قلعه مهرپادین بخشی از مجموعه مهرپادین مهریز محسوب می‌شود و دارای دو حصار و باروی دفاعی و ۹ برج مدور است. دورتادور قلعه را یك خندق دربرمی‌گیرد و فضاهای داخلی قلعه را نیز دو حصار به ارتفاع ۶.۵ متر احاطه كرده‌ند. بخش‌های مختلف قلعه شامل فضای شاه‌نشین یا ارباب‌نشین در مرتفع‌ترین و مشرف‌ترین بخش بنا (بالای فضای ورودی)، بخش مسكونی، فضای عمومی یا مذهبی، انبار نگهداری كالا، اصطبل، دالان‌ها و فضاهای ارتباطی می‌شود. این اثر در تاریخ ۲۰ اردیبهشت ۱۳۷۸، با شماره ثبت ۲۳۳۳ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و امروزه از مكان های دیدنی مهریز محسوب می‌شود.
قلعه مهرپادین یكی از جاذبه های گردشگری مهریز در استان یزد است كه در ۳۰ كیلومتری مركز استان (یزد) قرار گرفته است و همه ساله گردشگران زیادی از آن بازدید می كنند.
از این قلعه به عنوان سكونتگاه موقتی استفاده می شده است و با مساحتی به طول ۱۶۰ و عرض ۱۴۸ متر با چشم اندازی زیبا در میان كشتخوان ها، باغ های میوه و زمین های زراعی واقع شده و تمام شهر را همچون نگهبانی هوشیار، تحت مراقبت خود داشته است.
درباره قدمت و دوره ساخت قلعه تاریخی مهرپادین، ۲ نظریه متفاوت مطرح است. برخی كارشناسان بر این گمان هستند كه بنای مذكور متعلق به دوران صفوی است و گروه دیگر تاریخ بنای قلعه را مربوط به دوران حكومت آل مظفر (قرن ۸ هجری قمری) و همزمان با ساخت ارسن (مجموعه) شهری مهرپادین می دانند. از طرفی روایتی در میان ساكنان قدیمی محل به این مضمون رواج دارد كه پس از حمله مغولان به قصبه مهریجرد و كشته شدن تمامی مردم، تنها یك كودك زنده می ماند كه سربازان مغول از كشتن او صرف نظر كرده و او را به اهالی قریه سریزد در نزدیكی مهریجرد تحویل می دهند. وی پس از طی سال های كودكی به قصبه خود بازگشته و برای جلوگیری از تكرار واقعه مذكور، قلعه ای عظیم با برج و بارویی بلند و خندقی عمیق می سازد. قلعه ای خشتی و باشكوه كه تا همین دهه های اخیر، فعال و مسكونی بوده و هر كدام از اهالی در آن اتاقی برای خود داشتند و برای انبار كالا و نگهداری محصولات كشاورزی و آذوقه و دام از آن استفاده می كردند.
البته این قلعه ظاهرا برای سكونت دائم ساخته نشده بود و فقط در مواقعی كه احساس خطر می شد یا حمله ای صورت می گرفت، اهالی روستا آنجا را ترك كرده و با اموال با ارزش خود، روزهای موقتی را درون قلعه سپری می كردند. در چنین مواقعی در روز به كمك دود و در شب به وسیله چیزی مانند چوب سوخته كه مرتب در حال چشمك زدن است، برای كمك از قلعه های دیگر استمداد می طلبیدند.
قلعه مهرپادین مهریز دارای ۲ حصار و باروی دفاعی و ۹ برج مدور است. همچنین دور تا دور آن را خندقی عظیم احاطه كرده و فضاهای داخلی قلعه در ۲ حصار به ارتفاع حدودا ۶٫۵ متر محصور شده است. هر دو حصار به صورت چینه ای از خشت و گل ساخته شده و بخش فوقانی آنها فرم و شكل كنگره ای دارد. برج های حصار درونی قلعه نیز با ارتفاع تقریبی ۸٫۵ متر دارای تیركش ها و روزنه هایی برای دفاع است.
دسترسی به قلعه از جانب جنوبی امكان پذیر بوده و در ورودی، چوبی و ۲ لته است و با گل میخ های فلزی تزئین شده است. سردر ورودی دارای قوسی خوش فرم و نیزه دار است و ارابه های برجسته با نقوش هندسی در ۲ طرف آن دیده می شود. قسمت بالایی آن نیز دارای تیركش و تزئینات چلیپایی است.
در فاصله بین در اول (حصار بیرونی) و در دوم (حصار درونی) نیز فضای هشتی با پوشش ۴ بخشی وجود دارد كه از فضای زیرین آن برای نگهداری كالا استفاده می شده است. پس از ورودی، شاه كوچه یا گذر اصلی قلعه وجود دارد كه جهت آن شمالی – جنوبی است و ۳٫۳۰ متر پهنا دارد. كوچه ها و گذرهای فرعی قلعه نیز با عرضی حدود ۱٫۷۰ متر در جهت شرقی – غربی ساخته شده اند.
درون قلعه فضاهای گوناگونی از قبیل اصطبل، بخش مسكونی (شاه نشین و عام نشین)، انبار نگهداری كالا و فضای عمومی یا مذهبی به چشم می خورد. فضای شاه نشین یا ارباب نشین قلعه در مرتفع ترین بخش بنا (بالای فضای ورودی) قرار دارد و بر تمامی فضاهای داخلی و محوطه خارجی مشرف است.
اتاق های اشكوب پایین برای نگهداری احشام و طبقه فوقانی برای سكونت و زندگی مردم بوده است. امكان دستیابی به طبقه بالایی نیز از طریق راه پله ای باریك و خشتی میسر می شود و فضاهای داخلی كاهگل شده اند و اندازه خشت های استفاده شده در ساختار كالبدی آنها ۲۳×۲۳ سانتی متر است. برج های داخلی قلعه ۲ اشكوبه است، پوشش اشكوب اول گنبدی و راه پله به سمت بالا به صورت مدور و مارپیچ است. در قسمت شرقی قلعه، چاه قنات عمیقی به چشم می خورد كه احتمالا آب مورد نیاز قلعه از این مكان تامین می شده است.
با این كه قلعه خشتی مهرپادین در سال ۱۳۸۱ به شماره ۶۱۴۳ در فهرست آثار میراث فرهنگی كشور به ثبت رسیده، ولی متاسفانه از زمان ثبت تا امروز مرمت مناسبی به خود ندیده و به حال خود رها شده است. هرچند در سال های گذشته برخی اقدامات جزئی مرمتی و حفاظتی در بنا صورت گرفته كه با توجه به نیازهای مرمتی و اهمیت بنا بسیار كم و ناچیز است به طوری كه عدم حفاظت اصولی از بنا باعث شده كه برخی مردم منطقه از اتاق های آن برای نگهداری از حیوانات خود استفاده كنند.
