روستای زیبا و تاریخی كردشت در منطقه دیزمار ارسباران (خاروانا) بود كه اكنون ضمیمه شهرستان جلفا شده است. روستای كردشت یا كوردشت در تاریخ جنگهای ایران و روس، مركز ستاد مرحوم عباس میرزا نائب السلطنه بود. در آن زمان عبور و مرور از رودخانه ارس از طریق این منطقه انجام می‌شد و وجود حصار و برجك‌های دیده بانی از وضعیت فوق العاده و استراتژیك آن زمان حكایت می‌كند.
موقعیت جغرافیایی روستای كردشت:
این روستا و حمام كردشت، در ساحل جنوبی رود ارس و در امتداد رودخانه در جهت غرب به شرق كشیده شده‌است. آب و هوای آن معتدل با زمستانهای ملایم و تابستانهای گرم و از قسمت شمالی توسط كوههای كشور همسایه ارمنستان و از قسمت جنوبی توسط كوههای كمتال احاطه شده و در ناحیهٔ شرقی شهرستان جلفا واقع شده‌است.در گذشته این روستا جزو محال دیزمار ارسباران (خاروانا) بوده و در سال ۱۳۷۲ خورشیدی به همراه دهستان سیاری(سیه رود) از خاروانا جدا و جزو بخش سیه رود شهرستان جلفا قرار گرفت.
كردشت در درّه بسیار حاصلخیز و زیبایی در ساحل جنوبی ارس واقع است و رودخانه مرزی ارس در درّه بسیار عمیق شمال با شدت تمام از غرب به شرق منطقه جریان دارد. كوه های بسیار بلند و صخره ای سرتاسرشمال و جنوب كردشت را فرا گرفته است. بنابر این، تنها معبر قابل توجه كنار ارس از این روستا می گذرد و استقرار این روستا به تبعیت از وضع پستی و بلندی در جهت شرقی- غربی عملی شده است.كوه های بلند صخره ای ساحل شمالی ارس درخاك جمهوری آذربایجان واقع است و در سمت جنوب آن در بلندی های كوه های مشرف به روستا یكی از قلعه های تاریخی بنا شده است كه در دوره قاجار نیز از نظر نظامی مورد استفاده قرار میگرفت، بعلاوه در این منطقه غیر از قلعه تاریخی كردشت حمام تاریخی باارزشی هم بنا شده است.
مجموعه كردشت شامل:
۸ بنای تاریخی اعم از حمام بزرگ، عمارت، حمام كوچك، مسجد غریب، دیوانخانه، یخچال، قلعه ای كه بنام قلعه عباس میرزا معروف است و ساخلو نظامی میباشد.
این مجموعه در ساحل رود ارس و 80 كیلومتری شرق جلفا بعد از پایانه های مرزی نوردوز و روستای دوزال واقع شده است.
حمام كردشت:
حمام كردشت از آثار تاریخی روستای كردشت، از زیباترین حمام‌های آذربایجان شرقی است كه با معماری اصیل سنتی در روستای كردشت از توابع جلفا و در سواحل زیبای رود ارس واقع شده‌است.
تاریخچه حمام كردشت:
حمام كردشت در زمان سلطنت شاه عباس صفوی و به دستور وی احداث گردید. این بنا در دورهٔ صفویه حمام خانی بود و فقط پادشاهان حق استفاده از آن را داشتند. ولی پس از دورهٔ صفویه و در آغاز دورهٔ قاجاریه، این بنا به دستور پادشاه وقت (آقا محمدخان قاجار) تغییراتی را به خود دید و از آن پس برای استفادهٔ عموم مردم دایر گردید. اما پس از گذشت چندین سال و به دلیل رسیدگی نشدن به این حمام، این بنا در معرض تخریب قرار گرفت و مردم دیگر از آن استفاده نكردند و این حمام به حمامی متروكه مبدل گشت. پس از این تاریخ این بنا به یكی از ابنیهٔ تاریخی آذربایجان تبدیل شد و مورد بازدید علاقه مندان قرار گرفت.
این حمام در میان باغ بزرگی ساخته شده‌است. این حمام به لحاظ آهك بری‌های موجود شایان اهمیت و توجه خاصی است. جهت ورود به آن ابتدا بتوسط پله به هشتی اولی و بعد با هشت پله به سر بینه یا رختكن وارد می‌شویم رختكن یا سربینه بصورت هشت ضلعی است كه به توسط هشت ستون هشت ضلعی دیگر سقف یا گنبد محل فوق نگهداری می‌شود. سرستونهای فوق دارای فرمنس كاری است كه بوسیله سرب به ساونی متصل است رختكن بتوسط راهروئی و هشت ضلعی دیگر به خزینه متصل است دو توالت و یك حوضچه آب در قسمت چپ مثلثی واقع است.
هشتی حمام به صورت ۸ ضلعی به ابعاد ۳/۵ در ۳/۵ و به ارتفاع ۴/۳ متر است كه یكی از اضلاع، درب ورودی و یكی دیگر راه ورود به رختكن یا سربینه‌است . سربینه حمام نیز ۸ ضلعی به اضلاع ۳/۵ متر و ارتفاع ۸/۵ متر است و گنبد بزرگ آن بر روی جوزها و ۸ ستون سنگی ۸ بر، استوار شده‌است. گنبد سربینه دارای كاربندهای جالب مزین به آهك بری‌های زیباست، سكوهای رختكن با طاق ضربی پوشیده و در زیر آن كفش كن‌هایی تعبیه شده‌است. منبع روشنایی حمام روزنه های بالای سقف بوده است.
گرما خانه یا خزینه فضایی است كه از ۴ ستون سنگی ۸ بر و ۲ حوض بزرگ مستطیل شكل و اتاقی با گنبد قیر اندود تشكیل شده‌است و نور داخل سربینه و گرماخانه به وسیله روزنی كه در نوك گنبد قرار دارد تامین می‌شود و گویا بر روی آن روزن‌ها سنگ‌های مرمر نازك و ظریفی نصب بود كه نور آفتاب از آن نفوذ می‌كرد، و داخل حمام را به طور یكنواخت روشن می‌كرد. آب حوض های خزینه توسط كانالی از محل جوش آب به آنها هدایت میشده و محل جوش آب از میان فلزی آلیاژ مشهور به هفت جوش تهیه شده‌است.
حمام كردشت بخش‌های دیگری نیز دارد كه بسیار دیدنی و قابل مطالعه‌است. همچنین وجود رود ارس و باغ‌های اطراف این اثر بر زیبایی و اهمیت آن افزوده‌است.
قدمت این بنا به اواسط دورهٔ صفویه و زمان سلطنت شاه عباس صفوی (سومین و قدرتمندترین پادشاه صفوی) می‌رسد. این بنا در دورهٔ قاجاریه مرمت گردیده‌است و از آن به بعد به شكل فعلی باقی مانده‌است.
قلعه كردشت:
یكی از قلعه های تاریخی آذربایجان شرقی كه در روستای كردشت ودر ساحل رود ارس بنا شده است، قلعه كردشت میباشد. این قلعه به لحاظ ارزش و اهمیت نظامی و تاریخی به خصوص دوران حكومت عباس میرزای قاجار نائب السلطنه فتحعلی شاه در آذربایجان شرقی بیشتر مورد توجه بوده است و عباس میرزا در مبارزات خود علیه تجاوز روسیه تزاری از این قلعه استفاده می كرد.
كوه های بسیار بلند و صخره ای سرتاسر شمال و جنوب كردشت را فرا گرفته‌اند. بنابر این تنها معبر قابل توجه كنار ارس از این روستا می گذرد، استقرار این روستا به تبعیت از وضع پستی و بلندی در جهت شرقی – غربی عملی شده است.
آنچه به نظر می رسد، قبل از استفاده نظامی از قلعه كردشت در دوره قاجار، این قلعه وجود داشته است و بنای آن را به سده های نخستین اسلامی نسبت می دهند.
قلعه عباس آباد كردشت در سمت چپ جاده كردشت به خروانق در بالای تپه ای صخره ای بنا شده است و در جبهه شمالی آن در ورودی است و در ارتفاعات این قلعه دیواره ها از جنس سنگ و آجر ساخته شده است و به فاصله معینی نزدیك به یكصد متر از یكدیگر ۶ برج نگهبانی وجود داشته كه اكنون قسمتی از این برج ها پابرجاست.
قلعه نظامی عباس آباد كردشت امكان جای دادن سربازان متعدّدی را داشت و برای رفاه و آسایش سربازان مستقر، همواره آماده مقابله با قوای مهاجم روسیه بود. سربازان مستقر در این منطقه بارها از رود ارس گذشته و به ساخلوی ( پادگان ) سربازان روسی شبیخون می زدند.
وقتی در سال ۱۲۴۳ ه-ق (۸۴۱ م) سپاهیان روس از رود ارس عبور كرده و جلفا ، نخجوان ، مرند و اصلاندوز را تصرف كرده و به سوی تبریز روانه شدند، قلعه كردشت نیز به دست قوای دشمن سقوط كرد و بعد از تصرف قلعه، مدتی بعد از آن و در ایام برقراری صلح و متاركه تركمنچای كه بین ایران و روس برقرار شد، قلعه كردشت مدتی مورد استفاده سربازان روسی بود ولی به تدریج با تخلیه قوای روسی، قلعه مزبور مورد انهدام و ویرانی قرار گرفت و قسمتی از تاسیسات آن به غارت رفت، همچنین بعد از این كه روس ها این منطقه را تخلیه كردند و امور استان را به نیروهای دولتی واگذار كردند این قلعه بارها مورد استفاده امرای محلّی و حكام قره باغ قرار گرفت و در اواخر دوره قاجار و اوایل حكومت پهلوی این قلعه خاصیت نظامی خود را از دست داد.
در اینجا لازم است به نكاتی در مورد جنگهای ایران و روس و نقش این قلعه در تاریخ كشور بپردازیم ونگاهی كذرا به اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران مابین عهدنامة گلستان (۱۲۲۸ ه.ق) و عهدنامة تركمنچای (۱۲۴۳ ه.ق) داشته باشیم.
به موجب عهدنامة گلستان:
الف) ایالات و شهرهای گرجستان، داغستان، باكو، دربند، شیروان، قره باغ، شكی، گنجه و موقان و قسمت علیای طالش به روسیة تزاری واگذار شد.
ب) حق كشتیرانی ایران در دریای مازندران از بین رفت و تسهیلات فراوانی برای بازرگانان روسی در نظر گرفته شد.
ج) دولت روسیه متعهد شد كه هر یك از فرزندان فتحعلی شاه كه به ولیعهدی ایران تعیین می گردد، هرگاه نیاز به كمك دولت روسیه داشته باشد، كوتاهی ننماید.
و با توجه به اینكه در آن زمان عباس میرزا ولیعهد ایران بوده این امر به معنای حمایت از ولیعهدی او محسوب می شده و در عمل به معنای باز شدن دست روسیه در سیاست داخلی ایران بوده است.
در فاصلة زمانی بین انعقاد عهدنامه گلستان تا آغاز دورة دوم جنگهای بین ایران و روسیه فقط چندی آشوبهای داخلی و جنگ ایران علیه عثمانی كه منجر به پیروزی ایران شد، اتفاق مهمی روی نداد.
در این فاصله جنایات روسها در مناطق مسلمان نشینی كه از ایران جدا كرده بودند به اوج خود رسیده بود و اخباری كه از آن مناطق به طور مرتب به گوش مردم ایران می رسید كینه فراوانی در دل مردم ایجاد كرده بود، همچنین فتاوی متعدّدی منجر به وجوب جهاد علیه دشمن اشغالگر و متجاوز كه توسط تعداد زیادی از مراجع و علمای شهرهای مختلف صادر شد و هیجان زیادی در مردم ایجاد كرد و حتی فتوای جهاد علما در رساله ای به نام جهادیه جمع آوری و در میان مردم انتشار یافت و شور فراوانی در مردم برای مبارزه ایجاد شد. در متن معاهدة گلستان حدود مرزی بین دو كشور مشخص نشده بود، بنابراین روسها به قسمتی از اراضی مرزی در نزدیكی ایروان به مرتع ایلات ایرانی به شمار می رفت تجاوز كردند و نظیر این تجاوزات را در نقاط دیگر نیز به وجود آوردند كه با دخالت و مذاكرات عباس میرزا تا حدودی از تشنّجات كاسته شد.
در این میان جمعی از روحانیون و علمای اسلام كه به جهاد با دشمن اشاره داشتند به همراه گروه هایی از مردم عراق، اصفهان و تهران به مقصد جهاد به طرف آذربایجان حركت كردند، و شاه ایران سفیر روسیه را كه عازم دربار ایران بود نپذیرفت و با هجوم سپاه عباس میرزا غافلگیر شدند. سپاه ایران توانست برخی از نقاط اشغال شده را آزاد سازد ولی به دلیل بی كفایتی دولتمردان و ضعف بنیه نظامی عباس میرزا و خیانت برخی حكمرانان چندان دوام نیاورد.
با شروع جنگ مردم باكو، شكی و شروان شورش كردند و اهالی داغستان دست به قتل عام روسها زدند و تقریبا زمینه لشكركشی و پیشروی سپاه ایران آماده شد. عباس میرزا پس از تسخیر قلعه شوشا خود را به تفلیس رساند و در طول محاصرة تفلیس روسها توانستند نیروی فراوانی جمع آوری كنند. در این زمان جنگهای بین روسیه و عثمانی به پایان رسید و نیروهای تازه نفس روسی به فرماندهی پاسكوویچ(Paskovich ) عازم ایران گردیدند، سرانجام روسها در سال1242ه- ق سپاه ایران را شكست دادند و عباس میرزا به طرف گنجه عقب نشینی كرد، اما پاسكوویچ پیش از عباس میرزا در گنجه اردو زده بود، در این محل بنا به دلایل سیاسی و خیانت آصف الدوله صدر اعظم ایران،سپاه عباس میرزا شكست سختی خورده و منهدم گردید.
گنجه و ایروان تسخیر شد و پاسكوویچ با تسخیر قلعه عباس آباد كردشت واقع در شمال ارس به طرف آذربایجان حركت كرد و هدف بعدی او تسخیر خوی، مرند و تبریز بود و بدین سان تبریز به آسانی به دست روسها افتاد و غارت گردید.
عباس میرزا كه سعی می كرد در ناحیه تركمنچای جلوی پاسكوویچ را بگیرد دوباره شكست خورد و تقاضای صلح كرد.
معاهدة تركمنچای در5 شعبان1242 ه- ق بسته شد.
مفاد آن عبارت بودند از:
الف) واگذاری خانات ایروان و نخجوان به دولت روسیه و تخلیه طالش و موقان از سپاه ایران.
ب) پرداخت10كرور تومان(معادل 5 میلیون تومان) به روسیه به عنوان غرامت جنگی.
ج) اجازه عبور و مرور آزاد كشتیهای تجاری روس در دریای مازندران و در امتداد سواحل آن.
د) انعقاد یك عهدنامه تجاری بین ایران و روسیه و حق اعزام كنسول و نمایندگان تجاری به هر منطقه كه روسها لازم بدانند.
و) حمایت از ولیعهدی عباس میرزا و كوشش در به سلطنت رساندن وی پس از مرگ شاه.
ه) استرداد اسرای طرفین و اعطای حق قضاوت كاپیتولاسیون به روسیه.
و رود مرزی ارس به عنوان مرز دو كشور قلمداد گردید و قلعه عباس آباد كردشت به عنوان پایگاه نظامی مورد استفاده نیروهای روسی قرار گرفت.
عباس میرزا، ولیعهد وسردار رشید ایران، در دهم جمادی الثانی سال1249هجری قمری وفات یافت.
چرا باید از این مجموعه دیدن كرد؟
این مكان نماد بخشی از تاریخ ایران است كه طی آن رشادتهای ایرانیان و سردار قاجار بدلیل عدم لیاقت شاه وسردمداران ره به جایی نبرد و كشوری مثل ایران بخش عمده ای از خاك وملت خود را از دست داد.
آب و هوای منطقه:
این روستا به تبع منطقه ارس دارای آب و هوای گرم و مرطوب است. تابستان در این منطقه گرم و طولانی و زمستان خنك و ملایم است و در فصل تابستان گاهی اوقات میزان درجه حرارت به بالاتر از ۴۰ درجة سانتی گراد می رسد.
موقعیت مكانی روستای كردشت:
فاصله روستای كردشت تا ورزقان ۶۶ كیلومتر و تا اهر ۱۲۶ كیلومتر و تا جلفا ۷۰ كیلومتر است. این روستا در غرب اهر و ورزقان و درشرق جلفا واقع شده است .
موقعیت مكانی قلعه كردشت:
قلعه عباس آباد كردشت در سمت چپ جاده كردشت به خروانق در بالای تپه ای صخره ای بنا شده است و درب ورودی قلعه در جبهه شمالی این قلعه بنا شده است.
نكات امنیتی منطقه مرزی:
در مسیر آبشار آسیاب خرابه همپای رود ارس مسافرت می‌كنید، اما توجه داشته باشید كه برای گرفتن عكس یادگاری با این رود پر پیچ و خم نباید خودرو خود را متوقف كرده و پیاده شوید، اینجا منطقه‌ای مرزی است و شما اجازه توقف یا عكسبرداری ندارید. برای حفظ آرامش سفرتان هم كه شده به این نكته دقت كنید.
