كتیبه و قلعه رازلیق

روستای رازلیق (در گویش محلی رازلِخ) كه از شمال به كوه سبلان محدود می شود یكی از روستاهای شهرستان سراب در استان آذربایجانشرقی ایران است. این روستا مركز دهستان رازلیق در بخش مركزی شهرستان سراب است. در پنج هزارگزی شمال سراب واقع است و ۵ هزار گز به شوسه سراب به تبریز فاصله دارد. ناحیه‌ای است جلگه و معتدل و ساكنان آن ۳۰۰۳ تن می‌باشند. آب آن از چشمه تامین می‌شود و محصول آن غلات و حبوب است. شغل ساكنان آنجا زراعت و گله داری است وراه آن مالرو است.از دیگر برجستگی های رازلیق فراوانی آب در روزگاران گذشته در این منطقه است آسیاب های فراوانی در آن قرار دارد كه عهده دار تولید آرد و روغن كرچك منطقه بودند كه چند نمونه از درمان داشی (سنگ های آسیاب) مربوط به دوران كهن در این منطقه یافت می شود.

رازلیق دارای آثار باستانی متعددی از قبیل قلعه و سنگ نوشته(كتیبه) است كه متعلق به دوره اورارتویی میباشند.

سنگ نبشته رازلیق ( Razligh )

این سنگ نبشته در كوه زاغان در حدود ۱۲ كیلومتری شمال سراب در ناحیه رازلیق از دهستانهای ششگانه بخش سراب پیدا شده كه از شمال به كوه سبلان و از جنوب به دهستان هریس و از شرق به آغمیون واز مغرب به ینگچه محدود است كه راه آن از روستای قلعه جوق به سمت راست به طرف روستای رازلیق جاده آسفالته ای امتداد میابد ، و بر تارك صخره ای بلندی از سلسله كوههای شمالی سراب و در دامنه های مرتفع جنوبی سبلان ، كتیبه ای به خط میخی اورارتویی رازلیق نقر شده است.

كتیبه رازلیق بین دو روستای دیزه حاجی طومار و میرا كوه علی میرزا بر بالاترین صخره طبیعی كنده شده است ، كوه صخره ای بلندی میان این دهكده و كوهی كه كتیبه بر آنست ، فاصله انداخته و برای رسیدن به كتیبه از كوه شرقی دهكده عبور نمود و دره رودخانه رازلیق را پشت سر گذاشت و از صخره ای بنام كوه قلعه به ارتفاع ۲۰۰ متر صعود نمود تا به سنگ نبشته رسید.

بقایای سنگهای ساختمانی كه از مجموعه قلوه سنگها وملاط ساروج است، یاد آور قلعه ای عظیم بوده كه امروزه ویران گردیده، به صورت تلی در پای این صخره عظیم پراكنده است.بقایای دیوارهای كوتاه در صخره مشهود است و نشان می دهد كه این محل یكی از قلاع پر اهمیت سده هشتم قبل از میلاد بوده، كتیبه مذكور درست در میان این قلعه و بر پیشانی قله قلعه كوه نقر شده، به جنوب نگاه می كند و در محلی كه كتیبه منقور است سكویی كنده شده است. كتیبه در ۱۶ سطر به ابعاد ۱۲۰×۸۰ سانتیمتر می باشد.

ترجمه متن كتیبه چنین است:

«  به حول و قوه خالدی ، آرگیشتی روساهینی می گوید: من به سرزمین  آرهو  لشكر كشیدم . من  سرزمین اولوشو و سرزمین بوقو را تسخیر كردم . من تا كنار رودخانه مونا رسیدم و از آنجا بازگشتم . من سرزمین های گیردو ، گیتوهانی و توایشیدو را تسخیر كردم . شهر روتومنی را من گرفتم . سرزمین هایی را كه من تسخیر كردم تحت باج خود قرار دادم . این قلعه ها را كه من به زور گرفتم دوباره برقرار ساختم . من آن را آرگیشتی ایردو  Argishti _ irdu  ، ( یعنی رعیت آرگیشتی ) نامیدم . بخاطر تقویت  بیااینی  ( اورارتو ) ، برای مطیع ساختن سرزمین های دشمن ، به حول وعظمت خالدی و آرگیشتی ، سترگ شاه ، شاه جهان ، شاه شاهان ، خداوندگار شهر توشپا .

آرگیشتی می گوید: هر كس نام مرا محو كند یا به این كتیبه خسارتی وارد بیاورد . امیدوارم خدایان ؛ خالدی ، ته ای شه با Te ishe ba ، شی او اینی Shiuini   او را از زیر خورشید براندازند . ( محو سازند ) . »

 این سنگ نبشته رازلیق متعلق به آرگیشتی دوم پسر روسای اول است.

موقعیت مكانی كتیبه:

این سنگ نبشته در كوه زاغان در حدود ۱۲ كیلومتری شمال سراب در ناحیه رازلیق از دهستانهای ششگانه بخش سراب پیدا شده كه از شمال به كوه سبلان و از جنوب به دهستان هریس و از شرق به آغمیون واز مغرب به ینگچه محدود است كه راه آن از روستای قلعه جوق به سمت راست به طرف روستای رازلیق جاده آسفالته ای امتداد میابد ، و بر تارك صخره ای بلندی از سلسله كوههای شمالی سراب و در دامنه های مرتفع جنوبی سبلان به خط میخی بر سنگ خارا حك شده است.كتیبه در ارتفاع ۳ متری قرار دارد كه در زیر آن سكویی ایجاد شده است كه برای دسترسی به كتیبه بایستی از آن گذشت ویرانه هایی پلكان دسترسی در پای آن قرار داد.

قلعه رازلیق:

در كنار این كتیبه باستانی قلعه ای به نام قلعه رازلیق قراردارد كه به تدریج با انباشته شدن تلی از خاك بر روی آن، مدفون گشته است، این در حالی است كه این اثر در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۲۵۴۲ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این محل یكی از قلاع پر اهمیت سده هشتم قبل از میلاد بوده است.

غیر از كتیبه، در اطراف كوه نمونه های دیگری از آثار باقی مانده دوران اورارتویی دیده می شود. در دیواره شمالی كوه كه با گذشتن از دیواره كناره كتیبه می توان به آن دسترسی پیدا كرد در میان دو دیواره سنگی و تند به محوطه محصوری به شكل اطاق با حوض آب یا آب انبار می رسیم این محوطه در یك حفاری غیر مجاز و قاچاق كشف شده و بعد از غارت بصورت ویرانه ای باقی مانده است. مصالح ساختمانی آن سنگهای رسوبی كرم رنگ و بنفش رشن بوده و ملات آن گچ و آهك می باشد. (البته محوطه بعدا پرشده و تنها یك لایه دیواره سنگی را می توان مشاهده كرد).

بابك ناصری مغانلو در كاوشهای كه در این منطقه انجام داده بود می نویسد: در این گمانه زنی دو قطعه شیشه ِ یك قطعه ابزار سنگی ِ دو قطعه اكسید آهن ِ و دو عدد استخوان همچنین یك قطعه سكه كه مربوط به قرن پنجم هجری قمری است در آن یافت شد و سفالینه های لعابدار و بدون لعاب مربوط به دوره اسلامی (قرن چهارم و پنجم هجری قمری) در این محوطه وجود داشت.

بابك ناصری پژوهشگر و دانش آموخته رشته باستان شناسی در مورد كتیبه و قلعه رازلیق عقیده دارد كه بقایای سنگهای ساختمانی كه از مجموعه قلوه سنگها وملاط ساروج است، یاد آور قلعه ای عظیم بوده كه امروزه ویران شده، به صورت تلی در پای این صخره عظیم پراكنده است. بقایای دیوارهای كوتاه در صخره مشهود است و نشان می دهد كه این محل یكی از قلاع پر اهمیت سده هشتم قبل از میلاد بوده، كتیبه مذكور درست در میان این قلعه و بر پیشانی قله قلعه كوه نصب شده، به جنوب نگاه می كند و در محلی كه كتیبه منقور است سكویی كنده شده است .

موقعیت مكانی قلعه:

این قلعه در 11 كیلومتری درشهرستان سراب، بخش مركز ی، دهستان رازلیق، پنج كیلومتری شمال روستای رازلیق واقع شده است.

آثار تاریخی سراب:

وجود دو سنگ نبشته اورارتویی در جوار سراب در منطقه نشت اوغلی و دیزج رازلیق از نظر آثار تاریخی بسیار اهمیت دارد. آثار بدست آمده از دوره اورارتورها (معاصر مادها) به خط میخی نشانگر قدمت این شهر و تاریخی بودن آن می باشد. این دو سنگ نبشته نشان از فتح نامه شاهان اورارتور هاست. وجود این دو كتیبه نشانگر اهمیت این منطقه در آن زمانها می باشد اما معلوم نیست كه شهرهای مفقود شده یاد شده در كتیبه های اورارتویی در كجا و كدام نقطه واقع هستند مسلماً مراكز مزبور مهم و سوق الجیشی بوده كه در حوالی این كتیبه ها قرار داشتند. تاریخ نویسان قدیم تاریخ سراب را با تاریخ اهر و ارسباران به هم آمیخته دانسته اند.

وجود تپه های باستانی، تل ها و سفالینه های كشف شده در منطقه، شاهد این مدعا است. در منطقه سراب آثار متعددی از جمله معابد سنگی، قلاع و یك چهار طاقی متعلق به دوران تمدن ساسانی بر جای مانده كه مبیّن اهمیت آن، در دوره ساسانی است.