در كنار جاده آسفالته نطنز به كاشان در نزدیكی مكانی معروف به باغ حرم، در فاصله تقریبی ۲۰۰ متر از مركز آموزش فنی و حرفه‌ای نطنز، مكانی معروف به قلعه كوهاب قرار دارد. این مكان در اصل كاروانسرا بوده كه در نزد مردم منطقه به قلعه معروف شده و این كاروانسرا هنوز اسكلت اصلی خود را حفظ كرده و تا ابتدای دوره پهلوی مورد استفاده كاروانیان قرار گرفته است. موقعیت فوق‌العاده جغرافیایی این كاروانسرا از جمله قرارگرفتن در كنار باغات و چشمه آب بزرگ در جلو آن و قرار گرفتن در عرض جغرافیایی گنبد باز از ویژگی های منحصر به فرد آن است. این بنا در دوره شاه عباس اول توسط میرابولمعالی برزرودی از امرای مقرب دربار، مشهور به آقا میر كه سمت وزیر حضور و مجلس نویسی شاه را داشته، بنا شده است.
معماری
این بنا مستطیل و دارای مساحتی حدود ۳۹۶۲ متر مربع و دارای ۲۳ اطاق بوده كه در ۴ سمت حیاط قرار دارند. كاروانسرای میر ابوالمعالی متشكل از ایوان های ۴ گانه بوده كه شاید هر كدام از ایوان ها متعلق به اشخاص بزرگ و اعیان و اشرافی بوده كه به هنگام مسافرت، به این كاروانسرا وارد می شده اند. در ۴ گوشه حیاط دالانی مسقف كه طرفین آن تخت گاه منتهی به غرفه های كوچك بوده كه این دالان ها بعد از طی فاصله تقریبی ۱۰ متر، ۲ شعبه شده و به سمت چپ و راست امتداد یافته و به دیوار اطاق های پشت ایوان های بزرگ پایان می یابد. این كاروانسرا دارای مكان هایی برای بارها و چهارپایان نیز بوده و میله های سنگی مخصوص برای بستن ستوران در آن وجود داشته است. وسعت این كاروانسرا نشان از آن دارد كه كاروانیان زیادی در این كاروانسرا رفت و آمد داشته اند و روزگار پرباری را پشت سر نهاده است. سنگ عصارخانه بزرگی در داخل كاروانسرا وجود دارد كه نشان از وجود عصارخانه در این محل به منظور تهیه روغن برای تامین روشنایی كاروانیان در شب دارد. حتی احتمال وجود استخری در كاروانسرا نیز در وسط حیات بوده كه آب كاروانیان را تامین می كرده و چه بسا چشمه ای نیز از آن عبور می كرده است. در ورودی دارای سردر مرتفعی بوده كه در وسط آن در چوبی قطوری قراردارد و احتمالا درب اصلی كاروانسرا یك لنگه بوده است. بر پیشانی جلو كاروانسرا سنگ نوشته ای به خط ثلث وجود دارد كه حدود نصف آن ریخته و مفقود شده و با توجه به نوشته روی این سنگ، مشخص می شود كه علاءالملك نامی كه احتمالا حاكم نطنز بوده به هزینه میر ابوالمعالی این بنا را در سال ۱۰۲۹ هجری قمری به پایان رسانده است. راه پله های پشت بام در ۲ طرف درب ورودی اطاق نگهبانی قرار دارد و بالای سردرب ورودی اطاق نگهبان ها قرار گرفته است. در ساخت این كاروانسرا قرینه سازی كاملا رعایت گردیده است و مجموع ساختمان با دقت زیاد و مصالح عالی بنا شده و طرح طاق ها نیز نشان از مهارت فوق العاده معماران این بنا دارد. ماكسیم سیرو، در كتاب كاروانسراهای ایران در مورد این كاروانسرا نوشته كه یك سیاح خارجی در زمان شاه صفی به نام اولئاریوس در این كاروانسرا در ماه ژوئیه 1367 میلادی اقامت كرده است.
این كاروانسرا در طول سالیان گذشته بارها مورد مرمت قرار گرفته است.
موقعیت مكانی
این بنا در نطنز، بلوار شهید بهشتی واقع شده است.
