این كلیسا دارای كتیبه یا سنگ نوشته نمی باشد كه بتوان با استناد به آن برای بنا تاریخ گذاری كرد ولی طبق شواهد و مدارك و متون تاریخی، قدمت و تاریخ این كلیسا به دوران صفویه و قبل از آن برمی گردد. كلیسای مریم مقدس و روستای دره شام تا دوره صفویه فعال بوده و زندگی در آن جاری بوده ولی بعد از كوچ اجباری ارامنه جلفا به جلفای اصفهان توسط شاه عباس این روستا نیز متروكه گردیده و پس از آن جمعیت زیادی در آن زندگی نمی كند.
كلیسای مریم مقدس در ارتفاعات دره شام جلفا واقع شده است و قدمت آن به سال ۱۵۱۸ میلادی باز می‌گردد. این بنا پلانی مستطیل شكل است و چهار ستون سنگی مربع شكل در وسط پلان دارد كه گنبد آجری بنا با دوازده نورگیر بر روی آنها احداث شده. مصالح عمدهٔ به كار رفته در بنا سنگ لاشه و آجر با ملات گِل است.
كلیسای مریم مقدس در منطقه دره شام از توابع شهر جلفا واقع در غرب این شهرستان از استان آذربایجان شرقی و در محل تلاقی دو رودخانه آق چای و ارس در سطح وسیع و صافی كه به صورت طبیعی است و در حاشیه جنوب ارس واقع است. این كلیسا كه تا به امروز نیز زیارتگاه ارمنیان ایران است در سال 1518 به دست ارمنیان ساكن همان روستا بنا شده است. نازار گورویانس، نویسنده و محقق ارمنی كه بین سالهای 1890 تا 1898 به این منطقه سفر كرده است وجود روستاهای ارمنی نشین در این منطقه را تائید میكند. محقق ارمنی دیگری نیز به نام یرواند فرانگیان كه در سال 1905 به منطقه مزبور سفر نموده است در خاطرات خود به حضور حدود 30 خانوار ارمنی در روستاهای منطقه و نیز فعال بودن این كلیسا اشاره نموده است. كلیسا دارای یك پلان مستطیلی شكل است به جهت شرق به غرب كه سقف و گنبد آن بر روی چهار ستون تكیه دارد به صورتی كه هر یك از ستونها توسط چهار قوس در چهار جهت به ستونهای مقابل و دیوارهای بنا متصل اند.
ارتفاع قوسهای شرقی و غربی بلندتر از ارتفاع قوسهای شمالی و جنوبی بوده و در قسمت مربعی شكل زیر گنبد و بالای قوسهای شمالی و جنوبی چهار طاقچه یا پنجره نما قرار دارد. در قسمت پائین گنبد چهار نورگیر بزرگ و در بالای آنها دوازده نورگیر كوچك قرار دارد. در قسمت پایین گنبد چهار نورگیر بزرگ و در بالای آنها دوازده نورگیر كوچك قرار دارند. ورودی اصلی كلیسا در قسمت غرب بنا قرار دارد كه در جلوی آن بقایای بنایی كه احتمالا ناقوسخانه كلیسا بوده است به چشم میخورد. مصالح بكار رفته در ساختمان این بنا سنگ و ملاط میباشد و سطح دیواهای داخلی با گچ پوشانده است. محراب كلیسا كه در سمت شرقی آن بنا شده است دارای حجاریهای ساده ولی زیبائی است. در دو سمت محراب دو اطاق چهارگوش ساخته شده است. برروی سردر ورودی كلیسا نوشته ای به زبان ارمنی در ارتباط با تاریخ بنای كلیسا نصب شده است.همچنین در بافت دیوارهای داخل كلیسا و كنار نورگیرها صلیب سنگهائی به چشم میخورد كه به احتمال زیاد در زمان بازسازی كلیسا در این دیوارها كار گذاشته شده اند. در اطراف كلیسا بقایای ساختمانهائی به چشم میخورد كه احتمال میرود در گذشته محل اسكان راهبان این كلیسا بوده است. در فاصله كمی از این محل قبرستان قدیمی كلیسا با سنگهای حجاری شده واقع است.
مشخصات فنی بنا
بنا دارای مصالح سنگی می باشد كه در دیواره ها به صورت لاشه چینی و گنبدهای تمام سنگی اجرا شده است و در فضای داخلی دارای اندود گچی می باشد و در بخش اندكی نقاشی نیز دیده می شود.
مساحت كلیسا 540 مترمربع می باشد.
نوع مالكیت بنا
اوقافی بوده و در اختیار اداره اوقاف و امور خیریه استان می باشد.
نوع بهره برداری و خصوصیات بارز بنا
بنا درحال حاضربه صورت متروكه رها شده است و در مواقعی محل نگهداری احشام شده است ولی در گذشته دارای كاربری مذهبی بوده است و می تواند بعد از مرمت و احیاء بنا و روستا مورد استفاده گردشگران و پژوهشگران قرار گیرد – بنا دارای ساختاری سنگی می باشد كه به صورت لاشه دیوار چینی شده است بنا دارای گنبد سنگی است و در حاشیه شرقی روستای دره شام واقع شده است.
تزئینات بكاررفته و نوع آن
تنها در سردرب ورودی كلیسا از سنگهای تراش و تزئینات سنگی استفاده شده است نوع تزئینات گل و بوته و صلیب می باشد كه به صورت جدا در بخشهای مختلف دیواره به كار رفته است.
موقعیت مكانی بنا:
در محل تلاقی دو رودخانه آق چای و ارس در سطح وسیعی و صافی كه به صورت طبیعی است و در حاشیه جنوب ارس قرار گرفته، روستای سنگی دره شام و در حاشیه شرقی این روستا، كلیسای مریم مقدس (تفه مریم ) شكل گرفته است.
مكانهای تاریخی نزدیك به این كلیسا:
در نزدیكی جلفا دره ای بزرگ، وسیع ، كوهستانی و صعب العبور وجود دارد كه به نام " دره شام " معرف است و اكثر كلیسا ها نیز در این دره واقع شده اند.
نكات امنیتی منطقه مرزی:
اگر همپای رود ارس مسافرت می كنید، توجه داشته باشید كه برای گرفتن عكس یادگاری با این رود پر پیچ و خم نباید خودرو خود را متوقف كرده و پیاده شوید، اینجا منطقه‌ای مرزی است و شما اجازه توقف یا عكسبرداری ندارید. برای حفظ آرامش سفرتان هم كه شده به این نكته دقت كنید.
