این بنا مربوط به اوایل دوره قاجاریه است كه به منزل سیف العلماء شهرت دارد كه متعلق به شیخ علی قاضی میباشد و بنا در دو طبقه و با نمایی آجری رو به جنوب بنا گردیده است كه مصالح عمده آن چوب ، آجر و خشت است. میتوان گفت این بنا با الگوبرداری از مسجداسماعیل بیگ بناب كه مربوط به دوره صفویه میباشد، ساخته شده است. ایوان جلوی این منزل دارای چهار ستون با پایه ستونهای سنگی درست شده است و مساحت این خانه 450 متر بوده و دارای حیاط در جلوی ساختمان و با عرصه ای در حدود 490 متر میباشد. این خانه در دوطبقه ساخته شده است. باتوجه به پنجره های موجود در طبقه فوقانی چنین استنباط میشود كه این خانه در وسط باغ بزرگی قرار گرفته بود كه تماماً در اضلاع چهارگانه آن پنجره های كوچكی جهت تهویه و روشنایی استفاده میگردید.
خیابان شهید بهشتی در سالهای قبل باغ ضلع جنوبی ساختمان را به دو قسمت تقسیم و اضلاع دیگر آن نیز بوسیله وراث به قطعاتی تفكیك و به مرور زمان به واحدهای مسكونی و تجاری معاصر تبدیل گردیده است. درحال حاضر در قسمت شمالی ساختمان، باغ بزرگی هنوز وجود دارد.
بعد از ورود به حیاط یك ایوان ستوندار با چهار ستون چوبی درجهت شرقی و غربی در یك ردیف دیده میشود كه زیر این ستونها پایه ستونهای سنگی به ابعاد ۴۲ سانتیمتر در ارتفاع و ۳۷ سانمتیمتر درعرض بصورت مربع و حجاری شده بصورت مقرنس و خطوط كنده زیگزاگی بصور مثلث هستند. قسمت تحتانی پایه ستونها بصورت مربع و قسمت تكیه گاه ستونهای چوبی بصورت دایره كه وسط آن حفره ای جهت نشست ستونها گود گردیده است.
در حال حاصر حیاط این خانه بصورت مستطیل و در ابعاد ۲۸ متر طول (غربی – شرقی) و عرض بعد از ایوان ۷/۷۰ متر (شمالی – جنوبی) میباشد. نمای این ساختمان با آجر و دارای تزئینات آجری در داخل قاب بندی بصورت خفته و راسته و در نمای طبقه فوقانی بصورت خوابیده و اشكال هندسی و در رخبام بصورت آجرهای شتری و قورباغه ای كار شده است.
ورودی ساختمان از سمت جنوب و با ورود به سرسرا كه از دو طرف سرسرا دو اطاق در سمت غربی و دو اطاق در سمت شرقی وجود دارد. در ضلع شمالی این اطاقها دو اطاقك دیگر نیز در هر قمست تعبیه شده است. در هر اطاق دواشكاف و دوعدد طاقچه در داخل دیواره های قطور خشتی وجود دارد. در اطاق انتهایی (ضلع شرقی – غربی) دو شومینه آجری قرار دارد. سپس با یك راه پله به عرض ۲/۶۰ متر و به ارتفاع هر ۱ پله ۲۰ سانیتمتر و به تعداد ۴ پله به یك پاگرد كه به دو جهت طبقه بندی فوقانی و سپس با ۶ پله به ارتفاع ۲۰ سانتیمتر به بالا راه مییابد.
راه پله در طبقه فوقانی به یك سرسرا منتهی است از نظر پلان و معماری طبقه فوقانی دقیقا تكرار پلان و معماری طبقه اول است. در لایه برداری اندودهای داخلی این خانه میراث فرهنگی شهرستان بناب در زیر لایه گچی به بقایای رنگ و تزئینات مختلف هندسی و گیاهی با رنگ آبی لاجوردی برخورد نمود.سق–ف این خانه در طبقه فوقانی و اول بصورت مسطح و یا مصالح تیرهای چوبی و پردو پوشش گردیده است. از ویژگی های شاخص معماری این بنا میتوان به قرینه در نما اشاره كرد. درها و پنجره های این خانه از چوب و با تزئینات قاب بندی مستطیل و مربع بصورت ساده درست شده است. لازم به ذكر است كه مصالح این خانه اكثرا ازخشت با روكش (نما) آجری، چوب و پوشش داخلی با گچ و كاهگل و در سقف بصورت كادربندی تزیین گردیده است.
اتاقها و سرسرای طبـقه دوم را دربهای ارسی سنتی كه با ظرافت خاصی ساختـه شده است به یكـدیگر متصل می كند كــه جـلوه ویژه ای به نمای داخل ساختمان بخشیده است. هرچند اسكلت ساختمان از دیوارهای خشتی عریض ساخته شده ولی نمای آجری فرسوده ولی چشم نوازی كــه بــه چهره كشیده، همراه با ستونهای چوبی بلند جلوی ساختمان شكوه خاصی به آن بخشـیده است. نقش و نگارهایی كـه بر روی دیوارهای كاهگلی داخــل ساختمان ترسیم شده بوده اند اكثراً در اثر مدفون شدن در زیر لایه های گچ از بین رفته و فقط بخش كوچكی از این نقش و نگارها از زیـر لایه های گچ سالم بیرون آورده شده اند.
از دیگر ویژگی های مجموعه تعبیـه سیستم روشنایی خاصی در داخل دیوارها می باشد به این شكل كه در داخـل دیوار جایگاههای ویژه ای برای چراغ نفتی تعبیه شده است كه از طـریق دو جدار شیشه ای دو طرف جایگاه، باعث روشـنایی فضای طرفــین می شد. از طرفی در سقف جایگاه لوله ای برای تهویه هوای داخل جایگاه تعبیه شده است. در جلوی ساختمان نیز باغ بزرگی وجود داشته كه بعدها در جریان خیابان كشی به دو قسمت تقسیم شده و به مرور زمان توسط وراث آن مـرحوم فروخته شـده است.
این عمارت علاوه بر جلوه های معماری خاص خود، یادآور خاطره تاریخی غرورانگیزی نیز از تاریــخ این شهر و مردمانش می باشد:
در سال 1297 ه .ق و در جریان حكومت ناصرالدین شاه، فردی بـنام عبیدا... شمزینی در كـردستان قیام كرد. این قیام نظر سه دولـت بزرگ وقت منطقه یعنی ایران، روسیه و عـثمانی را به خود جلب كرده بود. شـیخ عبـید ا... پس از تصرف شهرهای جنوب آذربایجان از جمله ساوجبلاغ و قتل و غارت در میـاندوآب و روســتاهای تابعه قصــــد تصرف بناب را كرده و با 9 هزار تفنگدار و 10 هـزار نفر پیاده نظام به كهریز بازار در نیـم فـرسنگی بناب رسیده و در كوههای قره قشون مستقر شده بود.
شیخ علی قاضی در كتاب تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه چنین روایت می كند كه:
شیخ عبید ا... قبل از حمله به بناب رسولی پیش من فرستاد تا شاید بتواند بناب را بدون جنگ و خونریزی تصرف كند. جواب دادم كه شیخ عبیدا... مردی است ملا و من هم مردی هستم ملا و كمتر از ملا علی زنجانی نیستم كه مدتها در مقابل دولت ایستاد. من هم می توانم با تبعه خود در مقابل یك ملا ایستادگی كنم ، جنـگ نكرده به او تمكین نخواهم كرد.
البته شیخ علی قاضی از نیت شیخ عبیدا... كه گرفتن شهرهای آذربایجان و اعلام حكومت مستقل بود آگاهی داشت. لذا عزم خود را جزم كرده و برای دفاع از شهر، مردم شهر را بسیج كرد و با فرماندهی خود چنان شكست سنگینی بر شیخ عبیـدا... و یارانش تحمیل كرد كه دیگر قادر بـه تجدید قوا نشدند و برای همیشه این قیام متلاشی شد. مردم از او به عنوان منجی یاد می كردند و ناصر الدین شاه نیز به سبـب این پیروزی بزرگ كه تهدید بزرگی برای حكـومت وقت و حتی كشورهای منطقه بود، به وی لقب سیف العلما اعطا كرد.
از دیگر آثار یادآور آن خـاطره، محله كورد كندی (كرد جلدی یعنی كرد آمد) امـروز است كه شیخ عبیدا... از آن طرف به دروازه حصار شهر رسیده بود.
آدرس:
این خانه در محله گزاوشت كه از محلات قدیمی شهر بناب است و در خیابان شهید بهشتی (خیابان دریا ) قرار دارد. فاصله این خانه از میدان اصلی شهر در حدود 500 متر به سمت غرب میباشد.
