ریپورتاژ آگهی
آرامگاه شجریان

آرامگاه شجریان

محمد رضا شجریان در یك مهر ۱۳۱۹ در مشهد متولد شد. خواندن را از كودكی با همان لحن كودكانه در جلسات قرآن آغاز كر
  • 1402/02/07
  • استان : خراسان رضوي
  • شهر : مشهد
  • دسته : آرامگاه های ایران
آدرس : خراسان رضوی، مشهد، توس، آرامگاه فردوسی
تلفن : 66059000-021

محمد رضا شجریان در یك مهر ۱۳۱۹ در مشهد متولد شد. خواندن را از كودكی با همان لحن كودكانه در جلسات قرآن آغاز كرد. از كودكی، با توجه به استعداد و صدای خوبش، تحت تعلیم پدر، كه خود قاری قرآن بود، مشغول به پرورش صدای خویش شد. در سال ۱۳۳۱ برای نخستین بار صدای تلاوت قرآن او از رادیو خراسان پخش شد. وی در سال ۱۳۳۸ به دانشسرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال برای نخستین بار با یك معلم موسیقی آشنا شد. پس از دریافت دیپلم دانشسرای عالی، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری شروع كرد. او در سال ۱۳۴۶ به تهران رفت و با احمد عبادی آشنا شد و همچنین در كلاس اسماعیل مهرتاش شركت نمود. در همین سال برای آموختن خوشنویسی در انجمن خوشنویسان نزد ابراهیم بوذری رفت. شجریان از سال ۱۳۴۷، خوشنویسی را نزد حسن میرخانی ادامه داد. وی در سال ۱۳۴۹، درجهٔ ممتاز را در خوشنویسی به دست آورد. وی تا سال ۱۳۴۷ در استخدام آموزش و پرورش بود و پس از مدت زمانی تدریس و مدیریت مدارس، به وزارت منابع طبیعی انتقال یافت. وی در مدت خدمت در آموزش و پرورش در رادكان از توابع چناران به تدریس پرداخت و مدتی در این شهر سكونت داشت.

 

آرامگاه شجریان-abYGzJB5xk

از سیاوش تا استاد شجریان
محمدرضا شجریان تا سال ۱۳۵۰ به‌خاطر اینكه پدرش می ‌خواست خانوادهٔ شجریان بیشتر با قرائت قرآن و چهرهٔ مذهبی شناخته شوند، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همكاری داشت ولی بعد از آن پدر به او اجازهٔ استفاده از نام اصلی‌ را داد. در ۱۳۵۰ با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف ‌های آوازی را نزد وی دنبال كرد. در سال ۱۳۵۱ در برنامه گل ‌ها با نورعلی‌ خان برومند آشنا شد و شیوهٔ آوازی سید حسین طاهرزاده را نزد او آموخت. از سال ۱۳۵۲ نزد عبدالله دوامی ردیف آوازی ایشان و شیوه‌ های تصنیف خوانی را فراگرفت. در همین سال، به همراه گروهی از هنرمندان همچون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داوود گنجه‌ ای، به عضویت مركز حفظ و اشاعهٔ موسیقی به سرپرستی داریوش صفوت درآمد. در آن زمان تصنیف داروَگ را كه مربوط به آهنگی از محمدرضا لطفی بر روی شعری از نیمایوشیج بود اجرا كرد. تصنیف داروَگ از اولین تصنیف‌ هایی است كه در آن شعر نو به‌ كار رفته ‌است. از تصنیف ‌های شجریان كه به زبان محاوره ‌ای هستند، می ‌توان به تصنیف مگه نه (شعر بیژن سمندر، آهنگ از عطاالله خرم) اشاره كرد كه در همان دوران اجرا شد. اجرای زندهٔ راست ‌پنجگاه در سال ۱۳۵۴ در جشن هنر شیراز به‌ همراه محمد رضا لطفی و ناصر فرهنگ ‌فر، كه بعد ها در یك آلبوم موسیقی با همین نام منتشر شد، مورد استقبال واقع شد. در آن زمان راست ‌پنجگاه به‌ ندرت اجرا می ‌شد و این دستگاه در حال فراموش شدن بود. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن كشوری، رتبهٔ نخست را به دست آورد و در اسفند ماه سال ۱۳۵۷ شركت دل آواز را بنیان‌ گذارد. در دوران پیش از انقلاب محمدرضا شجریان با رادیو و تلویزیون همكاری خود را قطع و پس از این اتفاق محمد رضا لطفی كانون چاووش را با حمایت هوشنگ ابتهاج بنیان ‌گذاری كرد. در آن زمان، محمدرضا شجریان به‌ همراه شهرام ناظری در چند آلبوم مشترك از كانون چاووش آواز خواندن را بر عهده گرفتند كه بیشتر محتوای آنها انقلابی و میهنی بود كه میتوان به سرود (ایران ای سرای امید) اشاره كرد. از آن زمان به بعد در خانه به تحقیق و تدوین ردیف ‌های آوازی پرداخته و به آموزش شاگردان قدیمی خود همت گماشت. برخی از آلبوم‌ های چاووش امروزه تصحیح شده‌ و مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا با تغییر نام آن را زیر نظر محمد رضا لطفی بازنشر كرده‌ اند. از این آثار چاووش ‌های ۱ (به یاد عارف)، ۶ (سپیده) و ۹ (جان جان) باحضور شجریان تصحیح شده و با تغییر نام بازنشر شده‌ اند.

 

آرامگاه شجریان-yJgCxzDY4u

در فاصله سال‌ های دههٔ ۱۳۶۰، شجریان همكاری گسترده ‌ای با پرویز مشكاتیان آغاز كرد كه حاصل آن آلبوم‌ هایی چون بیداد، آستان جانان، سرّ عشق (ماهور)، نوا، دستان، گنبد مینا، دود عود، جان عشاق و قاصدك بود. در این سال ‌ها به همراه گروه عارف به سرپرستی مشكاتیان كنسرت‌ هایی را در خارج از ایران اجرا كرد. از میان این آثار، آلبوم بیداد به خاطر متأثر بودن محتویات آن از شرایط اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل انقلاب و دههٔ ۱۳۶۰ و داشتن حالت اعتراضی بسیار در میان عموم مردم مورد استقبال قرار گرفت. خود محمدرضا شجریان نیز در مصاحبه با بی ‌بی‌ سی گفته بود كه این اثر بیانگر اعتراض آنها به آن شرایط و پیگیری وعده‌ های عملی نشدهٔ حكومت بوده ‌است.

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۰ با همكاری داریوش پیرنیاكان، مرتضی اعیان و جمشید عندلیبی، كنسرت‌ هایی را در تور اروپا و آمریكا برگزار كرده كه آلبوم‌ های پیام نسیم، دل مجنون و سرو چمان حاصل این اجراها هستند. در سال ۱۳۷۱ با همكاری گروه آوا آلبوم آسمان عشق را منتشر كرد. مدتی بعد آلبوم مربوط به كنسرت پاریس سال ۱۳۷۲ محمدرضا شجریان به همراه محمد رضا لطفی و مجید خلج در قالب آلبوم چشمه نوش به بازار عرضه شد.

شجریان مدتی بعد آلبوم‌ های بهاریه، جان عشاق و گنبد مینا كه حاصل همكاری خود با پرویز مشكاتیان در سال ‌های دهه ۱۳۶۰ هستند را منتشر كرد. آلبوم قاصدك كه آخرین همكاری شجریان با مشكاتیان است نیز در همین دوران اجرا شد اما هیچگاه به صورت رسمی و با كیفیت مناسب به بازار نیامد. آلبوم یاد ایام كه حاصل كنسرت آمریكا در تابستان ۱۳۷۱ بود اولین آلبوم منتشر شده از همكاری محمدرضا شجریان با پسرش، همایون شجریان بود.

آرامگاه شجریان-ciQhUoSgrQ

یاد ایام در سال ۱۳۷۴ منتشر شد. مدتی بعد آلبوم رسوای دل با همكاری گروه آوا انتشار یافت. وی در سال ۱۳۷۵ نیز در آلبومی با آهنگ ‌سازی مجید درخشانی تحت عنوان در خیال همكاری كرد. در سال ۱۳۷۶ آلبوم‌ های معمای هستی با همكاری محمد رضا لطفی، عبدالنقی افشارنیا و همایون شجریان و عشق داند كه مربوط به بداهه‌ خوانی و بداهه ‌نوازی به همراه محمد رضا لطفی در سال ۱۳۵۹ بود، منتشر شدند. همچنین در این سال، آلبوم شب وصل با همكاری داریوش طلایی، سعید فرج ‌پوری و همایون شجریان به بازار عرضه شد. شجریان در سال ۱۳۷۷ آلبوم شب، سكوت، كویر را با آهنگ‌ سازی كیهان كلهر منتشر كرد كه بر اساس موسیقی مقامی شمال خراسان با آواز محلی است؛ و در آن از برخی ساز های محلی نیز استفاده شده‌ است. حاج قربان سلیمانی در این اثر به هنرمندی پرداخته‌ است. محمدرضا شجریان كمی بعد نیز یك بار دیگر با گروه آوا همكاری كرد كه حاصل آن دو آلبوم آهنگ وفا و آرام جان بودند. شجریان با همكاری حسین یوسف‌ زمانی آلبوم بوی باران را در سال ۱۳۷۸ منتشر كرد و از سال ۱۳۷۹، همكاری خود را با حسین علیزاده، كیهان كلهر و پسرش همایون آغاز كرد و این همكاری تا اوایل دهه ۱۳۸۰ ادامه داشت. اولین آلبوم حاصل این همكاری آلبوم "زمستان است" بود. این آلبوم بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث اجرا شده‌ است. محمد رضا شجریان در سال ۱۳۷۸ جایزه پیكاسو را از طرف سازمان یونسكو دریافت كرد.

ربنای استاد شجریان
وی در سال ۱۳۵۸ دعای ربنا (برخی آیات قرآن كه شجریان آ‌نها را با صوت خوانده) و مناجات مثنوی افشاری را به صورت بداهه و بدون تمرین خواند، ابتدا به قصد این كه به هنرجویان آموزش دهد و بهترین را در ماه رمضان برای افطار پخش كنند اما رادیو همان اجرای خودش را پخش كرد و این دعا به مدت سی سال از اصلی‌ ترین برنامه‌ های رسانه ای در ماه رمضان بودند.

 

آرامگاه شجریان-ryic0QeO8P

دهه ۱۳۸۰
محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۱ دو آلبوم بی تو به‌ سر نمی ‌شود و فریاد را منتشر كرد كه با همكاری حسین علیزاده، كیهان كلهر و همایون شجریان اجرا شده بودند. این دو آلبوم نامزد جایزه گرمی شدند. این گروه چهارنفره در زمستان سال ۱۳۸۲ نیز جهت كمك به زلزله ‌زدگان بم در تهران كنسرتی برگزار كردند كه با نام هم ‌نوا با بم شناخته می ‌شود. وی درآمد حاصل از فروش دی وی دی این كنسرت را به پروژهٔ باغ هنر بم كه خودش آن را تأسیس كرده بود، اختصاص داد كه این پروژه بعلت سنگ اندازیهای دولت وقت، متوقف شد. شجریان، علیزاده، كلهر و همایون شجریان در پاییز ۱۳۸۴ نیز یك كنسرت برگزار كردند كه حاصل آن آلبوم ‌های ساز خاموش و سرود مهر بود. از سال ۱۳۸۶، محمدرضا شجریان به همكاری با گروه آوا پرداخت و كنسرت‌ هایی در تهران، اصفهان، اروپا، آمریكا و كانادا اجرا كرد. در این دوران، دو اثر به نام ‌های غوغای عشق ‌بازان (آلبوم صوتی) و كنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا (آلبوم تصویری) به همراه گروه آوا اجرا و به بازار عرضه شد. در همین سال مادر شجریان درگذشت. وی در مراسم ختم مادرش پس از ۳۰ سال، دعای ربنا را دوباره خواند.

پس از برگزاری كنسرت شجریان در ونكوور كانادا، گلوب اند میل، شجریان را افسانهٔ موسیقی شرق معرفی كرد. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۷ یك گروه موسیقی پایه گذاری كرد و آن را به افتخار جلیل شهناز (نوازندهٔ نامی تار) گروه شهناز نامید. یكی از ویژگی‌ های مهم این گروه موسیقی، استفاده از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان است كه برخی از آنها ویژگی ‌هایی دارند كه آنها را مناسب جایگزین با ساز های غربی همچون ویولون می ‌كند. در سال ۱۳۸۹، محمدرضا شجریان به همراه گروه شهناز یك تور كنسرت جهانی برگزار كرد كه دو مورد از این كنسرت‌ ها منتشر شده ‌اند. كنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و اثر دیگر كنسرتی در لندن است كه بی ‌بی ‌سی به صورت رسمی پخش كرد. مجید درخشانی (سرپرست گروه شهناز) این دو كنسرت را از موفق‌ ترین كنسرت ‌های این گروه می ‌داند كه در آن بسیاری از سازهای ابداعی محمدرضا شجریان مورد استفاده قرار گرفته ‌اند. آلبوم‌ های بی ‌تو به ‌سر نمی ‌شود، فریاد، هم‌ نوا با بم، جام تهی، ساز خاموش، سرود مهر، غوغای عشق ‌بازان، كنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا، آه باران و رندان مست همگی در دههٔ ۱۳۸۰ را شركت دل آواز منتشر كرد.

آرامگاه شجریان-Pg0r7lAbu3

همدل با مردم
پس از دهمین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری ایران، در جریان اعتراضات مردم و دستگیری معترضان، محمد رضا شجریان تمام قد در كنار مردم ایستاد و در نامه‌ ای به عزت ‌الله ضرغامی از وی خواست تا از پخش آثار او در صدا و سیما خودداری كند. محمد رضا شجریان در گفتگو با بی ‌بی‌ سی گفت: «در شرایطی كه مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی ‌نژاد، خس و خاشاك به حركت درآمده‌ اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من صدای خس و خاشاك است و همیشه هم برای خس و خاشاك خواهد بود.» در همین دوران شجریان تك‌ آهنگ زبان آتش را در حمایت از معترضان و در پی اعتراضات سال ۱۳۸۸ با آهنگ ‌سازی خودش و تنظیم مجید درخشانی و شعر فریدون مشیری منتشر كرد. پس از این اتفاقات، پخش دعای ربنا نیز در صدا و سیما ممنوع شد.


دهه ۱۳۹۰
محمدرضا شجریان آلبوم صوتی مرغ خوش‌ خوان و دو آلبوم تصویری كنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و كنسرت محمد رضا شجریان و گروه شهناز در تهران كه مربوط به همكاری او با گروه شهناز بود را در اوایل دههٔ ۱۳۹۰ منتشر كرد. پس از آن، به صورت موقت با برادران پور ناظری (تهمورث پورناظری و سهراب پورناظری) همكاری كرد كه حاصل آن آلبوم رنگ‌ های تعالی است. البته این اثر به صورت رسمی منتشر نشده، بلكه بر روی اینترنت پخش شده‌ است. محمدرضا شجریان، بعد از آن، همكاری با برادران پور ناظری را قطع و در سال ۱۳۹۳ یك بار دیگر به‌ همراه گروه شهناز و با حضور سعید فرج ‌پوری یك تور كنسرت جهانی با عنوان سرگشتگان عشق برگزار كرد. در روز پنجم مهر ماه ۱۳۹۵، آلبوم طریق عشق اثر مشترك محمد رضا شجریان و پرویز مشكاتیان منتشر شد و همایون شجریان آن را در تالار وحدت رونمایی كرد.

وی علاوه با اشعار كلاسیك شاعرانی چون حافظ، سعدی، مولانا، عطار، باباطاهر و خیام در برخی كنسرت ‌ها و كارهای خود از «شعر نو» شاعرانی چون فریدون مشیری، نیما یوشیج، سهراب سپهری، شفیعی كدكنی، مهدی اخوان ثالث و هوشنگ ابتهاج استفاده كرد. از جمله كارهای مشترك او گزیده‌ ای است از رباعیات خیام با صدای شجریان و رباعی‌ خوانی احمد شاملو.

 

آرامگاه شجریان-SP5SBcgTAH

هنرآموزان استاد شجریان
خوانندگان سرشناسی چون ایرج بسطامی، حسام‌ الدین سراج، حمید رضا نوربخش، علی جهاندار و فرزندانش همایون و مژگان از هنرآموخته گان استاد  شجریان هستند.

 

جوایز

جایزه بنیاد آقاخان
در فروردین ۱۳۹۸ جشنواره موسیقی بنیاد آقاخان جایزه ویژه «خداوندگار موسیقی» را به محمدرضا شجریان تقدیم كرد. هیئت داوران این جشنواره در بیانیه‌ای اعلام كرد: علت تقدیم این جایزه به محمدرضا شجریان نقش آفرینی مستمر او در غنی كردن میراث موسیقایی بشر، استادی بی همتای او در موسیقی و تأثیر گذاری اجتماعی او به عنوان یك موسیقی ‌دان و معلم در ایران و خارج از مرزهای این كشور است. این جایزه روز یكشنبه ۱۱ فروردین ۱۳۹۸ در جشنواره سالانه موسیقی بنیاد آقاخان در شهر لیسبون پرتغال به شجریان اهدا شد. مژگان شجریان به نیابت از پدر این جایزه را دریافت نمود.

نشان عالی هنر برای صلح
در پنجمین جشنواره بین‌ المللی «هنر برای صلح» نشان عالی هنر برای صلح سال ۱۳۹۶ به محمدرضا شجریان و ۳ هنرمند دیگر اهداء شد.

نشان شوالیه
نشان شوالیهٔ ملی لیاقت در آیینی رسمی، شامگاه دوم تیر ۱۳۹۳(۲۳ ژوئن ۲۰۱۴) در سفارت فرانسه در تهران به شجریان اهدا شد. در این آیین؛ شجریان نشان عالی وزارت فرهنگ و هنر دولت فرانسه را از برونو فوشه، سفیر فرانسه در تهران دریافت كرد و نامش در رتبه كسانی كه این نشان را از دولت فرانسه دریافت كرده؛ ثبت شد. محمد رضا شجریان و شهرام ناظری تنها خوانندگان ایرانی هستند كه تاكنون این جایزه را دریافت كرده‌ اند.

جایزه بیتا
جمعه ۲۸ آبان ماه ۱۳۸۹ مراسمی با نام «سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی» در دانشگاه استنفورد آمریكا برگزار شد كه طی آن سومین جایزه بیتا به دست بنیانگذارش بیتا دریاباری به محمد رضا شجریان استاد موسیقی ایرانی رسید.

جوایز یونسكو و گرمی
شجریان در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه پیكاسو و دیپلم افتخار از طرف سازمان یونسكو در پاریس شد. این جایزه هر پنج سال به هنرمندی كه برای شناساندن فرهنگ و هنر كشورش می ‌كوشد اهدا می‌ گردد. پیش از وی، این جایزه را نصرت فاتح ‌علیخان خواننده قوالی از پاكستان دریافت كرده بود. محمد رضا شجریان در سال ۲۰۰۶ نشان موتزارت را نیز از سازمان یونسكو دریافت كرد. شجریان ۲ سال به خاطر آلبوم‌ های فریاد و بی تو به ‌سر نمی‌ شود، نامزد جایزه گرمی كه معتبرترین جایزهٔ جهانی موسیقی است، شد. هر سال ۵ آلبوم موسیقی از بخش موسیقی كلاسیك برای نامزدی این جایزه معرفی می‌ شوند.

 

 

آرامگاه شجریان-c0aXF6ydCv

سایر فعالیتها

خوشنویسی
محمدرضا شجریان علاوه بر آواز خوانی، علاقهٔ زیادی به خوشنویسی ایرانی داشت. او از سال ۱۳۴۴ به فراگیری خط نستعلیق نزد ابراهیم بوذری و حسین میرخانی پرداخت و درجه ممتاز در خط نستعلیق را كسب كرد. محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۹ آثار خطاطی خود را در نمایشگاهی در تالار وحدت به همراه منتخبی از خوش ‌نویسان معاصر به نمایش گذاشت.

تلاوت قرآن
در سال ۱۳۵۸ چهار آیه برگرفته از آیات قرآن را با صوت خواند و این آیات (كه تمامی آنها با واژهٔ «ربنا» شروع می ‌شدند)، در ماه رمضان در برنامه افطار پخش شدند كه به نام دعای ربنای شجریان معروف شد. دعای ربنا به همراه مناجات مثنوی افشاری (این دهان بستی دهانی باز شد) با صدای شجریان به مدت ۳۰ سال از اصلی ‌ترین برنامه ‌های رادیو و تلویزیون برای ماه رمضان بودند. محمدرضا شجریان دعای ربنا را متعلق به مردم معرفی كرده و حتی هنگامی كه صدا و سیما را از پخش آثار خود منع كرد، پخش دعای ربنا را به عنوان یك مورد استثناء آزاد گذاشت. همچنین شجریان یك مجموعه تلاوت قرآن به نام به یاد پدر دارد كه در قالب ۲ سی‌ دی مجزا (به یاد پدر ۱ و به یاد پدر ۲) انتشار یافته و مربوط به برخی تلاوت ‌های محمد رضا شجریان بین سال‌ های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۱ است. محمدرضا شجریان این اثر را پس از درگذشت پدرش، مهدی شجریان برای یادبود او در سال ۱۳۷۸ منتشر كرد. این مجموعه شامل تلاوت سوره‌ های قصص، انعام، فجر، بلد، فتح و نمل است، شجریان در به یاد پدر ۲ دعای ربنا را نیز اضافه كرد. قابل یادآوری است كه وی در سال ۱۳۵۶ در مسابقهٔ تلاوت قرآن كشوری، رتبهٔ نخست را به دست آورده بود. همچنین در مسابقات بین‌ المللی تلاوت قرآن در سال ۱۳۵۷ (تابستان ۱۹۷۹) در مالزی، هنگامی كه قاری ایرانی قادر به شركت در مسابقه نبوده، محمد رضا شجریان بدون هماهنگی و آمادگی قبلی، بعنوان نماینده ایران در مسابقه شركت كرد و رتبه دوم جهان را به دست آورد.

سازهای ابداعی
محمد رضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است. وی در اردیبهشت ۱۳۹۰ در تالار بهار خانه هنرمندان تهران این سازها را رسماً به نمایش عمومی درآورد. برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، كرشمه، سبو و…


غروب استاد شجریان
محمدرضا شجریان، چهار سال پس از آنكه برای آخرین بار جلوی دوربین ظاهر شد و اعلام كرد ۱۵ سال است به بیماری سرطان مبتلاست، بعد از ظهر ۱۷ مهر ۱۳۹۹ در ۸۰ سالگی درگذشت. هم اكنون پیكر این هنرمند بزرگ ایران زمین در كنار موزه آرامگاه فردوسی به خاك سپرده شده است.