سیرجان شهری در جنوب غربی استان كرمان و مركز شهرستان سیرجان است. این شهر در ۹۶۰ كیلومتری تهران و ۱۷۵ كیلومتری كرمان قرار دارد و با توجه به قرار گرفتن در تقاطع محورهای مواصلاتی تهران - بندرعباس و كرمان - شیراز از دیرباز مورد توجه بوده‌است. جمعیت شهر سیرجان بر پایه سرشماری سال ۹۵ برابر ۱۹۹٬۷۰۴ نفر بوده‌است. شهر سیرجان به دو منطقهٔ شهرداری تقسیم شده‌است. سیرجان یكی از شهرهای صنعتی و اقتصادی كشور به‌شمار می‌رود و منطقه ویژه اقتصادی محسوب می‌شود. شهر سیرجان سرانه فضای سبز خوبی دارد ارتفاع شهر سیرجان از سطح دریا ۱۷۶۶ متر است و این شهر نسبت به شهرهای نیمه كویری دیگر ایران هوایی معتدل‌تر و ملایم‌تر دارد و یكی از تولیدكنندگان اصلی پسته در استان كرمان است.
پیشینه
قدیمی‌ترین سند تاریخی دربارهٔ سیرجان این نوشتهٔ ابن اثیر است: «گشتاسب یكی از پادشاهان قدیم ایران بود و دین سلیمان را داشت، دین زرتشت را پذیرفت و در كوهستانی كه تنبور نام داشت جای گرفت و در حالت تقیه به عبادت مشغول شد». به عقیده استاد باستانی پاریزی، كوه تنبور همان است كه در مشرق سیرجان و حدود چهار گنبد قرار گرفته و به همین نام مشهور است.
وجه تسمیه
دربارهٔ وجه تسمیهٔ سیرجان نظرهای مختلفی اظهار شده‌است، ولی پژوهشگران عمدتاً بر این عقیده‌اند كه در زمان ساسانیان به دلیل وجود قناتهای بسیار زیاد در این منطقه، آن را سیرگان یا سیركان یعنی سیرآب از قنات یا پر از قنات نامیده‌اند. عده‌ای نیز كلمه گان یا كان را كه به معنی معدن است به علت وجود معادن گوناگون در این منطقه دانسته‌اند. در استیلای عرب نام سیرگان معرب شده و به سیرجان تغییر یافت.
سیرجان پیش از اسلام
بنای سیرجان را به بهمن پادشاه اشكانی نسبت می‌دهند. ژان گوره در كتاب خواجهٔ تاجدار، شرحی بر سیرجان می‌نویسد و نشان می‌دهد كه سیرجان قبل از اشكانیان نیز آباد بوده و توضیح می‌دهد: «سیرجان قدیم، به قول مورخان قدیم، از جمله سیسرون و كتزیاس كه در دورهٔ هخامنشیان می‌زیسته‌اند، دارای ده محله بوده و در هر یك از محلات آن شهر، یك دسته از مردم زندگی می‌كرده‌اند». اما قدمت این شهر را به قبل از اشكانیان نیز نسبت داده‌اند. آن گونه كه در كتاب تاریخ كرمان نوشته شده‌است: «اسكندر در بازگشت از هندوستان از روی قلعهٔ سنگ كه محل قدیم شهر سیرجان است، عبور كرده و از طریق بوانات به پاسارگاد رفته‌است.»
سیرجان پس از اسلام
مقدسی در قرن چهارم هجری قمری، سیرجان را یكی از چهار ولایت كرمان ذكر می‌كند. شهر قدیم سیرجان در محل قلعهٔ سنگ (در فاصله ۹ كیلومتری شهر فعلی سیرجان قرار دارد) و تا سال ۷۹۶ هجری قمری آباد بوده‌است و در آن تاریخ به وسیله «ایدكو» سردار تیمور، كه دو سال شهر را در محاصره داشت نابود می‌گردد. ساكنان باقی‌مانده آن به محلی در همان نزدیكی به نام باغ بمید منتقل می‌شوند و شهر جدید در آن موقعیت بوجود می‌آید. اما باز در هجوم محمود افغان به كرمان، سیرجان هم مورد حمله و غارت قرار می‌گیرد. سال‌ها بعد در حدود سال ۱۲۰۰ هجری قمری، میرزا سعید كلانتر در جنوب باغ بمید دهی را آباد نمود كه سعیدآباد نامیده شد، و این سعید آباد، همین شهر فعلی سیرجان و در واقع سومین موقعیت این شهر است.
آب و هوا و اقلیم
آب و هوای سیرجان گرم و خشك و بیابانی است. رطوبت متوسط آن ۳۶٪ و متوسط بارندگی سالانه ۱۶۰ میلی‌متر است. یكی از مرتفع‌ترین دشت‌های داخلی ایران به نام دشت ابراهیم‌آباد در جنوب شرقی سیرجان قرار گرفته و حداقل ۱۷۱۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. كویر نمك سیرجان در فاصله ۳۰ كیلومتری غرب شهر سیرجان واقع در استان كرمان می‌باشد. طول این كویر در حدود ۵۰ كیلومتر و عرض آن در قسمت میانی برابر با ۲۰ كیلومتر می‌باشد كه هر چه در جهت شمال یا جنوب آن حركت كنید از عرض آن كاسته می‌شود. موقعیت ژئولوژیك زمین‌شناسی سیرجان در كشور بی‌نظیر است.
جمعیت
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسكن در سال ۱۳۹۵ جمعیت شهرسیرجان ۱۹۹٬۷۰۴ نفر (۵۸٬۷۵۶ خانوار) بوده‌است.
گردشگری
این شهر به دلیل قدمتی كه دارد، مجموعه و موزه‌ای است از ادوار مختلف تاریخ ایران كه هنوز در بناهای این شهر انعكاس دارد. معماری سیرجان صاحب یكی از بی‌نظیرترین نوع بادگیرهای ایرانی به نام بادگیر چپقی است.
دیدنی‌های تاریخی و فرهنگی
- امام زاده احمد (ع)
- امامزاده علی (ع)
- آرامگاه میر زبیر
- قلعه سنگ سیرجان
- بازار تاریخی سیرجان
- بادگیر چپقی
- كاروانسراها
- یخدان‌های دوقلو
- خانهٔ حاج رشید
- یخدان حاج رشید
- خانه خلعتی (صدرزاده)
- عمارت سعیدنیا
- بنای شاه فیروز
- روستای تاریخی كران
- باغ سنگی
- خانه علی‌اكبر شوكت سعیدی
- خانه ناظم
- عمارت صدرزاده
موزه‌ها
- موزه تاریخ و مردم‌شناسی سیرجان
- موزه سنگ‌های تزئینی در محل بنای بادگیر چپقی
- موزه دیرینه شناسی
- موزه دستبافته‌های عشایری سیرجان
دیدنی‌های طبیعی
- منطقهٔ زیبا و خوش آب و هوای پاریز
- منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ سیاهكوه
- سرو كهنسال امامزاده احمد
- طبیعت زیبای بلورد
- كفه نمك واقع در خیرآباد
- صخره باستانی بی‌بی‌دن دارستان
- منطقه كوهستانی و خوش آب و هوای چهارگنبد
- منطقه كوهستانی و خوش آب و هوای گدار
- باغ‌های پسته
كوه‌های سیرجان
كوه لاشكار یا دكل، كوه سیاهكوه، كوه خواجویی، كوه چشمه قافل، كوه مغولی، كوه سیاهكوه خیرآباد، كوه باغچوبی، كوه منسار، كوه كلاهی، كوه زرد، كوه خاكی، كوه خاكستری، كوه دره گرا، كوه مگسی، كوه ریزآب، كوه یال خری، كوه كمربست، كوه پوته‌ای، كوه شاه خیرالله، كوه امیرالمؤمنین، كوه قله ماری، كوه تنبور، كوه یال سبز، كوه خدانزدیك، كوه لانه زنبوری، كوه كویز، كوه چاه پت، كوه چك آب، كوه باغ حسن، كوه تونل
صنایع دستی
سیرجان، شهر جهانی گلیم
- گلیم شیریكی پیچ: این نوع گلیم در میراث جهانی یونسكو ثبت شده و سیرجان به عنوان شهر جهانی گلیم معرفی شده‌است. به ندرت می‌توان در میان گلیم‌های شیریكی‌پیچ، دو نقش همانند یافت؛ چون نقوش، تركیب‌بندی و رنگ‌ها بیانگر اندیشه و احساس بافنده‌اند و شادی و اندوه او در سردی و گرمی رنگ تبلور می‌یابد و نشانه‌های ذهنی یا تقلیدی را در شكل‌دادن نقوش از محیط و طبیعت و از باورها، عادات، سنت‌ها الهام می‌گیرد.
- پته دوزی
- قالی
هتل‌ها و مراكز اقامتی
- هتل عطر سیب(★★★)
- هتل سروش(★★)
- هتل فدك(★★)
- هتل كهكشان(★★)
- هتل سیرجان
- هتل قائم
- مهمانسرای جهانگردی سیرجان
بازارها و مراكز تجاری
بازارهای سیرجان شامل قدیمی‌ترین به نام بازار كاروانسرای آقا ابراهیم و بازار قدیم و بازارنو می‌باشد و شامل یك بازار سنتی قهوه قوتو معروف به بازار علافی و تعدادی بازار نوساز است.
- بازار تاریخی سیرجان با زار و كاروانسرای آقا ابراهیم و بازارهای قدیم و نو)
- بازار مهیاشهر از بازار روزهای جدید
- مجتمع تجاری مهر
سوغات
- مسقطی، پسته، قوتو (قاووت)
- شیرینی‌های خانگی از جمله باقلوا، كماچ سهن، كلمپه و دیگر شیرینی‌های سنتی
- گلیم شیركی پیچ و پته
مراكز فرهنگی
كتابخانه‌ها
شهر سیرجان دارای ۱۲ كتابخانه عمومی رسمی زیرنظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
سینما
حمل و نقل
شهری
حمل و نقل شهری سیرجان شامل تاكسیرانی و اتوبوسرانی است.
اتوبوسرانی
اتوبوسرانی سیرجان ۷۸ دستگاه اتوبوس در اختیار دارد.
بین شهری
حمل و نقل سیرجان از طریق هوایی یعنی فرودگاه سیرجان و نیز ریلی یعنی راه‌آهن سیرجان انجام می‌شود. اتوبوس‌ها كار جابجایی بین شهری مسافران را انجام می‌دهند. علاوه بر این كار مطالعاتی جهت راه‌اندازی خط آهن سیرجان به بافت آغاز شده. با راه‌اندازی این خط شهر سیرجان از موقعیت سوق‌الجیشی و ژئوپلتیكی خاصی برخوردار خواهد شد.
فرودگاه
فرودگاه سیرجان
راه‌آهن
قطار بندرعباس به تهران از سیرجان می‌گذرد و این شهر دارای ایستگاه راه‌آهن است. همچنین قطار بندرعباس به مشهد از این شهر عبور می‌كند كه امكان مسافرت به مشهد از طریق راه‌آهن برای شهروندان این شهر فراهم است.
تعدادی از میادین و معابر مهم شهر
- میدان امام خمینی
- پل روگذر دفاع مقدس
- زیرگذر شیخ فضل‌الله نوری
- بلوار سردار جنگل
- خیابان شریعتی
- میدان امام علی (ع)
- خیابان آیت‌الله سعیدی
- بلوار دكتر صادقی
- بلوار سید جمال الدین اسدآبادی
- میدان آزادی
- بلوار عباسپور
- خیابان وحید
- بلوار قاآنی
- بلوار هجرت
- خیابان دكتر صفارزاده
- بلوار فاطمیه
- خیابان احمد كافی
- بلوار نماز
- بلوار شیخ مفید
- بلوار شهید نصیری
- پل باسفهرجان
فضای سبز شهری
سرانه فضای سبز شهری سیرجان نسبتاً بالا است. این فضای سبز به گونه‌ای است كه بیشتر از میانگین سرانه فضای سبز كشور است و می‌توان شهر سیرجان را یك شهر سبز توصیف كرد. سرانه فضای سبز شهری سیرجان تا سال۹۶ بیش از ۲۰ متر مربع بوده‌است.
پارك‌ها و بوستان‌ها
شهر سیرجان بوستان‌های متعدد دارد كه از آن جمله می‌توان به این بوستان‌ها اشاره كرد:
- بوستان مسافر
- بوستان مهندس صبوری
- بوستان شاهد
- بوستان سعدی
- بوستان گلستان
- بوستان یاسمن
- بوستان بهارستان
- پارك بانوان
- بوستان آزادگان
- بوستان سرو
- بوستان شفا
- بوستان فارابی
- بوستان الغدیر مكی آباد
- بوستان ملت
- پارك آبی دلفین سیرجان
اینترنت وایرلس رایگان پارك‌ها
دربرخی پارك‌های شهر سیرجان اینترنت وایرلس (بی‌سیم) رایگان به‌عنوان یكی از امكانات ارتباطی در دسترس شهروندان سیرجانی است.
فاصله تا سایر شهرها
- فاصله تا تهران: ۱۰۵۰ كیلومتر
- فاصله تا كرمان: ۱۷۵ كیلومتر
- فاصله تا بردسیر: ۱۲۰ كیلومتر
- فاصله تا بندرعباس: ۳۰۰ كیلومتر
- فاصله تا شهربابك: ۱۰۵ كیلومتر
- فاصله تا بافت: ۱۰۰ كیلومتر
- فاصله تا نی ریز: ۱۶۵ كیلومتر
- فاصله تا شیراز: ۳۷۷ كیلومتر
- فاصله تا یزد: ۳۹۰ كیلومتر
- فاصله تا حاجی اباد:١٤٢كیلومتر
اقتصاد
منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی سیرجان
منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی سیرجان، كه الگوی توسعهٔ مناطق ویژهٔ اقتصادی در سراسر ایران محسوب می‌شود، نخستین منطقهٔ ویژهٔ چندمنظوره (multipurpose) در ایران است كه با مجوز فعالیت‌های همه‌جانبه اقتصادی در بخشهای صنعت، تجارت و خدمات به سرمایه‌گذاران فعال خدمات ارائه می‌دهد. منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی سیرجان، در بهمن ماه سال ۱۳۷۰ بر مبنای تبصرهٔ ۲۰ قانون برنامهٔ اول توسعهٔ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تأسیس و از شهریورماه سال ۱۳۷۲ تأسیسات گمركی، انبارهای نگهداری كالا و فاز اول تأسیسات زیربنایی به بهره‌برداری رسیده‌است. منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی سیرجان، تمامی امكانات و تسهیلات لازم برای تولید و تجارت بین‌المللی را یكجا و به صورت قابل دسترسی فراهم آورده و شرایط و موقعیت آن برای سرمایه‌گذاریهای صنعتی، تولیدی، تجاری و خدمات پشتیبانی منحصربه‌فرد است. تاكنون بالغ بر ۴۰ واحد تولیدی با سرمایه‌گذاری بالغ بر ۲۰۰۰ میلیارد ریال در منطقه ویژه اقتصادی سیرجان به بهره‌برداری رسیده و فضای انباری سرپوشیده بالغ بر ۲۰۰۰۰۰ مترمربع برای نگهداشت كالا در اختیار تجار و بازرگانان محترم داخلی و خارجی قرار می‌گیرد.
مراكز حوزوی و دانشگاهی
حوزه‌های علمیه
- حوزه علمیه نرجسیه
- حوزه علمیه برادران
دانشگاه‌ها و مراكز آموزش عالی
- دانشگاه صنعتی سیرجان
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد سیرجان
- دانشگاه پیام نور سیرجان
- دانشكده علوم پزشكی سیرجان
- دانشكده فنی و حرفه‌ای پسران سیرجان (شهید كرانی)
- دانشكده فنی و حرفه‌ای دختران سیرجان (كوثر)
بیمارستان‌ها و مراكز درمانی مهم
- بیمارستان غرضی سیرجان
- بیمارستان تخصصی امام رضا (ع)
- بیمارستان ولایت (نیروی دریایی ارتش)
ورزش و امكانات ورزشی
هم‌اكنون باشگاه فرهنگی ورزشی گل‌گهر با پوشش قریب به ۲۰۰۰ ورزشكار و با استفاده از ۶۰ نفر كادر فنی در غالب ۳۸ تیم ورزشی سعی در ارتقاء سطح كمی وكیفی ورزش شهرستان سیرجان و استان كرمان دارد. حضور حرفه‌ای در رشته‌های فوتبال و والیبال و همچنین حمایت از ورزش همگانی شهرستان و كارگری در سطح شركت معدنی و صنعتی گل گهر، باعث ایجاد انگیزه، تحرك و پویایی بین نسل جوان شهر شده‌است و سلامتی و شادابی را نیز به فضای كارگری شركت هدیه كرده‌است. حضور تیم‌های ورزشی باشگاه فرهنگی ورزشی گل‌گهر در لیگ‌های كشوری تبعات مثبت فراوانی را برای ورزش و اقتصاد شهر سیرجان به همراه دارد و علاوه بر ایجاد اشتغال مستقیم، به صورت غیرمستقیم نیز باعث ایجاد اشتغال گردیده‌است. هم چنین حضور تیم‌های مختلف ورزشی در سیرجان باعث رونق هتل‌ها، رستوران‌ها، فروشگاه‌ها و گسترش صنعت توریسم داخلی نیز شده‌است.
مجموعه ورزشی گل گهر
مجموعه ورزشی گل گهرسیرجان شامل استادیوم و سایر امكانات ورزشی است كه در شهر سیرجان واقع شده‌است.
