ساختمان قدیم شهرداری خوی با معماری كم نظیر و زیبا یكی از اماكن تاریخی و دیدنی این شهر است كه گردشگران بسیاری را به خود جذب می كند. ساختمان شهرداری خوی كه در مركز شهر واقع شده مربوط به اوایل دوره پهلوی اول است.
شهرداری خوی در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی به دست توانای استاد علی اكبر توانا (معمار مشهور خویی) تأسیس گردید. درفضای شهرداری قدیم صد ها اصله درخت تبریزی تنومند وجود داشته است. در گذشته به شهردار قدیم رئیس بلدیه شهر گفته می شد و در زمان تاسیس ۵ الی ۶ نفر كارگر روز مزد داشت. كوچه های شهر اكثراً خاكی بودند و در سال ۱۳۱۲ خیابان های اصلی شهر (خیابان طالقانی و خیابان شریعتی) احداث شد و در سال ۱۳۱۶تنها چند محل شهر آسفالت بود. وظایف شهرداری در بدو تشكیل بیشتر نظافت و رفت روب شهر بوده و در سال ۱۳۳۰ سی و پنج نفر كارمند و بیست نفر كارگر داشته است.
شهرداری خوی در گذشته زیر نظر انجمن شهر فعالیت داشت و بیشترین منابع تأمین درآمدی شهرداری، از محل دریافت عوارض بوده و به مسایل و امور آب، برق، نان، گوشت، بهداشت شهر با نظافت، رفت و روب (خدمات شهری) نیز نظارت می كرد. در سال ۱۳۰۷ شهر خوی دارای پنج دروازه ورودی بوده و در هر كدام از این دروازه ها عوارض ورود و خروج به شهرو كالاهای وارداتی، اجناس فروشی در میادین گندم، نمك، دواب عوارض دریافت می گردید. بعدها وظایف شهرداری توسعه یافت و اخذ عوارض از پروانه های ساختمانی و مغازه ها و سایر مجوزها از مردم نیز به منابع درآمدی شهرداری اضافه شد. از سال ۱۳۳۸ كاشتن درختان چنار در شهر خوی آغاز شد و بیشتر آرامستانها مسیرگشائی شده و ورود حیوانات به شهر ممنوع شد. هم اینك شهرداری خوی با داشتن درجه ۱۰ به عنوان یكی از شهرداریهای فعال شمال غرب كشور محسوب می شود و دارای ۴ ناحیه و ۵ سازمان آتش نشانی، اتوبوسرانی، تاكسیرانی، سازمان پایانه ها و سازمان آرامستانها می باشد.
پیشینه عمارت شهرداری خوی
عمارت شهرداری خوی، یادگاری از اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول است. شهرداری خوی در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی به دست توانای استاد علی اكبر توانا (معمار مشهور خویی) تأسیس گردید. این بنا در گذشته به عنوان ارگ یا ساختمانی حكومتی، مقری برای اقامت حاكمان و بزرگان شهر خوی بوده است. بنای فعلی كه بر اساس كتیبه های موجود تاریخ احداث آن به سال ۱۳۱۲ هجری شمسی باز می گردد نخستین بار جهت انجام امور شهرداری مورد استفاده قرار گرفت. احتمال می رود كه این بنا در گذشته آجری بوده و تاریخ ذكر شده در كتیبه، متعلق به گچبری های صورت گرفته در بنا باشد. تاریخ احداث ساختمان، بنابر نوشته كتیبه ای كه بر سر در ورودی شرقی از خیابان نصب شده است مربوط به سال ۱۳۱۲ شمسی است. نمای این ساختمان شاید از زیباترین ساختمان های شهرداری ایران باشد. ستون ها و گچبری های زیبای این بنا در كنار طاق های بلند آن زیبایی خاصی دارد.
معماری بنا
در نگاه نخست گچبری های هنرمندانه و ستون های بلند و زیبای عمارت همه را مجذوب خود می كند. این بنا یكی از آثار كهن خوی است كه پس از گذر حدود یك قرن همچنان سالم و پابرجاست و راوی خاطرات بسیار برای علاقه مندان به تاریخ و هنر است.
این ساختمان زیبا بنایی دو طبقه و دارای زیرزمینی وسیع است. در معماری آن به وضوح می توان ذوق و ظرافت هنرمندان ایرانی را دید. گچبری های زیبای این عمارت جلوه و شكوه بنا را دو چندان كرده است. طرح ستون های به كار رفته در بنا یادآور هنر رومیان و یونانیان باستان است و تحت عنوان ستون های كورنتی و مختلط از آنها یاد می شود. ستون های كورنتی در نمای تراس غربی و از ستون های مختلط در نمای تراس جنوب شرقی استفاده شده است.
بام این ساختمان به دو شیوه پوشش داده شده است. بخشی از بام به صورت شیروانی یا پوشش مسطح شیب دار (خرك پوش به روش خرپای غربی) و بخش دیگر با دو گنبد احاطه شده كه احتمالاً با ورقی از جنس گالوانیزه پوشانیده شده است. نیمه طولی غربی پشت بام به روش پوشش شیروانی است و در دو جهت شمال شرقی و جنوب شرقی در نیمة طولی شرقی پشت بام دو گنبد كه قوس آنها نزدیك به قوس هلوچین یا بیزكُند است و خیزی نزدیك به دایره دارد، استفاده شده است.
در بالاترین بخش ورودی، دسته گلی زیبا كه در میان دو پیچك احاطه شده خودنمایی می كند. این تزئین زیبا چون كلاهی باشكوه بر سر این عمارت دیده می شود. ساعتی در قسمت پایین دسته گل به چشم می خورد كه اطراف آن با تزئیناتی آجری آراسته شده است.
در میانه سر در ورودی نقش برجسته سر یك شیر كه نمادی از قدرت و عظمت است از حضور گردشگران استقبال می كند. دو برگ با نقوش ختایی به صورت قرینه در دو سوی صورت شیر به چشم می خورد كه ظرافت و زیبایی ویژه ای به بنا بخشیده است.
استفاده از نقوش اسلیمی، ختایی و بهره گیری و از نقش خورشید و شاخه پر پیچ و خم انگور از دیگر تزئیناتی است كه بخش های دیگری از ساختمان را آذین كرده اند. تلفیق آجر و رنگ سفید گچ به همراه بهره مندی از رنگ سیاه به زیبایی عمارت افزوده است، شیوه گچبری كل بنا به صورت برهشته كار شده است. پنجره های ساختمان از جنس چوب است و طرحی نیم دایره در بالای آنها به چشم می خورد كه با نقوش شمسه و گل و بته تزئین شده اند. بازدید كنندگان با چند پله نیم دایره ای به داخل ساختمان هدایت می شوند.
این اثر در سال های اخیر مرمت شده و در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است. تلفیق هنر معماری، حجاری، گچبری، ستون های باشكوه و نقاشی ها و رنگ آمیزی های زیبا این بنا را به یكی از اصلی ترین جاذبه های شهر خوی تبدیل كرده و هرسال به خصوص در ایام نوروز گردشگران بسیاری را از نقاط مختلف كشور به سوی خود می كشاند.
به گفته كارشناسان میراث فرهنگی، نقوش گیاهی و طرح های تزئینی غربی و یونانی و رومی كه در ساختمان به كار رفته است، مربوط به اواخر دوره قاجاریه است.
دسترسی به عمارت شهرداری خوی
ساختمان قدیم شهرداری خوی مابین خیابان های شریعتی و صمدزاده و در سمت شمالی حیاط مسجد سیدالشهدا (ع) واقع شده است و چون تابلوی درخشانی از هنر و معماری، خود را به بینندگان عرضه می كند. وجود گیاهان، درختان و گل های زیبا به ورودی این ساختمان جلوه ای دلنشین داده است. اگر با خودرو قصد بازدید از این عمارت را دارید، این بنا در یك خیابان یكطرفه قرار دارد. این عمارت علاوه بر ورودی اصلی از خیابان یكطرفه، ورودی دیگری از خیابان آن سمت مجموعه دارد ولی در روزهای تعطیل این در بسته است. روی نقشه گوگل شهرداری قدیم خوی قابل جستجو هست ولی همانطور كه اشاره شد در مسیریابی همان سمت خیابان یكطرفه را نشان گذاری كنید تا خیابان را ورود ممنوع نروید!
بازدید از بنا
امروزه در این ساختمان كارمندان شهرداری مشغول به كار هستند و با وجود مشغله كاری مانع از بازدید این مكان برای گردشگران نیستند و همواره مردم شهر در روز از حیاط پشتی این مجموعه برای دورهمی های دوستانه استفاده میكنند. از اتاق ها هم به عنوان دفتر كار استفاده می شود.
جاذبه های گردشگری شهر خوی
آثاری چون مسجد مطلب خان، خانه های تاریخی كبیری و یوسفی، پل خاتون، بازار كبیری، حمام های قدیمی و كلیساهای گوناگونی چون كلیسای قریس و كلیسای فنایی تنها تعدادی از آثار ارزنده این شهر هستند كه در فهرست میراث ملی كشور جایگاه خود را تثبیت كرده اند.