موقعیت جغرافیایی و ویژگیهای طبیعی
مه ولات یكی از شهرستان های استان پهناور خراسان رضوی به مركزیت شهر فیض آباد می باشد كه از دو بخش مركزی و شادمهر تشكیل شده است. این شهرستان از شمال به تربت حیدریه، از شرق به رشتخوار و خواف، از جنوب به گناباد و از غرب به شهرستان خلیل آباد محدود می گردد. براساس آمار و ارقام در حدود ۴۵۰۰۰ نفر در این شهرستان و در نقاط مختلف آن ساكن می باشند. جلگه و دشت مه ولات در اراضی شرقی كویر نمك و در قسمت جنوب غربی تربت حیدریه قرار گرفته و در سایه كوه های حصار رود معجن و ادامه كوه های قلعه جوق، بایگ سرخ آباد در شمال، كوه های ازغند، كوه سیاه، كوه فدافن در غرب مه ولات و كوه كبیر با جهت شمالی و جنوبی كه حدفاصل جلگه های خواف و رشتخوار و گناباد به مه ولات پستی و بلندی های این منطقه را تشكیل می دهند. شهرستان مه ولات دارای رودخانه هایی دائمی است كه از جمله می توان به رود حصار، رود معجن، رود سرخ آباد و كمال شور اشاره نمود و از نظر اقلیمی منطقه ای گرم و خشك و بیابانی و كم باران است.
پیشینه تاریخی
مه ولات یا محولات در متون قدیم با معنای متفاوتی از جمله آبادی های بهم پیوسته، ماه ولایت یا ولایت ماه و محو نمودن بت و بت پرستی ذكر شده است. برای نخستین بار نام مه ولات در كتاب تاریخ بیهق كه به سال ۵۶۳ ه.ق توسط علی بن زید بیهقی تالیف شده آمده است. در صفحه ۸۰ آن مكتوب سخن از مكانی موسوم به ولایت ماه رفته است. افزون بر این تاریخ نگاران و جغرافی نویسان معروفی چون فصیحی خوافی صاحب مجمل می نویسد. در سال ۸۰۷ ه.ق امرای تیمور تعدادی از اهالی محولات را قتل عام نمودند، همچنین حافظ ابرو در سال ۸۲۳ ق این منطقه را دارالسلطنه هرات ذكر می كند و در جای دیگر مولف روضات- الجنات به غارت و تهاجم به محولات در سال ۸۷۴ اشاره می نماید. بنابراین منطقه مزبور نظیر نواحی دیگر خراسان رضوی دارای پیشینه و هویتی مشخص در آن روزگار بوده است.
