فریمان

شهرستان فریمان از شهرستان‌های استان خراسان رضوی می‌باشد. مركز این شهرستان شهر فریمان است. قلندرآباد، سفیدسنگ و فرهادگرد دیگر شهرهای آن هستند. در سال ۱۳۸۵، این شهرستان تعداد ۸۷,۲۶۶ نفر جمعیت داشته‌است.
فریمان در ۷۵ كیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع شده‌است. این شهرستان با ۳۳۲۵ كیلومتر مربع وسعت از شمال و شمال غربی به مشهد، از شرق به تربت جام و از جنوب به تربت حیدریه محدود می‌شود. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۴۰۵ متر است و دارای دو بخش مركزی و قلندرآباد و دهستان‌های فریمان،سنگ بست، بالابند و قلندرآباد است. دو رشته كوه در اطراف فریمان قرار دارد كه بلندترین آنها كوه كیلاق با ۲۹۴۲ متر ارتفاع است و كوه بی بی غیب با ارتفاع ۲۸۸۱ متر، قطار النگ با ارتفاع ۲۶۰۵ متر و كوه دال(عقاب سیاه) با ارتفاع ۲۲۱۹ متر در زمره بلندترین قلل این شهرستان به شمار می‌آیند. در این منطقه رودخانه‌های فریمان، سنگ بست، قلندرآباد، كلاته منار و براشك جریان دارند و پوشش گیاهی آن شامل درختان ارس، پسته و گونه‌های گون، درمنه، قیاق گل بنفشه و … است. در مجموعه حیات وحش شهرستان فریمان حیواناتی همچون قوچ، آهو، كل، خرگوش و پرندگانی نظیر كبك و تیهو زندگی می‌كنند كه این خود از آب و هوای مساعد این منطقه حكایت دارد.آب وهوای فریمان درفصل بهارو تابستان بسیارخنك ودل انگیزو درپاییز وزمستان بسیارسرداست.این وضعیت آب وهوایی تا حدودزیادی تحت تأثیرمنطقه سیبری قراردارد.

پیشینه تاریخی:
شهر فریمان یكی از قدیمی ترین زیستگاههای خراسان بوده و مصداق آن تپه‌ها و محوطه‌های تاریخی است كه از هزاره چهارم قبل از میلاد مسیح تا اواخر دوره اسلامی در این شهرستان وجود دارد. فریمان در گذشته همواره از وقایع تاریخی نیشابور متأثر بوده به زعمی كه این منطقه اسفنج یا اشبند نامیده شده‌است كه از مضافات نیشابور كهن بوده‌است. مركز آن فرهاد گرد یا ده فرهاد بود كه اكنون در ۱۵ كیلومتری غرب شهر فریمان قرار دارد. همچنین كاروانسرای فریمان در راه یكی از انشعابات جاده ابریشم كه سنگ بست را به هرات اتصال می‌داد قرار داشت. سنگ بست به سبب موقعیت ممتازش بركنار جاده ابریشم و قرار گرفتن در تقاطع راههای پنجگانه: مرو، هرات، قهستان، نیشابور و توس بسیار مورد توجه و با اهمیت بود. نكته جالب توجه درموردمیدان مركزی شهر این است كه مشابه این میدان دردنیا كمترمشاهده می‌شودواین خودیك ویژگی ممتازوانحصاری تلقی می‌گردد.
این اهمیت چنان زیاد بود كه ارسلان جاذب سپه دار توس در دوره غزنوی در این مكان كاروانسرای بزرگی ساخت و آخرالامر در جوار همان عمارت به خاك سپرده شد. در حال حاضر آثار تاریخی سیاحتی فراوانی در این شهرستان به جای مانده‌است.

بنای تاریخی مذهبی عشق آباد:
بنای عشق آباد در ۱۰ كیلومتری غرب فریمان و در روستای عشق آباد واقع است و مرقد سید نظام الدین از نوادگان امام سجاد(ع) در آنجا قرار دارد. این مزار مربوط به دوره تیموری است ولی شالوده اصلی بنا به دوره ایلخانی و حتی سلجوقیان مربوط می‌شود.
این بنا دارای ایوان نسبتاً بزرگی است كه به سمت شرق ساخته شده و تزئینات رسمی بندی و گچی زیبایی سقف ایوان را مزین كرده‌است. در سمت چپ ایوان این بنا با استفاده از آجر كلمه محمد (ص) به صورت مشبك و در قسمت راست آن كلمه علی(ع) نقش بسته‌است.

رباط سنگ بست:
به فاصله كمی از مقبره ارسلان جاذب میلی منسوب به ایاز قرار دارد كه در متون تاریخی از وی به عنوان مقرب دربار سلطان محمود غزنوی یاد شده‌است. بنای آجری میل ایاز بر روی صفحه‌ای چهار ضلعی ساخته شده‌است و در ساختار داخلی آن ۱۰۱ پله تعبیه شده‌است. نمای بیرونی میل ایاز با آجر كاری مضاعف پوشش یافته‌است. بخش فوقانی میل با كتیبه آجری به خط كوفی آراسته شده‌است. این بنا را حمدالله مستوفی به امیر علی شیر نوایی نسبت داده كه بر روی ویرانه‌های بنایی از ارسلان جاذب والی توس و در دوره غزنوی ساخته شده‌است. رباط سنگ بست با نقشه مستطیل دارای برجهای دیده بانی و نگهبانی است. نیم برجهایی برای تقویت دیوارهای اصلی و مرتفع آن وجود دارد. سر در ورودی این بنا شباهتی بسیار با كاروانسرای مهیار در اصفهان دارد. فضای داخلی رباط در حیاط مركزی مشتمل بر حجره‌ها و اتاقهای ویژه اقامت كاروانیان و اصطبل است.

رباط تاریخی فریمان :
بنای اصلی این كاروانسرا مربوط به دوره صفویه‌است. این كاروانسرا از جمله كاروانسراهایی با پلان مربع است كه دارای قوسها، درگاهی ایوان ورودی و سایر ویژگیها است. احتمالاً این بنا در دوره‌های بعدی هم مورد مرمت و بازپیرایی قرار گرفته‌است. قسمت‌های داخلی این بنا شامل حجره‌ها ، اصطبل ، هشتی ورودی و حیاط مركزی است و نمای بیرونی آن دارای چهار برج است. این رباط در محدوده شهر فریمان قرار دارد.

مزار بی آبه:
این مزار در فاصله ۲۷ كیلومتری جنوب فریمان و در روستایی به همین نام واقع شده‌است. طرح كلی این بنا چلیپایی است به طوری كه در میانه آن یك فضای مربع شكل به ابعاد۶۹۰ ۰۹۶x سانتیمتر قرار گرفته و در هر چهار طرف آن ایوانی ایجاد شده‌است. این بنا فاقد كتیبه‌است ولی احتمال ساخت چنین مزاری در سده‌های نهم تا یازدهم هجری به واسطه روی كارآمدن صفویان و گسترش مذهب تشیع بیشتر است.

ایوان رزمگاه :
این بنا در فاصله ۵۲ كیلومتری فریمان و در روستایی به نام رزمگاه واقع شده‌است و براساس مستندات تاریخی محل مبارزه رستم و اسفندیار است. این بنا كه اكنون تنها ایوان آن به جای مانده شامل یك بنای مربع (گنبد خانه) و ایوان متصل به ضلع قبله آن بوده‌است. در مجموع طرح معماری و تزئینات و قاب بندی‌های گچی باقی مانده در زیر ایوان بنا، قابل مقایسه با سنت معماری خراسان در سده‌های هشتم تا یازده هجری است.

مقبره ارسلان جاذب و میل ایاز:
این مقبره مربوط به ارسلان جاذب والی و سپهسالارتوس و یكی از دو سردار سلطان محمود غزنوی است كه در مدخل جنوبی دشت توس در محل سنگ بست رباطی بنا نهاد و گور خود را نیز در میان آن رباط ساخت .سال ۴۱۹ ه.ق یا ۴۲۰ ه.ق وفات یافت و در همان مكان به خاك سپرده شد. این بنا از بناهای ارزشمند قرون اولیه اسلام در خراسان است كه به صورت چهار اطاقی تبدیل به هشت ضلعی شده و سپس گنبد آجری زیبایی از نوع یك پوش بر فراز آن قرار گرفته‌است. فضای داخلی آن با رنگهای مختلف و نقوش هندسی، كتیبه كوفی و گچبری زینت یافته‌است و گوشواره‌ای مشبك پا كار گنبد، و آجر چینی خفته و راسته بنا، خط كوفی معقلی زیر گنبد و تكرار كلمه محمود در آن از ویژگی‌های این بنا است.

برج دیده بانی بند فریمان :
این برج در فاصله اندكی از بند فریمان و در ضلع شمال شرقی سد فریمان بر روی تپه‌ای نه چندان مرتفع قرار گرفته‌است. این برج به صورت مدور ساخته شده و فانوس‌های دریایی را در ذهن تداعی می‌كند و مربوط به دوره پهلوی اول است و سبك معماری بسیار زیبایی دارد. در بالای برج و در قسمت نگهبانی ۴ پنجره در چهار جهت اصلی تعبیه شده‌است كه دیده بانی تا دوردستها را میسر می‌ساخته‌است.

منزل و موزه شهید مطهری:
در میان بناهای تاریخی فرهنگی شهرستان فریمان مكان زندگی پربار استاد مطهری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در گذشته این خانه باغی با وسعت حدود ۳۷۰۰ متر مربع را به خود اختصاص می‌داد كه از مجموع زیر بنای قدیمی آن تنها حدود ۱۲۰ متر شامل دو اتاق، هال و پذیرایی و فضای بهارخواب (تراس) برجای مانده‌است. موزه شهید مطهری پس از تكمیل كارهای مرمتی به مناسبت بزرگداشت هفته میراث فرهنگی و روز جهانی موزه در ۲۸ اردیبهشت ماه ۱۳۸۲ گشایش یافت. هم اكنون در این موزه بیش از یكصد جلد از آثار استاد، لوازم شخصی، یادداشتها و تصاویر وی در معرض دید قرار دارد.

بافت قدیم فریمان (چهاردالان) :
بافت قدیم فریمان شامل بناهای متعددی است و جزو نخستین سازه‌های بتنی در ایران به شمار می‌رود. در حال حاضر اكثر این بناها در تملك ادارات شهرستان فریمان است و شامل، ساختمان شهرداری، بنیاد شهید، فرماندهی انتظامی و اداره مالیات و امور دارائی در مركز بصورت قرینه و ساختمانهای بانك ملی، قند و شكر، اداره كشاورزی، دبیرستان بهشتی چهاردالان، آبخوری نوبخت، دادگستری و ورودی‌های فریمان می‌شود .

باغ ملی فریمان :
این باغ بزرگ‌ترین باغ ملی استان است و عوارض معماری بكار رفته در فضای ورودی شامل ستونهای پیوسته در ورودی غربی و سبك دیوارهای آن ، آنرا در زمره منحصر بفردترین باغهای ملی كشور در آورده‌است. این باغ در هسته مركزی شهر قرار گرفته و محلی دلنشین برای استراحت مسافران و گردشگران به شمار می‌آید. عمارتی در وسط این باغ قرار گرفته كه هم‌زمان با باغ ملی ساخته شده ولی در سالهای گذشته تغییراتی در نمای آن صورت گرفته‌است.

بندتاریخی فریمان:
یكی از جاذبه‌های گردشگری و آثار تاریخی سیاحتی خراسان بندفریمان است كه فریمان را به قطب گردشگری شرق خراسان مبدل ساخته‌است. سد (بند)در ۱۰ كیلومتری غرب شهر فریمان واقع است و بنای اولیه آن به عصر مغول و به روایتی به دوران صفوی برمی گردد. این سد یك بار در زمان عین الدوله مرمت و اخیراً هم ارتفاع آن افزایش یافته‌است. این سددستخوش حوادث طبیعی زیادی بوده‌است گویا سطح اولیه بستر آن آجرفرش بوده كه براثر رسوب و گل ولای زیادی پوشیده‌است ارتفاع كنونی این سد ۲۰ متر است و دارای پشت بندهای آجری بسیاری مستحكمی است.

آبگرم شاهان گرماب:
آبگرم شاهان گرماب در بخش قلندر آباد شهرستان فریمان و در دهستان سفیدسنگ واقع شده‌است. فاصله این آبگرم تا شهرستان فریمان حدود ۵۷ كیلومتر است و آب آن زلال، بی بو و بیرنگ با حدود ۴۸ درجه حرارت و فاقد گوگرد و آمونیاك وشوره‌است. اثر درمانی این آب بر روی امراض پوستی مربوط به گوگرد نیست بلكه مربوط به سیلیكات آن است و چون از نظر كمی، املاح زیادی ندارد نوشیدن آن بی ضرر بوده و برای معالجه سنگهای مجاری ادرار و بیماری اگزما فوق العاده مفید است. برابر مستندات، این بنا دارای كتیبه‌ای بوده كه ساخت آن را به سال ۱۰۸۷ ه .ق به دستور شاه سلیمان صفوی ذكر كرده‌است.

تفرجگاه طبیعی زركك :
این تفرجگاه در فاصله ۱۷ كیلومتری جنوب غربی فریمان در حدواسط جلگه رخ و مركز شهرستان بین دو رشته كوه زیبای قطارالنگ و یخ آبی واقع شده‌است. این منطقه دارای چشمه‌های جوشان و طبیعتی سرسبز است كه هر ساله تعداد زیادی از مسافران و گردشگران از این منطقه بازدید می‌كنند.

آداب و رسوم:
در فریمان نژادهای مختلفی اعم از فارس، ترك، عرب و بلوچ در كنار هم زندگی می‌كنند. شغل اكثر مردمان این دیار كشاورزی و دامداری است كه از رواج خوبی برخوردار است. از آیین‌ها و آداب مردم فریمان می‌توان از چهارشنبه سوری و مراسم سمنو پزی آن یاد كرد. فریمانی‌ها در روز چهارشنبه سوری سمنویی به نام حلوای سرخ یا حلوای بی بی به نیت حضرت فاطمه(س) می‌پزند. این رسم به وضوح با آیین‌های كهن آب و آتش درآمیخته‌است. از بازی‌های متداول میان كودكان این ناحیه می‌توان از كوطاربازی و لنگه بازی و از ورزش‌های سنتی به كشتی پهلوانی یا كشتی باچوخه اشاره كرد.

مشاغل و هنرهای سنتی:
در فریمان نیز مانند دیگر شهرستان‌های خراسان رضوی هنوز می‌توان بعضی از مشاغل و هنرهای سنتی را دركوچه و بازار مشاهده كرد. مهم‌ترین هنر سنتی فریمانیان بافت قالیچه‌است كه در بافت این قالیچه‌ها از شهرت به سزایی برخوردارند. حلاجی، آهنگری، مسگری و خراطی از دیگر مشاغل این شهر به شمار می‌آیند.

سوغات :
از سوغات شهرستان فریمان می‌توان از قالیچه‌هایی نفیس كه در اغلب مناطق روستایی و بعضی نقاط شهری بافته می‌شوند یاد كرد. همچنین فریمان از دیرباز به عنوان یكی از مهم‌ترین مراكز تولید قندكله شناخته می‌شده كه امروزه نیز قند فریمان به سبب كیفیت عالی اش از شهرتی بسزا برخوردار است.