در ذهن بسیاری از ما نام اصفهان و تصویر سی و سه پل با هم انطباق دارد. یعنی وقتی نام اصفهان را می‌شنویم، ناخودآگاه تصویر سی و سه پل در ذهنمان تداعی می‌شود. سی و سه پل اصفهان یكی از زیباترین جاهای دیدنی این شهر است كه وقتی سرزندگی زاینده رود هم به زیبایی‌اش اضافه شود، می‌توان ساعت‌ها در كنارش ماند و لذت برد.
سیر تاریخی سی و سه پل
درباره تاریخ دقیق ساخت سی و سه پل اصفهان، در كتب تاریخی اجماع قابل قبولی در دسترس نیست. از روی برخی كتب تاریخی سال ساخت آن به ۱۰۰۵ هجری باز می‌گردد و بعضی دیگر تاریخ اتمام را ۱۰۱۱هجری می‌دانند. از كنار هم قرار دادن مستندات و روایات تاریخی به این نتیجه می‌رسیم كه الله‌وردی خان در سال ۱۰۰۵ طبقه زیرین پل را ساخت تا عبور و مرور برای مردم تسهیل شود. پس از سال‌ها در سال ۱۰۱۱، طبقه بالا را نیز اضافه كرد تا در هنگام طغیان رودخانه عبور و مرور با مشكل مواجه نشود. چیزی كه مهم است این است كه در حدود ۴۰۰ سال پیش سازه‌ای به این زیبایی و استحكام به دست ایرانیان ساخته شده كه بسیاری از بزرگترین تاریخ‌دانان و گردشگران دوران مختلف را مجذوب خود كرده.
در ابتدا سی و سه پل ۴۰ دهانه و ۳۶۰ متر طول داشته است. در طی سال‌ها با كاشت درختان و انحراف آب چند تایی از دهانه‌ها متروك شد. در سال ۱۳۳۰ شهردار اصفهان، مصطفی خان مستوفی، زمین‌های اطراف سی و سه پل را آزاد كرد، راه آب را باز نمود و دیواری سنگی كشید كه بقایای آن هنوز باقی است. همین طور در میدان كنار سی و سه پل مجسمه رضاشاه سوار بر اسب قرار داشت كه مجسمه را به میدان ۲۴ اسفند انتقال داده‌اند. این پل در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ به شماره ۱۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری سی و سه پل اصفهان
سی و سه پل زمانی حدود ۳۶۰ متر طول و چهل دهانه داشته است اما این روزها ۲۹۵ متر طول، ۳۳ دهانه و ۱۴ متر عرض دارد. این پل دو طبقه برای جلوگیری از طغیان رودخانه و وصل كردن چهارباغ عباسی به چهارباغ بالا، محله جلفای اصفهان و عباس‌آباد ساخته شده است. معمار این بنا، استاد حسین بنا اصفهانی در عریض‌ترین قسمت زاینده‌رود، درست در جایی كه شریان حیات اصفهان در آرام‌ترین و دیدنی‌ترین حالت خود است، اقدام به ساخت سی و سه پل كرده است تا منظره‌ای شاهكار بیافریند.
مصالح به كار رفته در ساخت پل سنگ، آجر، ساروج و گچ است. فوندانسیون سی و سه پل اصفهان طوری طراحی شده است كه رطوبت و آب نه تنها آسیبی به پایه پل نمی‌زند بلكه آن را مستحكم‌تر می‌كند. هر پل دارای دو ستون است كه با اتصال به هم طاقی با نمای مستطیلی را درست می‌كنند. طبقه پایین پل یك راه عبور پیاده است كه برای زمانی به كار می‌رود كه سطح آب در پل پایین است. این پیاده راه با پله‌هایی به طبقه بالای پل دسترسی می‌یابد.
طبقه دوم این پل شامل یك خیابان سنگفرش عریض برای عبور سواره‌ها بوده است و در دو طرف، طاق‌نماهای بسیار زیبای مسقفی دارد. این طاق‌نماها در كنار هم راهروهای باریكی را می‌سازند كه منظره‌ای چشم‌نواز به زاینده‌رود دارند و محل عبور و مرور مردم پیاده بوده است. این پیاده‌روها ۹۹ طاقچه دارند كه در گذشته روی هر كدام تابلوهای نقاشی بوده است. این روزها خبری از آن تابلوهای نقاشی نیست اما فقط تصور اینكه چنین پیاده‌روی منحصر به فرد و هنرمندانه‌ای در یكی از شهرهای كشورمان در دسترس مردم كوچه و بازار بوده است هم جای افتخار و تحسین دارد.
در كل در گذشته پل ۶ معبر داشته است. خیابان سنگفرش عریض میانی برای كاروان‌ها و سواره‌ها، پیاده‌راه طبقه اول پل، دو راهرو دو طرف پل كه مسقف بوده‌اند و سقف این راهروها كه نرده‌هایی داشته است و در زمان طغیان رودخانه منظره‌ای بسیار گیرا می‌ساخته است.
مراسم خاج‌شویان ، در اطراف سی و سه پل
پس از اینكه به دستور شاه عباس ارامنه جلفا در اصفهان مستقر شدند، مراسم خاج شویان را در این پل انجام می‌دادند. ارامنه می‌توانستند تا میدان جلوی پل بیایند و با صنعتگران و تاجران اصفهانی داد و ستد كنند اما حق نداشتند از پل عبور كنند و وارد شهر شوند. به همین خاطر آن‌ها بر طبق سنت خاج شویان، در كنار سی و سه پل تن‌های خود را به آب جاری زاینده‌رود می‌سپردند تا از پلیدی‌ها پاك شود. در ۲۴ دی ماه مصادف با ۱۳ ژانویه به مناسبت غسل تعمید حضرت مسیح، این مراسم مذهبی برگزار می‌شود.
جشن آبریزگان یا آب‌پاشان در كنار سی و سه پل
سیاحان اروپایی از جشنی سنتی در كنار سی و سه پل اصفهان در زمان صفویه تعریف كرده‌اند.
جشنی شاد و باشكوهی كه در ۱۳ تیرماه هر سال برگزار می‌شد. در این جشن مردم در هوای گرم تابستان روی یكدیگر آب و گلاب می‌پاشیدند و پادشاه و بزرگان، ادبا و شعرا و همین‌طور مردم عادی در كنار سی و سه پل جمع می‌شدند و لذت می‌بردند.
جشن نوروزی بر روی سی و سه پل
در زمان شاه عباس، سه تا هفت شبانه روز برای نوروز جشن می‌گرفتند. این جشن‌ها علاوه بر باغ نقش جهان، به دستور پادشاه در «پل الله وردیخان» هم انجام می‌شد. مردم به دستور پادشاه مراسم گلریزان بر پا می‌كردند و مقدم پادشاه وهمراهانش را چراغان و گلریزان می‌كردند و همه دور هم جشنی با شكوه برپا می‌كردند. در تاریخ آمده است كه در سال ۱۰۱۸ به دستور شاه عباس هفت شبانه روز در سی و سه پل به مناسبت نوروز جشن گرفتند و مردم چنان برای چراغانی و آینه‌بندی سنگ تمام گذاشته بودند كه شاه عباس ۵۰۰ تومان از مالیات آن سال را به ایشان بخشید.