آماری از تونل‌های پایتخت؛ از گران‌ترین تا طولانی‌ترین تونل
روزگاری جذاب‌ترین سازه‌های مهندسی مدرن در ایران تونل‌ها بودند و ایرانی‌ها در ساخت آن مهارت تاریخی داشتند.
– روزنامه همشهری نوشت: تونل‌ها در كلانشهر‌ها معجزه می‌كنند، در وضعیتی كه نیمی از جمعیت جهان هم‌اكنون در شهر‌ها زندگی می‌كنند و تخمین زده می‌شود طی ۳۰ سال آینده شهر‌ها به ساخت فضا‌های جدید نیاز دارند تا بتوانند ۳ میلیارد نفر دیگر را در خود بگنجانند. انفجار جمعیت در شهر‌ها معضلاتی مانند ترافیك بی‌امان، اتلاف زمان در سفر‌های شهری یا افزایش هزینه زندگی در شهر‌ها را به‌دنبال دارند.
تنها راه‌حل برای رفع چنین مشكلاتی ایجاد زیرساخت‌هایی است كه پویایی شهر و دسترسی شهروندان به فضا‌های سبز شهری را برای تمامی شهروندان فراهم آورد. تونل‌ها یكی از این زیرساخت‌ها هستند كه وجودشان در شهر‌های متراكم حیاتی است. این سازه‌ها می‌توانند معابر آلوده و مناطق پرترافیك و شلوغ شهر را به مناطقی سرسبز و پاك تبدیل كنند.
تونل‌ها با هدایت ترافیك به زیر زمین امكان استفاده مفیدتر از فضا‌های شهری را فراهم خواهند آورد و به این ترتیب بدون نیاز به حذف خودرو‌ها از سطح شهر، امكان استفاده بیشتر از انواع مختلف وسایل حمل‌ونقل عمومی در شهر ایجاد خواهد شد. گرایش به سرمایه‌گذاری و احداث تونل‌ها در میان شهر‌های جهان و دریافت عوارض از شهروندان برای جبران سرمایه‌گذاری امروزه در بیشتر شهر‌های جهان مشهود است.
نمونه این گرایش را در شهر‌هایی مانند مادرید، اسلو یا استكهلم می‌توان دید. تهران، مشابه تمامی دیگر كلانشهر‌های جهان، همواره با مشكلاتی در حوزه ترافیك، آلودگی و طولانی بودن مسافت‌های شهری دست به گریبان بوده است. در طول سال‌های متوالی تلاش شده تا با ایجاد زیرساختار‌های كاربردی شهری ازجمله تونل‌ها از حجم ترافیكی و هزینه تردد و زندگی در شهر كاسته شود و علاوه بر این مسیر‌های میانبری با هدف كوتاه كردن مسیر‌های تردد در شهر و افزایش سرعت دسترسی به نقاط مختلف شهر ایجاد شود.
تهران هم‌اكنون از ۶ تونل شهری برخوردار است كه شمال به جنوب و شرق به غرب تهران را به یكدیگر متصل ساخته و ترافیك خیابان‌ها را به زیرزمین هدایت كرده‌اند. در ادامه ۷ تونل ترافیكی شهر تهران را كه یكی از آن‌ها هنوز از فاز صفر ساخت‌وساز فراتر نرفته است معرفی می‌كنیم.
تونل توحید
۲۱۳۶ متر
هزینه ساخت
۳۰۰ میلیارد تومان
ساخت این تونل از ۲۹ خرداد ۱۳۸۶ آغاز شد و در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۸ به بهره‌برداری رسید. كلنگ ساخت این تونل توسط محمد‌باقر قالیباف زده شد و توسط او و در دوران شهرداری او افتتاح شد. توحید نخستین تونل شمال به جنوب تهران است كه به مسیر اتصال بزرگراه چمران به بزرگراه نواب صفوی تبدیل شده است. تونل از تقاطع خیابان باقرخان در بزرگراه چمران آغاز شده و پایین‌تر از خیابان آذربایجان در بزرگراه نواب به پایان می‌رسد. به‌گفته شهردار وقت، احداث این تونل ۳۰۰ میلیارد تومان هزینه داشته و منابع مالی آن از محل عوارض مردمی تامین شده است. ساخت ۳۰ ماهه این تونل یكی از ركورد‌هایی است كه در پرونده آن ثبت شده است. توحید از ۲ تونل به طول ۲.۱۳۶ كیلومتر برخوردار است كه هر تونل ۳ باند تردد خودرو دارد.
توحید ازجمله تونل‌های هوشمند شهر تهران است كه از سیستم هوشمند تنظیم نور بیرونی و درونی و سامانه هوشمند برای پیش‌بینی زلزله برخوردار است. تونل توحید در برابر لرزه‌های ۸ ریشتری مقاوم است. همچنین توحید به سامانه برق اضطراری برای تامین روشنایی تونل در زمان قطعی برق مجهز است. ۷۰ دستگاه جت فن و ۱۱ دستگاه گزاست فن از دیگر تجهیزاتی هستند كه به‌منظور تهویه هوای این تونل طویل مورد استفاده قرار گرفته‌اند. با این همه آلودگی هوا در این تونل تاكنون بار‌ها منجر به بیهوشی موتورسواران و رانندگان شده است. در ساخت این تونل از بیش از ۳ هزار شمع و ۲۵ هزار قطعه بتنی استفاده شده است.
تونل رسالت
۹۵۰ متر
هزینه ساخت
۶۰۰ میلیارد تومان
تونل رسالت مسیر زیرزمینی شرق به غرب است كه در محدوده شمالی و شمال مركزی تهران بنا شده است. مسئولیت این تونل كاهش بار ترافیك بزرگراه‌های موازی مانند بزرگراه همت و خیابان‌های شهید بهشتی و شهید مطهری است. این تونل ۹۵۰ متری از دو تكه تشكیل شده است. بخش اول به طول تقریبی ۸۲۲ متر از میدان آفریقا تا دره نظامی‌گنجوی كشیده شده است و بخش دوم آن كه متشكل از ۲ تونل به هم چسبیده است، با طول ۱۶۰ متر از دره نظامی گنجوی تا خیابان اسد‌آبادی ادامه دارد.
ساخت تونل رسالت كه طولی بسیار كوتاه‌تر از تونل توحید دارد، از اول اردیبهشت ۱۳۷۶ آغاز شده و ۹ سال بعد، در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۵ تكمیل شده است. بنا بر این بود كه ساخت تونل در عرض ۳۲ماه به پایان برسد، اما با ۷۶ماه تأخیر، تونل رسالت در عرض ۱۰۸ماه به سرانجام رسید. تونل رسالت هم ازجمله تونل‌های هوشمند تهران است كه به سامانه هوشمند نورپردازی، سامانه‌های نظارت ترافیكی، تشخیص خودكار حوادث، تشخیص ارتفاع غیرمجاز وسایل نقلیه، سیستم شمارشگر خودرو و علائم متغیر هشداردهنده مجهز است. برآورد اولیه برای ساخت این تونل ۱۳۰ میلیارد تومان بوده است، اما در نهایت ۶۰۰ میلیارد تومان برای ساخت آن هزینه شده است.
تونل امیركبیر
۲.۵ كیلومتر
هزینه ساخت
۲۰۰ میلیارد تومان
ناتوانی در كاهش بار ترافیك منطقه هدف یكی از نقد‌هایی است كه همواره به این تونل وارد است. در زمان ساخت تونل امیركبیر، قرار بود بار ترافیكی بازار كاسته شده و به سمت بزرگراه امام علی (ع) هدایت شود. اكنون این تونل غرب به شرق، واقع در شرق بازار تهران، بعد از عبور از زیر خیابان ۱۷ شهریور و خیابان شكوفه تا میدان كلانتری ادامه دارد.
پس از دوشاخه شدن در تقاطع خیابان درودیان، یك شاخه آن از زیر خیابان نیكنام به سمت جنوب به شمال بزرگراه امام علی (ع) و شاخه دیگر در امتداد خیابان درودیان به مسیر شمال به جنوب بزرگراه متصل می‌شود. ساخت این تونل در سال ۱۳۸۸ آغاز شد و فاز اول آن، یعنی محور شمالی تونل در سال ۱۳۹۳ و پروژه در شهریور ۱۳۹۹ تكمیل و به بهره‌برداری رسید. هزینه ساخت این تونل ۲۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است و همواره با انتقاداتی مبنی بر ناكارآمدی در كاهش بار ترافیك منطقه هدف، مواجه بوده است.
تونل دوطبقه آرش
۲.۵ كیلومتر
هزینه ساخت
۲۲۰ میلیارد تومان
تونل آرش میانبری است كه شرق بزرگراه مدرس را به بزرگراه هاشمی رفسنجانی متصل میسازد. تونل در سال ۱۳۹۷ و در دوران شهرداری محمدعلی افشانی به بهره‌برداری رسید. طول این تونل با احتساب رمپ‌ها درحدود ۲.۵ كیلومتر و بدون درنظر گرفتن رمپ‌ها، طول خود تونل ۱.۴۵ كیلومتر است.
هدف از احداث آن كاهش بار ترافیك بزرگراه مدرس بوده است. تونل آرش در مسیری شرقی- غربی بنا شده است و خیابان آرش را از زیر بزرگراه مدرس به بلوار اسفندیار متصل ساخته است. تونل آرش نخستین تونل ۲ طبقه شهری در كشور محسوب می‌شود.
تونل شهدای غزه
۳.۲۵۶ كیلومتر
هزینه ساخت
۴۴۰ میلیارد تومان
در امتداد بزرگراه شهید حكیم حدفاصل تقاطع بزرگراه آزادگان تا سه راه كاروانسراسنگی، تونل شهدای غزه با هدف حفظ محیط‌زیست و درختان منطقه چیتگر بنا شده است و به این ترتیب بدون قطع هیچ درختی امكان توسعه بزرگراه حكیم را فراهم آورده است. این تونل دوقلو بدون احتساب رمپ‌ها و تونل ارتباطی، ۲.۱۶۲ كیلومتر طول دارد و مشابه تونل نیایش و امیركبیر آب‌بند كامل است و برای مواقع اضطراری به ۴ دسترسی ویژه مجهز است.
تونل شهدای غزه از ۳۴ جت فن، هزار و ۲۶۷ چراغ تونلی، ۷ دستگاه پمپ، ۲ سیستم اعلام حریق نقطه‌ای و ۹۰ دستگاه دوربین كنترل ترافیك برخوردار است و سیستم روشنایی آن نیز مشابه دیگر تونل‌ها هوشمند است. تونل در سال ۱۳۹۶ به بهره‌برداری رسید.
تونل نیایش
۱۰.۲۵۲ كیلومتر
هزینه ساخت
۲ هزار و ۴۵۴ میلیارد تومان
طول این تونل كه طولانی‌ترین تونل شهر تهران به شمار می‌رود، ۸.۵۶ كیلومتر است كه با احتساب رمپ‌ها طول كلی آن به ۱۰/۲۵۲ كیلومتر می‌رسد.
نیایش از ۲ تونل رفت و برگشت برخوردار است و از حدود ۷۰۰ متری غرب بزرگراه كردستان آغاز شده و تا حدود ۳۰۰ متری شرق بزرگراه مدرس ادامه دارد. به‌عنوان تونلی غربی- شرقی، از شرقی‌ترین نقطه تهران یعنی بزرگراه صدر آغاز می‌شود، از زیر بزرگراه آفریقا، بوستان ملت و خیابان ناهید عبور می‌كند و در بزرگراه هاشمی‌رفسنجانی به سطح زمین می‌رسد. ساخت تونل نیایش رسما از سال ۱۳۹۰ آغاز شد و در سال ۱۳۹۱ به مرحله بهره‌برداری رسید، اما ضلع جنوبی تونل در سال ۱۳۹۲ به‌صورت آزمایشی افتتاح شد. هزینه ساخت آن به نقل از مقامات شهری در دوران تاسیس، بیش از ۲ هزار میلیارد تومان بوده است.
نیایش كه مشابه تونل امیركبیر به شیوه آب‌بند كامل ساخته شده است، به سیستم هوشمند كنترل دما مجهز است و بیش از ۱۱۵ دوربین وضعیت ترافیكی آن را كنترل می‌كنند. همچنین ۶۲ جت فن مسئولیت تهویه آن را به‌عهده دارند. سیستم نورپردازی تونل هم هوشمند است و با كمك حسگر‌های نوری و متناسب با وضعیت نوری اطراف تونل تنظیم می‌شود.
تونل شهید شوشتری
۸ كیلومتر
هزینه ساخت
نامشخص
این تونل قرار است در آزادراه شهید شوشتری، حدفاصل بزرگراه شهید یاسینی تا بعد از دره رزك احداث شود. طول این تونل در ۲ مسیر رفت و برگشت به ۸ كیلومتر می‌رسد. به‌دلیل وجود دغدغه‌ها و ملاحظات محیط‌زیستی، احداث این تونل پیشرفت قابل توجهی نداشته است و عملا روند ساخت‌وساز آن تا دریافت تأیید از سوی سازمان محافظت از محیط‌زیست كشور، متوقف شده است.
تونل‌های تهران براساس طول
تونل نیایش…………….. ۱۰.۲۵۲ كیلومتر
تونل شهید شوشتری (درصورت احداث) ……..۸ كیلومتر
تونل شهدای غزه…………… ۳.۲۵۶ كیلومتر
تونل امیركبیر و تونل آرش………. ۲.۵ كیلومتر
تونل توحید…………… ۲.۱ كیلومتر
تونل‌های تهران براساس قدمت
تونل رسالت……………. ۱۳۷۶
تونل توحید…………… ۱۳۸۶
تونل امیركبیر………… ۱۳۸۸
تونل نیایش…………. ۱۳۹۰
تونل شهدای غزه…… (افتتاح) ۱۳۹۶
تونل آرش……. (افتتاح) ۱۳۹۷