محوطه باستانی گنزق شامل قبرستان تاریخی، تپه و دخمه های صخره ای به هم پیوسته ای است كه شواهد سطحی الارضی محوطه نشانگر استقرار قبل از اسلام می باشد. خانه های صخره ای كه در سراشیبی تپه ای به صورت خانه های زیرزمینی و با اشكال مختلف حفاری شده اند. جنس این خانه ها از سنگهای رسوبی و ماسه فشرده است. برخی از منابع آگاه قدمت این خانه ها را به هزارة اول قبل از میلاد نسبت میدهند. اكثر ورودی های این خانه ها به موازات هم و غالباً در یك رشته امتداد قرار دارند. سرتاسر دامنه تپه را كنده های صخره ای با اشكال و پلان های متفاوت پوشانده است.
در قدیم این روستا راه ارتباطی سرعین به اردبیل به شمار می رفته است. غار های (خانه های زیرزمینی) باستانی این روستا مورد توجه گردشگران، به ویژه توریست های خارجی قرار گرفته است.
در دوره های اسلامی روی محوطه قدیمی خانه چینه ای و خشتی ساخته شده و به عنوان محل زندگی استفاده می شد كه طی زلزله سال ۱۳۷۵ تخریب و هم اكنون این محوطه متروك و دخمه ها نیز در زیر انبوهی از آوار ناپدیده شده اند.
مشخصات جغرافیایی روستا:
روستای«گنزق» از توابع بخش سرعین شهرستان اردبیل، با مختصات جغرافیایی 48 درجه و 8 دقیقه طول شرقی و 38 درجه و 9 دقیقه عرض شمالی، در سه كیلومتری شهر سرعین واقع شده است. این روستا از شمال به اراضی اردی‌موسی، از جنوب به روستای تاریخی كلخوران، از شرق به روستای آق قلعه و از غرب به شهر توریستی سرعین محدود شده است. ارتفاع این روستا از سطح دریا 1550 متر است.
الگوی معیشت و سكونت
براساس سرشماری سال 1375، روستای«گنزق» 833 نفر جمعیت داشته است. جمعیت این روستا در سال 1385، حدود 1025 نفر گزارش شده است. بیشتر مردم روستا به فعالیت های زراعی، دامپروری و صنایع دستی اشتغال دارند. گندم، جو، عدس و سیب زمینی از عمده ترین محصولات زراعی این روستا است. چمنزارها و مراتع غنی پیرامون روستا، امكان فعالیت های دامپروری را فراهم آورده است و پرورش دام، جایگاه ارزشمندی در اقتصاد این روستا دارد. پرورش زنبور عسل نیز در روستای«گنزق» رواج دارد. تولید صنایع دستی مانند گلیم، جاجیم، فرش، جوراب و شال گردن پشمی در میان زنان و دختران روستایی مرسوم است.
روستای كوهستانی«گنزق» با بافتی متراكم، در جوار یكی از دره های زیبای سبلان استقرار یافته است. بافت كلی روستا طرحی منظم و الگویی شطرنجی دارد. خانه های صخره ای و زیرزمینی كه ابعادی متنوع و استقراری ناهمگون دارند، از ویژگی های اصلی این روستا به شمار می روند. برخی از این خانه ها دارای روزنه و نورگیر استوانه ای و برخی دیگر، دایره ای شكل و یا غیرهندسی هستند. در این خانه های صخره‌ای طاقچه هایی با طاق های قوسی یا كنده كاری تعبیه شده است. نمونه نزدیك به این نوع خانه ها را میتوان در بافت سنتی روستای میمند در استان كرمان نیز ملاحظه كرد. در خانه های جدید روستا مصالح تیرآهن، آجر، سیمان، گچ و سنگ به كار رفته است. چشم انداز كلی روستا تلفیقی از كوه، درخت زار و خانه های صخره ای است. بنابراین دو نوع الگوی سكونت قدیمی و جدید در روستا وجود دارد.
جاذبه‌های گردشگری
روستای «گنزق»در دامنه كوه سبلان و در كنار دره ای زیبا واقع شده است. بیدزارهای حاشیه دره، یونجه زارهای سرسبز و نیز هوای بسیار تمیز و پاك از مهمترین جاذبه های طبیعی روستا به حساب می آیند.
خانه های صخره ای یا غارهای باستانی كنزق
از زیر معبد آناهیتا تا روستای كنزق از دوران مادها تونلهای زیرزمینی تودرتو و دهلیزهای چند اطاقه ایجاد شده است كه برای زندگی جمعی استفاده می شده است. این راه زیر زمینی دو در بزرگ یكی در جلوی آبگرم «گاومیش گلی» و دوم در وسط دره «ساری دره» در مقابل یك چشمه آب آشامیدنی سرد قرار دارد كه انبوهی از درختان جلوی آن را پوشانیده اند. این دو در رمزدار فقط برای مردمان آشنا با رمز قابل استفاده بوده است. در داخل تونل ها در هر بیست قدم مشعلدانهائی به چشم می خورد. این تونلهای تودرتو به سالن بزرگی به طول ۲۰ و عرض ۵ متر متصل می شوند. در ادامه به دره با ابعاد ۱×۲ متر به سالن خان بزرگ یا اتاق فرماندهی موسوم به آغ قالا منتهی می شود. سقف این بنا گنبدی شكل با روزنه بزرگ و به اندازه نشستن شصت نفر می رسد كه احتمالاً بر در مجالس خاص مورد استفاده قرار می گرفته است. جایگاه نگهبانان نیز در اندرون به وضوح مشخص است. تونل های زیادی در داخل تونل های اطراف گنبد و آخورهای فراوانی كه نشانه نگاه داری حیواناتی مانند اسب است در آن وجود دارد.
تا كنون نزدیك به ۳۰ واحد صخره ای كوچك و بزرگ بصورت منفرد یا مجتمع شناسائی شده اند. اكثر این واحدهای صخره ای دارای درهای ورودی باریك به فضای منفرد یا مجتمع با پلان های متفاوت و فضاهای عریض و طویل منتهی می شود، برخی از آنها دارای نورگیر و روزنه استوانه ای شكل و برخی حالت دایره و غیر مهندسی نامنظم دارند اما تنها برخی از آنها دارای ستون هستند هر چند برآمدگی هائی بصورت نیم ستون بعنوان پایه و تفكیك كننده در داخل آنها وجود قرار دارد. در اغلب این منازل صخره ای جاچراغی ها و تاقچه های طاق قوسی وجود دارد.
پیدا شدن سفالهای خاكستری در محدوده داخلی و خارجی این منطقه قدمت آن را به هزاره اول قبل از میلاد می رساند. به روایت دیگر این دهكده را می توان از آثار دوران آیین میترا تلقی نمود.
آرامگاه امامزاده سید صادق «گنزق» كه از نظر مردم روستا، از نوادگان امام جعفر صادق (ع) می باشد، زیارتگاه روستاییان است. این آرامگاه كه رو به روی روستای قدیمی «گنزق» قرار دارد، در اثر زلزله سال 1375 كاملاً تخریب گردید و سپس نوسازی شد. در گذشته بنای این آرامگاه با آجرهای قرمز پخته شده و طرح هشت ضلعی ساخته شده بود. در میان مردم روستا برگزاری مراسم محلی، مذهبی و آیین های ملی با استقبال ویژه ای همراه است.
علاوه بر معبد تپه باستانی آناهیتا كه در سال 1341 ه.ش از میان رفت، تپه قلعه «گوی ترك» از تپه های جالب این ناحیه است. «گوی ترك» از سرداران ماد كوچك « آتروپاتن» و كرسی دار «ساری قیه» بوده است كه قبر وی در پائین قلعه قرار دارد.
این قلعه كه اكنون ویران شده است به بنای «گازیر بولاغی» و « كهریزان» در « سلیمان گوزه سی » نزدیك امامزاده صادق «گنزق» قرار گرفته است. سنگ قبر های روستای « گنزق» و چله خانه قدمت این ناحیه را به دوران ساسانی می رساند. برخی این چله خانه را امامزاده ای مربوط به دوران خلفای عباسی می دانند و برخی قدمت آن را به دوران شیخ صفی الدین اردبیلی جد خاندان صفوی نسبت می دهند.
آداب و رسوم:
مراسم «شال سالاما» كه در شب چهارشنبه سوری توسط پسران جوان انجام می گیرد، از آداب و رسوم این روستا است. در این مراسم جوانان روستا، شال یا روسری بزرگی را از روزنه پشت بام خانه های فامیلی آویزان كرده و از صاحب خانه هدیه ای طلب می كنند. صاحب خانه نیز هدیه ای بافتنی یا خوراكی به شال یا روسری می بندد. در پایان مراسم، هدیه های جمع آوری شده مابین جوانان شركت كننده تقسیم می شود. در عید نوروز، پس از مراسم تحویل سال، بزرگ ترها به افراد كوچ خانواده عیدی می دهند و دسته جمعی به دیدار از خانواده های یكدیگر می پردازند و یا به زیارت امامزاده می روند.
در ایام نوروز مردم روستا با اجرای بازی هایی از قبیل تخم مرغ بازی جلوة خاصی به این جشن می بخشند.
روستاییان كنزق در برپایی مراسم سوگواری ایام محرم، با مشاركت در عزاداری به سینه زنی و نوحه خوانی می پردازند و در شب های احیاء ماه مبارك رمضان با تجمع در مسجد روستا ضمن عبادت و اجرای مراسم این شب ها، تا سحر شب زنده داری می كنند.
لباس اهالی روستا:
لباس مردان روستا مشتمل بر كت و شلوار است. برخی از مردان از كلاه شاپو استفاده می كنند. در گذشته مردان این روستا شلوار گشادی را كه از پشم بافته میشد می پوشیدند و كلاه پوستی بر سر می نهادند. جوراب پشمی بلند، پاتاوه (ساق‌بند) و چاروق نیز به عنوان پاپوش مورد استفاده قرار می گرفت. لباس زنان روستا بیشتر از نوع لباس های محلی است. آنان پیراهن گلدار بلند و دامنی چین‌دار (شلیته یا تنبان) بر تن می كنند و با «یایلیق» (روسری) سر خود را می پوشانند. تنوع رنگ در لباس های زنان و دختران این روستا چشم‌گیر است.
غذای محلی روستا:
از انواع غذاهای محلی روستای كنزق می توان به «آش دوغ» (دوغا آشی یا آیران آشی)، «خشیل»، «سوغان سو»، «بزباش»، «شوربا»، «سوتلی پلو»، «قیقناغ»، انواع كباب و نان لواش محلی اشاره كرد.
سوغات و صنایع دستی:
مهمترین سوغات روستای«گنزق» عبارت است از: انواع صنایع دستی مانند گلیم های زیبا و منقش، جاجیم، فرش و همچنین انواع تولیدات دامی، لبنی و عسل.
مسیر دسترسی:
روستای تاریخی «گنزق» از طریق شهر سرعین قابل دسترسی بوده و در سه كیلومتری آن قرار دارد.
