت است، بنا شده است.
این بادگیرهای مشهور با شبكه های هندسی منظمی كه در زیر بادگیرها قرا ردارد بر روی فضاهای مستطیل شكل شمال-شرقی قرار گرفته است و هوای اطراف را با عبور از كانال های تهویه به درون فضاهای تابستان نشین سبب خنك تر شدن خانه نیز می شد. این بادگیرها كه با الهام از دودكش های كشتی های قدیمی ساخته شده، سبب جذابیت و منحصر به فرد شدن این جاذبه در كرمان شده است. بدنه خارجی لوله های بادگیر با قطعات كوچك آجرهای هندسی شش ضلعی طراحی شده است. لازم به ذكر است كه سال ساخت این بنا در دوره ی پهلوی اول بوده است.
بادگیرهای چپقی كه بخشی از خانه سید علی اصغر رضوی از پزشكان سرشناس شهرستان سیرجان در كرمان بوده كه اكنون بادگیرهای خانه اش در بلوار دكتر صادقی، كوچه حاج رشید به عنوان جاذبه ی گردشگری مشهور شده و در فهرست آثار ملی ایران در سال ۱۳۸۱ به ثبت رسیده است.
همانطور كه گفتیم بادگیر چپقی سیرجان به نسبت دیگر بادگیرهای ایران تفاوت بسیاری دارد كه دلیل آن كشفی بوده كه معماری این بادگیر سید مهدی شجاعی كرده است. این معماری زمانی كه با كشتی در حال سفر بوده متوجه هوای خوبی می شود كه در استراحتگاهش وجود دارد و با كمی دقت متوجه فرم خاص دودكش های كشتی شد و تصمیم گرفت از این فرم برای بادگیرهای خانگی هم استفاده كنید تا هوای خنك تری را به داخل خانه بكشاند.
ساختار بادگیر چپقی سیرجان از یك برجك كه تقریبا از تمام خانه های اطراف ارتفاع بیشتری دارد نیز تشكیل شده است. به طور معمول این بادگیرها بر روی قسمتی از خانه های كویری كه به آن ها حوضخانه می گفتند نیز ساخته می شود، علت آن این بوده كه هوایی كه از طریق این بادگیرها به داخل خانه آورده می شده توسط آب تهویه شود و به گونه سیستم خنك كنندگی را ایفا كند. در انتهای تمام خانه ها و عمارت های قدیمی می توانید بر فراز خوض خانه ها بادگیرها را مشاهده كنید.
علت ساخت بادگیر در خانه ها
موما از بادگیرها به منظور تهویه خانه ها استفاده می شد كه دودكش های آن ها بر بام خانه ها قرار می گرفت، این سازه ها بالای آب انبارها و دهانه معدن ها هم علاوه بر خانه ها ساخته می شد. اغلب در استان های كویری كشور نظیر بندر عباس، بندر لنگه، قشم، بوشهر و اقلیم گرم خشك نواحی مركزی مانند كرمان، نایین، یزد، طبس، كاشان، سمنان، اصفهان و حتی نواحی جنوب شهر تهران می توانیم بادگیرها را مشاهده كنیم و دلیل آن هم سیستم معماری جالبی است كه همانند كولر یا هواكش برای خانه ها عمل می كرد. بادگیر از عناصر و سمبل‌های معماری ایرانی هستند، ولی امروزه در بسیاری از كشورهای خاورمیانه استفاده می‌شوند.
بادگیر در ساختمان هایی كه دسترسی كمی به باد داشته اند نیز بر بالای بام ساختمان ها ساخته می شود و جالب است بدانید كه اولین بادگیرها در استان های كرمان و یزد خودنمایی كردند. سیستم كاری بادگیرها به این صورت بود كه هوای جاری بیرون از خانه را به داخل خود می كشد و با تشت های آبی كه درون آن‌ها تعبیه شده، هوا را خنك كرده و به داخل خانه هدایت می نماید.
بزگترین بادگیر ایران در بازار بزرگ كرمان قرار دارد و بعد از آن بادگیر دولت آباد یزد، بادگیر چپقی سیرجان و بادگیرهای بندرعباس، بندرلنگه، قشم و سیستان و بلوچستان از دیدنی ترین بادگیرهایی هستند كه ارزش دیدن را دارند.
