«جرینگ، جرینگِ» صدای آسیاب از آن سوی شیب باریكِ بلند، كوچه را پُر كرده، هر بار كه صورت گرد و پریده رنگش می چرخد، صدایی از زنگوله طلایی به گوش می رسد. «جرینگ جرینگ» صدای زنگوله ای است كه پیگیر و پیوسته می آید و چرخش شانه های سنگ آسیاب را آهنگین كرده است. شنیده اید كه می گویند گوش به زنگ باش؟ كنایه از همین زنگ آسیاب است، آسیابان هر كجا كه باشد، گوشش باید به زنگ باشد، وقتی نُت تغییر كرد، یعنی آسیاب ایراد پیدا كرده است.
آسیاب آبی خوانسار كه در زبان محلی آر گفته می شود، در كنار رودخانه ای كه به «سرچشمه» معروف است قرار دارد و با نیروی همین آب كار می كند. بازسازی و احیاء این بنا با تلاش مداوم «نعمت الله نظری» مهندس راه و ساختمان انجام شده است و هم او است كه آسیاب ٤٠٠ ساله را از مرگ نجات داد؛ چند سال پیش این آسیاب، آغلی برای خوش نشینی گاو و گوسفندها شده بود اما امروزه آرد بسیاری ازنانوایی ها و شیرینی فروشی های خوانسار را تامین می كند.
تاریخچه
خوانسار ۴۱ آسیاب داشت، همه هم آسیاب های آبی كه تا ٤٠ سال پیش، می چرخیدند و آرد نان تنورهای خانگی خوانساری ها را كیسه می كردند. مردم گونی های گندم، جو، سویا، سریش و ذرت و سنجد می آوردند پس از آرد شدن تحویل می گرفتند. ٦ كیلو می دادند، ٥ كیلو می گرفتند، بعد ها جای آرد سكه می دادند و حالا از ۴۱ آسیاب تنها یك آسیاب باقی مانده كه روزی نزدیك به ٢٠٠ كیلو گندم یا جو آرد می كند. سیل آمد و دیگر از آسیاب چیزی باقی نماند. بعد از آن شهرداری مصمم به تخریب آن شد، ماجرای تخریب كه به گوش نعمت الله نظری رسید، آستین ها را بالا زد تا شاید بتواند به آسیاب جان دوباره دهد. او پیمانكار چند وزارتخانه بود و معماری بناهای تاریخی را هم در كارنامه داشت، كارش را رها كرد و در خوانسار خرابه را تحویل گرفت. اما كار مرمت بطول انجامید و گرفتاریهایی نیز از طرف ادارات و مسئولین بوجود آمد ولی در نهایت بنا مرمت شد اما وقتی كار به سواركردن سنگ آسیاب رسید، دوباره كار گره خورد. كسانی كه قبلا سنگ آسیاب درست می كردند و سوار می كردند، دیگر زنده نبودند. به گفته مهندس نظری كار آسیاب از نظر مهندسی خیلی پیچیده است، در آن از علوم آیرودینامیك، ترمودینامیك، استاتیك، متالوژی و هیدرولیك استفاده شده؛ هر چند كه به ظاهر كاركرد ساده ای دارد. با تمام مشكلات بالاخره نخستین روز عید سال ٩٣ آغاز دوباره «آر» خوانسار بود. دو سه ماه بعد آسیاب با كل بنا آتش گرفت و هر چه بود و نبود، سوخت. در همان آتش سوزی نزدیك ٣٠٠ میلیون ظرف و ظروف باقی مانده از دوره صفوی از بین رفت. اینها را اهالی به زور و زحمت جمع كرده بودند. در این آتش سوزی از نما جز ستون هایش چیزی باقی نمانده بود؛ دوباره مشكلات باید رفع می شد اما این هم انجام شد. امروزه آسیاب خوانسار، برای قدیمی ها، پر از خاطره است و برای نسل امروز شبیه موزه.
پیدایش آسیاب آبی در ایران
قبل از دوره ساسانیان آسیاب با چرخ دنده به شتر وصل می شد، نمونه دكوری این آسیاب را الان در ورزنه اصفهان میتوان دید، مدل بادی اش هم در كویر پیدا می شود؛ اما ساخت آسیاب آبی را رومیان به ایرانیان آموختند، وقتی كه امپراتوری رم در دو مرحله از ایرانیان شكست خورد. یك مرحله آن زمانی بود كه فرمانده رومی كراسوس به ایران حمله كرد و پس از شكست موفق به فرار شد و یك مرحله آن زمانی بود كه والریانوس پس از شكست در مقابل ایران به اسیری گرفته شد. او را ١٠ سال در قلعه ای در شوشتر نگه داشتند. هنوز هم آثاری از همان قلعه وجود دارد. آن زمان پادشاه ایران برای این اسیران شرط آزادی گذاشت، هر اسیری كه به یك ایرانی خواندن و نوشتن یا صنعت و هنری آموزش دهد، آزاد می شود؛ آنهایی كه در قلعه بودند، با ایرانیان توافق كردند و پل قدیم دزفول را ساختند؛ پلی كه بعد از دو هزار سال هنوز ماشین ها بر روی آن تردد می كنند و بعد آزاد شدند. مابقی اسیران هم در دزفول ماندند، هنوز هم محله ای به نام رومی ها، به رسمیت شناخته می شود كه در اطراف محل زندگی عرب ها و لرها قرار دارد. همین ها بودند كه ساخت آسیاب آبی را آموزش دادند و این آسیاب ها در ایران زیاد شدند.
موقعیت مكانی
خوانسار، میدان ۲۲ بهمن، خیابان رجایی، خیابان سرچشمه، پایین پارك سرچشمه (شهرستان خوانسار در ۱۷۶ كیلومتری شمال غرب اصفهان قرار دارد)
