قم با توجه به اینكه شهری است با جاذبه‌های مذهبی ولی دارای جاذبه‌های گردشگری نیز می‌باشد كه ما را به سوی تحقیق و آشنایی با این بناها سوق داده‌است. قم در شاهراه ارتباطی حمل و نقل ایران واقع شده است . از یك سو رابط بین استان‌های صنعتی ایران با تهران بوده و از سویی دیگر رابط استان‌ها و شهرهای جنوبی ایران با استان‌ها و شهرهای شمالی است. این ویژگی تنها ویژگی زمان حال نبوده بلكه در گذشته نیز قم به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه ابریشم دارای اهمیت ارتباطی بوده است كه به بحث ما در این تیمچه بزرگ مرتبط است. پس با كجارو همراه باشید تا به یكی از ویژگی‌های منحصر به فرد تجاری – فرهنگی و معماری قم بپردازیم.اطلاعات كلی از بازار قم و تیمچه بزرگ بازار نوبازار قم با قدمت حدود ۴۰۰ سال، در مركز شهر واقع شده و دارای سراهایی است كه ویژگی این سراها نوعی فضاهای باز معماری (مجتمع تجاری بدون سقف ) هستند و معمولا به تجارت عمده می‌پردازند . این سراها در حقیقت همان كاروانسراهای درون‌شهری محسوب می‌شوند كه در راسته بازارها قرار دارند و شمار و وسعت آنها نشان‌دهنده اهمیت اقتصادی آنها است. راسته‌ی بازار دارای پوشش گنبدی و سرپوشیده است. طول راسته‌ی بازارنو حدود یك كیلومتر و سقف آن از پوشش گنبدی ساخته شده است. این بازار دارای یك تیمچه بنام تیمچه بزرگ بازار نو است. تیمچه بزگ قم در شمال راسته بازار نو استان قم قراردارد. این بنا از آثار ارزشمند هنری ومعماری ایران است كه توسط استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی طراحی و اجرا شده و بانی آن تاجر بزرگ قم ( حاج سید محمود طباطبایی ) بوده است.این سازه متشكل از دو طبقه با ۱۲ غرفه و دارای ارسیهایی بوده كه بیشتر آنها از بین رفته‌اند. بالای حجره‌ها در زوایا مقرنس گچی انجام گرفته است. سقف تیمچه دارای سه چشمه است كه قسمت وسطی دارای دهانه و ارتفاع ۱۵ متر است. گنبد از نوع عرق چینی و پوشش زیر آن شمسه كاری با اسلوب رسمی بندی و یزدی بندی است.این تیمچه برای تجارت فرش ساخته شده و امروزه فرش مهمترین محصول صناعی و فروش این تیمچه است به طوری كه قم به عنوان پایتخت فرش ابریشمی ایران و جهان شناخته شده است. احداث طاق تیمچه بزرگ با دهانه ۱۶ متر و ارتقاع ۱۵ متر از جمله شاهكارهایی است كه با تیمچه امین‌الدوله در كاشان برابری می‌كند . تیمچه بزرگ به طور كلی متشكل است از دو بخش اصلی و تیمچه‌سرا و دارای دو ورودی از راسته بازار نو به تیمچه و یك ورودی از كوچه سیداسماعیل به سرا است.اطلاعات تاریخی تیمچه بزرگ قمبخشهای وسیعی از بازار قم در دوران صفویه و پیرامون مسجد جامع بنا شد و تا پایان دوره قاجاریه بناهایی كه بدان نیاز بود، در آن جای گرفت. در دوران ناصرالدین شاه بازار قم رو به گسترش نهاد و "بازار نو" احداث شد و در دو سوی این راسته نو، بناهای تازه‌ای مثل تیمچه بزرگ ساخته شد. در سال‌های نخست دوره پهلوی نیز بر مبنای ضرورت‌های تجاری موجود، بخش‌هایی به بازار نو افزوده شد. این بازار به صورت خطی و به شكل یكپارچه ساخته شد و از میدان كهنه تا پل علیخانی ادامه دارد. بازار قم تیمچه‌ها، سراها و... دیگری را هم در بر می‌گرفت. حدود ۵۰ سال پیش به موازات توسعه شهر قم و به دلیل احداث خیابان‌های جدید، بازار را به چند بخش تقسیم كردند و قسمت‌هایی از آن برای همیشه از میان رفت. در حال حاضر از بازار قدیم قم، دو بخش "بازار كهنه" و "بازار نو" بر جای مانده كه هر كدام از این بازارها حدود یك كیلومتر طول دارد.اطلاعات معماری تیمچهمجموعه بازار قدیمی قم شامل دو راسته سر پوشیده با پوشش گنبدی است. سرپوشیده بودن بازار از یك سو به سنت معماری بازار باز می‌گردد و از سوی دیگر به خاطر گرمای شدید تابستان و سرمای شدید زمستان و ناشی از هوای كویری قم است.تهویه و نور رسانی بازار از طریق دریچه‌هایی كه در پوشش گنبدی آن تعبیه شده صورت می‌گیرد. این دریچه‌ها در بالای گنبد به شكل دایره و در دو طرف آن قرار دارند و به شكل نمایان هستند. تركیب نوری كه از سقف می‌تابد و حجم گنبدی سقف، فضایی دلنشین به وجود می‌آورد.مصالح ساختمانی مورد استفاده در بازار قم با توجه به امكانات محیطی از خشت، آجر، گل وسنگ فراهم آمده است. علاوه بر بخش سرپوشیده، بازار قم دارای سراهایی نیز است. این سراها در حقیقت همان كاروانسراهای دیروز هستند و شمار و وسعت آنها نشان دهنده اهمیت اقتصادی آنها است.برخى از بناهاى مجموعه بازار نیز قدمت سلجوقى - ایلخانى دارد و با استامپ‌هاى گچى این عصر زینت یافته‌اند. قدمت و استخوان‌بندى بازار كهنه و بناهاى همجوار راسته مذكور به پیش از عصر صفوى مربوط است، لیكن بافت معمارى راسته بازار نو و تیمچه‌ها و سراهاى جانبى آن اغلب به عصر صفوى - قاجار متعلق است.بخش‌های وسیعی از بازار قم از جمله بازار كهنه در دوران صفویه و در پیرامون مسجد جامع بنا شده و تا پایان دوره قاجاریه بناهای دیگر به آن افزوده شد.در دوران ناصرالدین شاه بازار قم رو به گسترش نهاد و بازارنو احداث شد و در دو سوی این راسته نو، بناها تازه‌ای مثل تیمچه بزرگ ساخته شد. در سال‌های نخست دوره پهلوی نیز بر مبنای ضرورت‌های تجاری موجود، بخش‌هایی به بازار نو افزوده گشت.این بازار ابتدا به صورت خطی و به شكل یك پارچه ساخته شد و از میدان كهنه تا پل علیخانی ادامه داشت.. درحال حاضر از بازار قدیم قم ، دو بخش بازار كهنه و بازار نو برجای مانده كه هر كدام از این بازارها حدود یك كیلومتر طول دارند.این بنا از نظر وسعت، هنر معماری و تزیینات از جمله بناهای منحصر‌به فرد به شمار می‌رود. تیمچه‌ی بزرگ قم، بیست حجره در طبقه‌ی پایین و دوازده غرفه در بالا دارد و آثاری ارزنده از هنر گچ‌بری و مقرنس را در خود جای داده است. گنبد این بنا از نوع عرق‌چینی و پوشش زیر آن شمسه‌كاری با روزنه‌هایی برای تامین روشنایی داخل بناست. تیمچه با دو ورودی به راسته بازار نو راه می‌یابد. حجره‌ها:حجره به اتاق‌هایی داخل سراها و كاروانسراها و بناهایی از این قبیل كه در تیمچه محل كسب و تجارت است، تقسیم می‌شود. گاهی این فضاها در طبقات فوقانی، كاربری غیر از مغازه داشته و انباری یا كارگاه می‌باشند. در مجموع بنای ۲ طبقه‌ی تیمچه بزرگ دارای ۴۲ حجره است كه ۲۷ حجره در طبقه همكف و تعداد ۱۵ حجره در طبقه اول قرار دارند. ابعاد حجره‌ها متفاوتند اما اكثرا دارای ابعاد و تناسبات مشابه با اندكی تفاوت هستند. فرم حجره‌ها مستطیل است كه با طاق پوشیده شده است.در طبقه همكف، مجموعه ۲۷ حجره مستقل وجود دارد كه ۱۲ باب از این حجره‌ها در دو سمت حیاط اصلی، ۴ حجره در گوشه‌های شمالی، ۲ حجره در راهروی منتهی به حیاط شمالی، ۳ حجره در نیم هشت ورودی و ۴ حجره در راهروی فرعی و جانبی قرار دارند. علاوه بر فضاهای مذكور، ۲ فضای راهرومانند و طویل با عرض كم نیز در كنار دو حجره میانی و دو فضای كوچك در انتهای پله‌های ایوان اصلی قرار دارند كه به عنوان انبار به كار گرفته می‌شوند.شاه‌نشین:بخشی از بنا در تیمچه است كه محل اسكان رئیس، مدیر و مسئول اصلی بناست و محلی برای فرماندهی بنا و معمولا دارای مركزیت در اینگونه بناهاست به همین دلیل دارای ویژگی‌های خاص معماری است و تزئینات بسیار زیبایی را شامل می‌شود. شاه‌نشین بنای تیمچه بزرگ بازار نو شمالی صحن بنا و در طبقه فوقانی قرار گرفته و كاملا مشرف به تمامی بخش‌های بناست. دسترسی به شاه‌نشین از طریق پلكان‌هایی كه در فضای اصلی قرار دارند به شاه‌نشین می‌رسد. این دو راه پله به بالكنی مقابل فضای شاه‌نشین می‌رسند و سرانجام وارد فضاهای داخلی آن و دیگر فضاهای متصل به آن می‌گردد . در ایوان یعنی فضای فوقانی تراس شاه‌نشین، شاهد تزئینات بسیار زیبای مقرنس هستیم كه كاملا زیبا و استادانه اجرا شده‌اند .این بنا از نظر وسعت، هنر معماری و تزیینات، ازجمله بناهای منحصر به فرد به شمار می‌رود. تیمچه بزرگ قم متشكل از بنایی با دو طبقه بالا با ۱۲ غرفه دارای اُرسی‌های زیباست كه بیشتر آنها از بین رفته‌اند. بالای حجره‌ها در زوایا، مقرنس گچی مشاهده می‌شود. سقف تیمچه سه چشمه است كه قسمت وسطی به دهانه ۱۵ متر و ارتفاع ۱۵ متر دارای دو پوشش است. طول این بخش ۲۸ متر و بدون ستون است. چشمه میانی با بلندی و دهانه ۱۵ متر دارای پوشش آجری ظریف و آراسته با مقرنس گچی در زوایا است. گنبد از نوع عرق‌چینی و پوشش زیر آن شمسه‌كاری با اسلوب رسمی‌بندی و یزدی‌بندی است. در این پوشش‌ها همچنین روزنه‌هایی برای تأمین روشنایی داخل بنا در نظر گرفته شده است.