سد «چمشیر» در ۲۵ كیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان در استان كهگیلویه و بویراحمد و روی رودخانه زهره در مراحل پایانی ساخت قرار دارد و شمارش معكوس برای آبگیری آن نگرانی‌ها را در خصوص تكرار یك فاجعه دوچندان كرده است. سدی كه روی سازند گچساران، یعنی همان سازندی كه سد گتوند روی آن بنا شده، ساخته شده است.
به گزارش ایسنا، سد چمشیر در سال ۸۹ مجوز ارزیابی زیست‌محیطی خود را دریافت كرده و عملیات ساخت آن از سال ۹۳ آغاز شده است. این سد در آستانه آبگیری است این در حالیست كه این تصمیم مخالفت‌های زیادی را برانگیخته و روز گذشته نیز انتشار نامه‌ای با سربرگ سازمان حفاظت محیط زیست در فضای مجازی مبنی بر مخالفت سازمان با آبگیری این سد خبرساز شد.سد چمشیر در سال ۸۹ مجوز ارزیابی زیست‌محیطی خود را دریافت كرده و عملیات ساخت آن از سال ۹۳ آغاز شده است. در اردیبهشت‌ماه سال ۹۲ بود كه مدیرعامل وقت شركت توسعه منابع آب و نیروی ایران با اشاره به كلنگ زنی بلندترین سد بتنی دو قوسی جهان در ایران، بهره برداری از بلندترین سد خاكی كشور و كلنگ زنی سد و نیروگاه چمشیر گفته بود: در مدت كوتاهی كه از آغاز سال گذشته، در سال حماسه سیاسی – حماسه اقتصادی وزارت نیرو قبل از پایان اردیبهشت چندین حماسه بزرگ اقتصادی را از جمله موارد مذكور خلق كرده است.
چمشیر؛ حماسه‌ای اقتصادی؟
محسن موسوی خوانساری – عضو انجمن آب و خاك پایدار ایرانیان و كارشناس حوزه آب – درباره این موضوع كه آیا آبگیری سد چمشیر حماسه‌ای اقتصادی در جهت توسعه كشاورزی است یا باعث آسیب به محیط زیست و مردم منطقه می‌شود، اظهار می‌كند: بر اساس ادعای كارشناسان و مسئولان وزارت نیرو، آبگیری چمشیر موضوعی است كه براساس اصولی مطالعه شده بیان شده است چراكه به این نتیجه رسیده‌اند كه با آبگیری چمشیر شوری آب رودخانه در فصل تابستان تعدیل خواهد شد.
وی با اشاره به دو نكته حائز اهمیت درباره این موضوع اضافه می‌كند: نكته اول در بالادست سد است. مطالعات این سد حدود ۲۰ سال قبل انجام شده است؛ به عبارتی این سد زمانی طراحی و اجرا شده كه مصارف آب در بالادست به این شكل نبوده است. اخیرا مصارف آب در بالادست در استان‌های فارس، كهگیلویه و بویراحمد و نورآباد بسیار زیاد بوده به‌طوری‌كه برنج‌كاری بسیار رواج پیدا كرده و آب به صورت پمپاژ برای آن استفاده شده و در نتیجه مصارف آب بالا رفته است. نكته مهم این است كه ما باید به مصارف آب بالادست دقت و آن را كنترل كنیم كه آسیبی به سد وارد نكند. به هر حال سد چمشیر با یك فرضیاتی اجرا شده است.
موسوی‌خوانساری ضمن اشاره به نكته دوم درباره پایین دست رودخانه خیرآباد توضیح می‌دهد: منطقه هندیجان و زیدون جزو استان خوزستان و منطقه خیرآباد در استان كهگیلویه و بویراحمد مناطق بسیار وسیعی هستند همچنین مناطق بسیاری در این دو منطقه در حال توسعه كشاورزی به وسیله تامین آب و ایجاد شبكه‌های آبیاری جدید هستند. اگر این مصارف سد افرایش پیدا كند، سطوح زیر كشت پیش‌بینی شده قبلی نیز زیر سوال خواهند رفت بنابراین وزارت نیرو نباید اجازه دهد كه مصارف در پایین‌دست بیش از حد بالا رود. متاسفانه در بالادست و پایین‌دست سد توسعه بسیار زیاد است كه وزارت نیرو باید از آن‌ها جلوگیری كند تا این سد به اهداف حود برسد.
آبگیری چمشیر؛ آری یا نه؟
وی همچنین درباره مزایا و معایب آبگیری چمشیر می‌گوید: آب رودخانه در فصل تابستان در منطقه زیدون و هندیجان به‌شدت شور است و خاك‌های آن منطقه را نیز به‌شدت شور كرده است. یكی از اهداف سد چمشیر این است كه بتواند شوری خاك و آب را تعدیل كند. اگر آبگیری برای رسیدن به این هدف باشد، خوب است. نكته دوم این است كه بتواند تولید انرژی برق‌آبی كه نوعی انرژی تجدیدپذیر است، داشته باشد. بدین جهت برای رسیدن به این هدف نیز مناسب است.
این در حالیست كه محمد درویش – فعال محیط زیست – معتقد است: آبگیری سد چمشیر می‌تواند یك فاجعه بسیار بزرگ را رقم بزند حتی اكنون در گزارش پیمانكار نیز آمده كه ۸۰۰ لیتر در ثانیه آب‌دزدی از این سد انجام می‌شود. احتمال اینكه این میزان به مراتب افزایش پیدا كند نیز وجود دارد.
این كارشناس محیط زیست با اشاره به فروچاله‌ها و عمق نمكی در ژرفای كمتر از ۱۰۰ متری می‌گوید: این پدیده ممكن است باعث حل شدن میلیاردها تن نمك شود و یك فاجعه محیط زیستی را به وجود آورد كه حتی حیات آبزیان در خلیج فارس را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
درویش معتقد است كه اكنون مهم‌ترین مطالبه این است كه دست كم یك سال آبگیری چمشیر را عقب بیندازند.
تراژدی تلخ سد «گتوند» را تكرار نكنید
درخواست تعویق آبگیری «چمشیر» در حالی مطرح می‌شود كه سید كریم حسینی – نائب رئیس كمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی – نیز چمشیر را تكراری تراژدی گتوند می‌داند و می‌گوید: تجربه احداث سد گتوند در خوزستان یك تراژدی دردناك و تجربه‌ای بسیار تلخ است كه باعث بروز مشكلات زیست‌محیطی فراوانی در استان شد و در صورتی كه دوباره این تجربه تلخ با آبگیری سد «چمشیر» تكرار شود، به‌طور قطع كشاورزی خوزستان با مشكلات جدی مواجه خواهد شد همچنین مسائل زیست محیطی فراوانی گریبانگیر استان می‌شود.
حسینی با بیان اینكه وزارت نیرو متولی این سد است و باید ابهاماتی كه در خصوص اجرای این سد وجود دارد را برطرف كند، می‌گوید: به‌طور قطع اجازه آبگیری سد «چمشیر» را با توجه به نظرات كارشناسی ارائه شده در این حوزه نخواهیم داد و مخالف این مساله هستیم. باید دید وزارت نیرو در این زمینه چه راهكاری را ارائه می‌كند.
موضع محیط زیست نسبت به سد چمشیر
با افزایش و نگرانی‌ها و اعتراض‌ها نسبت به آبگیری سد چمشیر در ماه‌های اخیر علی سلاجقه – رییس سازمان حفاظت محیط زیست – اوایل آذرماه گفت كه تا وزارت نیرو نتایجش را درباره آبگیری سد چمشیر ندهد، نمی‌توانیم پاسخ دهیم . او پس از گذشت حدود یك ماه یعنی در پایان آذرماه دوباره گفته است كه ما قبلاً هم اعلام كردیم كه اجازه گتوند دوم را نمی‌دهیم و مواضع ما همین است تا راستی‌آزمایی انجام شود. كارشناسان ما و وزارت نیرو مشغول كارهای میدانی هستند و بعد از مشخص شدن نتایج آن اعلام موضع می‌كنیم و هیچگونه آبگیری فعلاً انجام نمی‌شود.
این در حالیست كه اكنون سد چمشیر در آستانه آبگیری است. این خبر با وجود اینكه هنوز وزارت نیرو نظر نهایی خود را اعلام نكرده است به گوش می‌رسد.
به گزارش ایسنا، آنچه تاكنون درخصوص احداث و آبگیری این سد از كارشناسان محیط زیست شنیده‌ایم، خساراتی است كه بر منطقه تحمیل می‌شود. هدف از احداث این سد، آب‌دهی به اراضی كشاورزی در پایین‌دست استان كهگیلویه همچنین بوشهر و تامین آب شرب برای مردم این مناطق بوده است اما به نظر می‌رسد این استان‌ها عملا هیچ منفعتی از سد ندارند. مضاف بر اینكه احتمال دارد سرزمینشان نیز تخریب شود. به گفته درویش مردم محلی و عشایر از این آبگیری ناراحت، نگران و ناراضی هستند چراكه به آن‌ها گفته شده كه باید منطقه را ترك كنند ولی جایی را برای رفتن ندارند. هیچ پول و مرتع معوضی نیز به آن‌ها داده نشده است و نمی‌دانند چه باید كنند؟ همچنین قول احداث دهكده گردشگری در منطقه را داده‌اند كه بعید است انجام شود چراكه برای بسیاری از سدهایی كه ساخته شده نیز این قول داده شد اما اكنون از ۶۵۰ سدی كه به بهره‌برداری رسیده حتی یك درصد از آن‌ها هم دهكده گردشگری ندارند كه ما به فكر تحقق این وعده باشیم.
