قلعه ملكی هرات از بناهای ماندگار شهرستان خاتم است كه متعلق به اواخر دوره افشاریه و اوایل دوره زندیه می باشد. مالك این بنا در اصل« ابوالفتح خان» یكی از خوانین منطقه بوده كه ورثه ایشان در سال ۱۳۸۸ این قلعه را با هدف تبدیل به موزه مردم شناسی ، به میراث فرهنگی شهرستان خاتم یزد اهدا كرده اند كه به همین دلیل نام دیگر قلعه ملكی هرات خاتم را قلعه ابوالفتح خانی نیز گذاشته اند.
معماری قلعه
قلعه ملكی از قلاع دوره افشاریه و در ابتدای ورودی شهر هرات واقع شده است. قلعه ملكی هرات با توجه به فضاهای در نظر گرفته شده به نظر می رسد یكی از كامل ترین نمونه های این نوع بنا در شهرستان خاتم و استان یزد و حتی كشور باشد، چرا كه با نگاهی گذرا می توان هم بنای ارگ، هم بنای شارستان و هم ربض یا محیط زراعی اطراف را در آن مشاهده نمود. تنها ورودی قلعه كه در قسمت ارگ آن قرار دارد دارای یك سردر ساده و نسبتاً بلند و نیز یك در قدیمی با دو كوبه و گل میخ هایی بر آن می باشد. در جنوب غربی ارگ از بیرون، دو حجم استوانه ای متصل به بنا دیده می شود كه می توان كاربرد آنها را در جهت پشت بندهایی برای مسائل سازه ای بنا دانست. بعد از گذر از درگاه ورودی، یك فضای تقسیم هشتی با پوششی طاق چهار بخش قرار دارد كه دسترسی به فضاهای نزدیك ورودی را فراهم می آورد. پس از فضای تقسیم، دالانی با عرض نسبتاً زیاد وجود دارد كه امكان دسترسی به فضاهای سكونتی درون قلعه، طبقه دوم یا همان حاكم نشین قلعه و نیز دو اصطبل دو طرف دالان را فراهم می سازد. فضاهای مجاور ورودی كه عموماً بدون نور می باشند را می توان انبار یا مكان استقرار نگهبانان قلعه تصور نمود.
طبقه دوم قلعه ملكی در قسمت ارگ شامل یك فضای چهار صفه ای با چهار اتاق در چهار كنج آن می باشد كه فضایی جهت سكونت خان قلعه بوده است. در میان این چهار صفه، گنبدی با روزنه ای در میان آن ساخته شده است. در پیرامون حیاط جنوبی فضاهای سكونتی مردم عادی یا رعایا وجود دارد كه عموماً از یك الگو تبعیت می كنند؛ بدین ترتیب كه هر یك از آنها در ابتدا دارای یك فضای كشیده با طاق آهنگ و طاقچه های در جداره های دو طرف می باشند. بعداز فضای اول یك فضای پشتی با پلانی مربع شكل قرار دارد كه پوشش آنها یا طاق آهنگ و یا طاق فیلپوش می باشد. تمامی این فضا از روزنه های موجود در بام، نور مورد نیاز را تأمین می كنند.
