قلعه سنگان اشنویه یكی از قلعه های تاریخی استان آذربایجان غربی است كه در پنج كیلومتری شهرستان اشنویه واقع شده است. قلعه سنگان كه به قلعه «موسی خان» نیز مشهور است، با قدمتی بیش از ۱۵۰ سال از آثار تاریخی مهم در شمال غرب كشور به شمار می‌رود. این اثر ارزشمند در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
موقعیت جغرافیایی
قلعه تاریخی سنگان كه در سال‌های اخیر با نام «قلعه موسی خان» نیز شناخته می‌شود، با قدمتی بیش از ۱۵۰ سال یكی از آثار مهم تاریخی شمال غرب كشور و از جاهای دیدنی اشنویه است. این قلعه در فهرست آثار ملی كشور قرار دارد.قلعه سنگان بر بالای تپه‌ای دایره‌ای شكل كه ۳۰ متر از سطح روستا ارتفاع دارد، در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ متر مربع ساخته شده است و حدود ۷۰۰ متر مربع زیر بنا دارد. گفته می‌شود تپه روی قلعه با كیسه‌های انباشته از خاك ساخته شده است.
معماری قلعه سنگان
در حال حاضر، پس از سالیان دراز هنوز این مكان به‌عنوان محل زندگی سران ایل زرزا استفاده می‌شود. افراد ساكن در قلعه به‌دلیل سابقه سكونت ایل خود در طول قرن‌ها در قلعه سنگان، این قلعه تاریخی را میراث اجداد خود می‌دانند و اقدام به تعمیر و بازسازی بخشی از قلعه به‌منظور سكونت در آن كرده‌اند كه از این طریق به معماری اصیل قلعه سنگان لطمه زده‌اند. بنابراین، این قلعه امروزه شكل اولیه خود را از دست داده و در اثر معماری غیركارشناسانه از حالت سنتی و اصیل خود خارج شده است.قلعه سنگان كه تماما روی تپه قرار دارد، از دو بخش تشكیل شده كه ضلع شرقی آن محل نشیمن مردان و ضلع غربی محل نشیمن زنان بوده است. این قلعه به‌صورت دو طبقه بنا شده و دارای چهار برج نگهبانی و دیده‌بانی است. در ساختمان قلعه سنگان، ۲۰ اتاق نشیمن و پنج پیش‌خوان وجود دارد. در حال حاضر، قسمتی از دیوارهای سمت غربی فرو ریخته و قسمت شرقی آن محل زندگی سرپرست ایل زرزا است.
قلعه تاریخی سنگان، پلانی مربعی شكل دارد و در دو طبقه با استفاده از مصالح سنگ و آجر ساخته شده است. دیوارهای قلعه اكثرا بیش از یك متر عرض دارند كه این امر احتمالا به‌منظور استحكام بیشتر آن در مقابل حملات خارجی بوده است.در پشت بام قسمت غربی قلعه، دیوارهای جانبی ارتفاعی حدود ۵٫۱ متر از سطح پشت بام دارند كه در جاهای مختلف آن سوراخ‌هایی جهت دیده‌بانی وجود دارد. معماری این سازه به شكلی است كه به اطراف قلعه اشراف دارد و این امر به حفاظت از قلعه در برابر دشمنان كمك می‌كرد.در و پنجره‌های قلعه سنگان از چوب ساخته شده‌اند. در چهار گوشه قلعه، چهار برج دیده‌بانی و نگهبانی قرار دارد كه در سال‌های اخیر دو مورد از آن‌ها از بین رفته‌اند. دو مسیر ماشین‌رو و پیاده‌رو برای قلعه وجود دارد كه در ضلع‌های غربی و شمالی قرار گرفته‌اند.
در طبقه پایین چاه آبی به چشم می‌خورد كه در گذشته آب مصرفی اهالی و ساكنان قلعه از آن تامین می‌شد و اكنون به‌علت وجود آب لوله‌كشی از این چاه استفاده نمی‌شود. وسایل گرمایشی در اتاق‌های قلعه، بخاری‌های چوبی و زغالی بوده است كه بخاری‌های نفتی و گازی جایگزین آن‌ها شده‌اند.بقایای به جا مانده از سازه‌ها و اتاقك‌های بخش شرق قلعه نشان می‌دهند كه این بخش‌ها محل نگهداری احشام ایل بوده‌اند. دیوارها و بناهایی كه در بخش شمال شرقی قلعه دیده می‌شود، تا حدود زیادی با گذر زمان تخریب شده‌اند؛ ولی استقامت این دیوارهای بلند و گلی چند ۱۰۰ ساله كه در ارتفاع حدود ۳۰ متری و در برابر بادهای شدید در فصول سرد سال منطقه اشنویه قرار دارند، برای هر بیننده‌ای جالب و شگفت‌آور است.
در اتاق‌های بخش شرقی قلعه كه در مقایسه با سایر بخش‌های دیگر آن، عمر طولانی‌تری دارند، طاقچه‌های فراوانی دیده می‌شود كه طبق گفته ساكنان قلعه، مختص منازل و سكونتگاه خان‌ها و افراد ثروتمند بوده است.
تاریخچه قلعه سنگان
مطالعات باستان‌شناسی روی تپه قلعه سنگان نشان می‌دهد كه سابقه این تپه به هزاره اول قبل از میلاد می‌رسد. علاوه بر این، ساكنان قلعه، سابقه سكونت اجداد خود را در قلعه سنگان به دوره صفویه نسبت می‌دهند. ایل زرزا از زمان شاه عباس صفوی در این قلعه ساكن بوده و این محل، سكونتگاه رییس خاندان و مركز مدیریت و اداره املاك آن‌ها بوده است.
نكات بازدید از قلعه سنگان
از آنجا كه بخش‌هایی از قلعه محل سكونت ایل زرزا است، امكان بازدید از داخل آن وجود ندارد.
بازدید از بیرون این قلعه رایگان است.
نحوه دسترسی
قلعه معروف و تاریخی سنگان در ۵٫۳ كیلومتری شهرستان اشنویه در روستای سنگان واقع شده است. این قلعه از جمله جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی به حساب می‌آید.
