حمید دهقان: از هنگام تأسیس استان خراسان شمالی در بهار سال 1383 تلاش گسترده‌ای برای رونق بخش‌های مختلف استان آغاز شده كه در این میان اقدامات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از اهمیت بیشتری برخوردار است.
محسن لشگری رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در گفت‌وگو با همشهری اظهار داشت: خراسان شمالی پیوسته دروازه خراسان بزرگ تلقی شده است و اكنون نیز این استان با قریب یك میلیون نفر جمعیت و 28100 كیلومتر مربع مساحت از 14 استان كشور و 51 كشور در جهان بزرگتر است.
وی افزود: زندگی اقوام كرمانج، فارس، ترك، تركمن، عرب، لر و بلوچ كه در طول زمان با هم آمیخته و كانون وحدت در منطقه تشكیل داده‌اند، این استان را به گنجینه قومیت‌ها و مذاهب مختلف تبدیل كرده است. خراسان شمالی بهشت باستان‌شناسان است و پیشینه تاریخی آن به هزاره پنجم و ششم پیش از میلادی می‌رسد .كاوش‌ها و گمانه‌زنی‌ها از سكونت آریایی‌ها، مادها و اشكانیان و ساسانیان و تمدن باشكوه آنان در این منطقه گواهی میدهد. پس از اسلام نیز آثار ارزشمندی از خوارزمشاهیان تا قاجار در این سرزمین بر جا مانده است.
وی گفت: خراسان شمالی گذرگاه سالانه بیش از 20 میلیون زایر حضرت امام رضا(ع) است كه از شمال به جنوب و از جنوب به شمال سفر می‌كنند. برخی از این مسافران حداقل یك شب در بجنورد بیتوته می‌كنند و در مسیر خود در مناطق ییلاقی و پارك‌های استان توقف می‌كنند. این استان 220 كیلومتر با كشور تركمنستان مرز مشترك دارد، با بازگشایی گمرك قدیمی پرسه‌سو با مبادله كالا میان دو كشور تحول بزرگی در اقتصاد منطقه و رونق گردشگری حاصل می‌شود. فرودگاه بجنورد پذیرای مسافران پروازهای هوایی است و با پیوستن به راه‌آهن سراسری از طریق گرگان به بجنورد و مشهد، مسافران بیشتری از این مسیر عبور می‌كنند.
رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با تأكید بر توانمندی‌ها و قابلیت‌های استان با طبیعت بكر، فرهنگ غنی و آداب و رسوم و سنت‌ها و آئین‌های متنوع اقوام ساكن استان خاطرنشان ساخت: با استقرار پایگاه‌های دائمی در ورودی‌ها و خروجی‌های شهرستان‌ها، گردشگاه‌ها و آثار طبیعی، تاریخی، فرهنگی و مذهبی استان را به مسافران معرفی می‌كنم. در بازارچه‌های دائمی صنایع دستی مردم را به نمایش می‌گذاریم و با افزایش تخت‌های اقامتی سعی می‌كنیم با بهبود خدمات و ایجاد تسهیلات زمان توقف مسافران را در استان افزایش دهیم.
وی افزود: مقدمات احداث دو هتل سه ستاره در بجنورد فراهم شده و برای تأسیس اقامتگاه در روستاهای هدف گردشگری از سوی بخش خصوصی اقدام شده است كه برای دریافت مجوزهای لازم فعالیت می‌كنند.
دیدنی‌های خراسان شمالی
هر یك از شهرستان‌های استان برای گردشگران دیدنی‌های فراوانی دارند، بجنورد كانون بزرگ جهانگردی شمال شرق ایران نام دارد و در سال 1375 به عنوان قطب گردشگری استان خراسان انتخاب شد.
بخش بزرگی از پارك گلستان در این منطقه قرار دارد. پارك بش قارداش،مجموعه تفریحی تاریخی مربوط به دوره قاجار كه آرامگاه سردار مفخم فرمانروای دوره ناصر‌الدین شاه در آن قرار دارد. چشمه پر آب معدنی با خواص درمانی، دو استخر زیبا و فضای سرسبز و خرم و درختان كهنسال پارك، مكان دل‌انگیزی برای گردشگران و مسافران است.
این پارك در 5 كیلومتری جاده بجنورد به شیروان واقع شده است و پارك زیبای بابا امان در 6 كیلومتری جاده بجنورد- اسفراین تفرجگاه دل گشای دیگری برای خانواده‌ها و گردشگران است.
دو بنای تاریخی مانند نگین درخشانی زینت بخش شهر بجنورد است. بنای تاریخی آئینه خانم مفخم، ساختمان زیبایی كه از دوره قاجاریه به جا مانده و با شماره 31167 در آثار ملی به ثبت رسیده و اكنون موزه زیبایی شده كه تماشای آن بسیار لذت‌بخش است.
پروانه كلاته‌ای كارشناس میراث فرهنگی و مسئول موزه آئینه‌‌خانه می‌گوید: موزه آئینه خانه مفخم در سال عربی 1254 تا 1321 هـ.ق بنا شده و روزگاری داخل باغ بزرگی قرار داشت كه دارالخلافه و مقر حكومتی سردار مفخم (یار محمدخان شادلو) بوده و ناصر‌الدین شاه قاجار و سایر مقامات عهد ناصری بارها در این ساختمان حضور داشته‌اند.
كلاته‌ای كه راهنمایی دیداركنندگان از موزه را به عهده دارد، مشخصات بنا را چنین شرح میدهد: بنای تالار آیینه با تلفیقی از معماری سنتی ایرانی و معماری مدرن اروپا ساخته شده و مصالح به كار رفته از سنگ‌های معدن چهار خروار بجنورد و آجر، ماسه، گچ، چوب، ملات ساروج، پی سنگی و شفته آهك است و یك معمار اصفهانی‌الاصل به نام ممتحن الملك شقاقی نخستین فارغ‌التحصیل آرشیتكت ایرانی از فرانسه آن را ساخته است.
وی معمار دارالفنون تهران هم هست. نمای ساختمان با كاشی‌های زیبا از نوع معرق، معقلی و هفت رنگ تزئین شده و در قسمت ورودی ساختمان دو طبقه آئینه خانه، چهار ستون زیبا با بیش از ده متر ارتفاع و قطر 120 سانتی‌متر دیده می‌شود. درهای ساختمان از چوب صندل باطرح‌‌ها و نقش‌هایی از عاج فیل هندوستان معرق‌كاری شده است. از جمله دیدنی‌های موزه در طبقه دوم 141 عكس سیاه و سفید از رجال سیاسی دوره صفویه، زندیه و قاجاریه است.
عمارت مفخم، روبه‌روی آیینه خانه، بنای زیبای دیگری در شهر بجنورد است كه اكنون محل استقرار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان است. این بنا 32 اتاق و دو تالار دارد كه آینه‌كاری و كاشی‌كاری و گچبری‌های آنها بسیار زیبا و تماشایی است.
بنای سنگی یا آتشكده اسپاخو یك اثر تاریخی برجسته از دوره ساسانی است كه در 100 كیلومتری غرب بجنورد واقع شده و از آثار ثبت شده ملی كشور به شمار می‌آید. در میان مردم روستای اسپاخو این بنا به كلیسای اسپاخو شهرت دارد.
شهرستان شیروان با قدمت دیرینه خود كه از سكونتگاه‌های اولیه پارت‌ها به شمار می‌آید، ییلاق‌های زیبا و غارهای باارزشی دارد.
غلامرضا فیض فرماندار شیروان با اشاره به توانمندی‌های گردشگری این شهر می‌گوید: مناطق خوش آب و هوا و سرسبز و خرم كم‌نظیر شیروان و اطراف آن مانند گلیان، استخری و زوارم پذیرای گردشگران است كه در فاصله یك ساعت و نیم از مشهد به این شهر می‌رسند.
وی امكان برگزاری ورزش‌های زمستانی و رونق اسكی با استقرار تله‌كابین را یكی از موارد سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این منطقه عنوان كرد و از اختصاص تسهیلات برای سرمایه‌گذاران در ساختن هتل و میهمانسرا سخن گفت و افزود: در حال حاضر میهمانسرای جهانگردی شیروان و یك هتل متعلق به بخش خصوصی از گردشگران پذیرایی می‌كنند.
مهدی رحیم‌پور رئیس میراث فرهنگی شهرستان شیروان نیز تپه نادری و برج و باروهای دوران اسلامی مانند چهارتاقی دوره تیموری، جاذبه كوچ عشایر قهرمانلو در اردیبهشت‌ماه كه از مراغه‌تپه به این منطقه كوچ می‌كنند، غارهای سلیمان و پوستینی دوز و ییلاق‌های گیل نامانلو، بوانلو، گلیان، چیانلو و آلاشلو را از جمله مكانهای دینی این شهرستان نام برد.
شهرستان جاجرم با تپه‌های باستانی باارزش، با قدمت 12هزارسال مانند قم‌تپه، تپه پهلوان و حیدران و مسجد جامع و قلعه سنگی زیبا به نام قلعه جلال‌الدین و كاروانسراها و رباط‌های به‌جامانده از جاده ابریشم، غار گنج كوه شوغان، منطقه حفاظت‌شده میاندشت و یخچال طبیعی سنخواست، حداقل یك روز گردشگران را به خود جلب می‌كند. شهر اسفراین یكی از اقامتگاه‌های نخستین ایرانی‌ها محسوب می‌شود.
جواد اكبری مقدم- یك مراقب آثار باستانی در اداره میراث اسفراین- می‌گوید: شهر اسفراین كه به نام‌های سپهرآیین و میان‌آباد نیز از آن نام برده شده، یكی از شهرهای قدیمی خراسان است كه آثار باستانی و جاذبه‌های گردشگری فراوانی دارد كه روستای رویین و دره‌بیدواز در میان آثار طبیعی و شهر بلقیس از آثار تاریخی، شهرت و اهمیت بیشتری دارند.
شهر بلقیس به سبك معماری ساسانی با قدمت صدراسلام كه در زمان صفویه نیز مسكونی بوده دارای 29برج و یك خندق بوده است.
كشتی باچوخه در اسفراین، مورد علاقه مردم خراسان است كه هر سال در ماه فروردین برگزار می‌شود و به پهلوان برنده، جوایزی مانند قوچ، جوایز نقدی و كالاهای برقی اهدا می‌شود. یك قسمت از ورزشگاه هنگام برگزاری مسابقه به زنان اختصاص دارد. كشتی باچوخه سمبل شهر اسفراین است و مجسمه‌ای از این ورزش پرطرفدار در ورودی شهر نصب شده است.
از دیدنی‌های شهر فاروج دره‌های جنگل گردو، جنگل بادام داغیان، چشمه مردكانلو، آبشار اسفجیر و سدچری (زیستگاه پرندگان مهاجر) و از آثار شهر ما‌نه‌سملقان، جنگل بلوط دركش، چشمه آبگرم مهمانك، منطقه سولگرد و غاركنه‌گرم، شهرت زیادی دارند.
هفت روستای گردشگری
از میان 40 دهستان و یك‌هزار روستای استان خراسان شمالی، از سوی سازمان میراث فرهنگی، هفت روستا به عنوان روستاهای هدف گردشگری انتخاب شده است كه كارشناسان، این روستاها را مناسب توسعه گردشگری تشخیص داده‌اند.
هفت روستای هدف گردشگری استان عبارتند از: روستای رویین در 27كیلومتری شمال اسفراین و 52كیلومتری جنوب شرقی بجنورد، روستای اسفیدان در 45كیلومتری بجنورد، روستای دركش در 7كیلومتری بجنورد، روستای زوارم در 28كیلومتری شیروان، روستای قلعه‌زو در 24كیلومتری شیروان و روستای استاد در 30كیلومتری شهرستان فاروج.
حیات وحش
در استان خراسان شمالی، تنوع جانوران و گونه‌های مختلف پستانداران، پرندگان، آبزیان و خزندگان مانند قوچ، میش، پلنگ، یوزپلنگ، آهو، سمور، گرگ، كبك، عقاب، تیهو، فاخته، پلیكان، فلامینگو، مار شتری، مار آتشی و مار قیطانی، از ویژگی‌های این استان به شمار می‌آید.
صنایع دستی و سوغات
صنایع دستی و سوغات استان خراسان شمالی بسیار زیبا و متنوع است.
خانم احمدیان- كارشناس صنایع دستی- با اظهار امیدواری به رونق بیشتر صنایع دستی استان می‌گوید: لباس‌های تركمنی، كردی و عشایری، چاروق بجنورد، قالیچه‌ها و پشتی‌های تركمنی و كردی، چادر شب و حوله دستی اسفراین و جاجرم از جمله صنایع دستی استان است كه تنوع تولیدات عشایری، روستایی و شهری این كالاها امكان رونق زیاد آن را فراهم می‌سازد.
همچنین آب‌نبات(شكر پنیر) بجنورد، كشمش و آجیل فاروج، هلوی دركش، عسل رویین، خشكبار و سیب بهاری شیروان، گردوی اسفیدان، زوارم و رویین و خیارشور زوارم از سوغاتی‌های این استان محسوب می‌شود.
موسیقی
موسیقی در زندگی اقوام و طوایف استان خراسان شمالی از تركمن، ترك و كرد، یك پدیده جدانشدنی است.
مردم با موسیقی، غم‌ها و شادی‌ها، آلام و آرزوهای خود را بیان می‌كنند و شهرت مقام‌های موسیقی این دیار علاوه بر ایران در سایر نقاط جهان نیز مورد استقبال فراوان مردم قرار می‌گیرد.