درباره پیشینه‌اش كه جستجو می‌كنی می‌آید «مربوط به دوران قاجار است و توسط حاج مرادخان اردلان، جد بزرگ خاندان اردلان ساخته شده است» اما امیر اردلان، یكی از وراث این بنای تاریخی می‌گوید «اسنادی داریم كه نشان می‌دهد بنا ۴۰۰ سال قدمت دارد و متعلق به دوره صفویه است».
آنچه مسلم است وجود قلعه در مسیر جاده شاهی، نشان از اهمیت جاده و قلعه دارد. در مسیر جاده قدیمی همدان- تویسركان از مسیر گنجنامه كه راهی می‌شوی یكی از بناهای نادر استان اگرچه خمیده و با زخم‌های فراوان اما هنوز با ابهت و استوار خودنمایی می‌كند.
«قلعه اردلان» یا «قلعه اشتران»، همان بنای باشكوهی است كه وقتی به آن خیره می‌شوی ناخودآگاه یاد آدم‌هایی می‌افتی كه روزگارشان را در آنجا سپری می‌كردند، پیشینه و داستان زندگی آنها، غم‌ها و شادی‌هایشان، فرهنگ و آداب و رسومشان به همان اندازه جالب است كه معماری بنا و حكایت آن.
این مباحث مفصل مجالی دیگر می‌طلبد و در اینجا بناست درباره «قلعه اردلان» نیمه‌جان بگوییم. همان بنایی كه هر چند وقت یكبار خبری مبنی بر اینكه حالش خوب نیست و نیاز به احیاء دارد، می‌شنویم. همان بنایی كه سال به سال پیكرش زخمی‌تر می‌شود و روبه‌راه كردنش سخت‌تر. همان بنایی كه با توجه به موقعیت جغرافیایی و وسعتش می‌تواند به یكی از بزرگترین پروژه‌های گردشگری استان تبدیل شود اما همچنان لنگ اعتبار است و درگیر كش‌وقوس‌های اداری.
آذرماه سال ۹۸ بود كه اسحاق تركاشوند، مدیر اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان تویسركان در گفت‌وگو با ایسنا، از وجود سرمایه‌گذاری برای هتل شدن قلعه اشتران با هدف حفظ بنا، نگهداری از آن و رفع مشكلات و موانع پیش‌روی سرمایه‌گذار خصوصی مرمت آن خبر داد.
وی اضافه كرد: گرچه احیای این قلعه ۲۰ میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد اما بی‌تردید مشكلات موجود بر سر راه سرمایه‌گذار بازسازی قلعه اشتران حل‌شدنی است و ما تمام تلاش خود را برای رفع موانع موجود به كار می‌گیریم تا این بنا زودتر مرمت و بازسازی شده و به بهره‌برداری برسد.
تركاشوند در اسفندماه سال ۱۴۰۰ نیز به خبرنگار ایسنا گفت: قلعه اردلان در طول سالیان تخریب مستمر داشته و منابع بودجه میراث فرهنگی محدود است و تاكنون نتوانسته‌ایم بنا را اساسی مرمت كنیم.
وی ادامه داد: مرمت بناهایی كه مالك دارند باید با مشاركت آنها باشد اما مالك این بنا تاكنون مشاركتی با ما نكرده است، از طرفی از محل اعتبارات سال ۹۷ حدود ۵۰۰ میلیون تومان برای قلعه اردلان هزینه كردیم اما بیش از این برای ما مقدور نبود و چون مساحت قلعه بالاست، هزینه یاد شده تنها در حد مرمت یك دهم بنا بود.
اهمیت قلعه اشتران و وضعیت آن، سیدعزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را در سفر مردادماه سال‌جاری به استان همدان به این قلعه كشاند و بنای معروف خاندان اردلان مورد بازدید وزیر قرار گرفت.
وی با تأكید بر اینكه باید تدابیری برای بازدید عموم از این بنای تاریخی اندیشیده شود، گفت: با توجه به اینكه قلعه اردلان مالك خصوصی دارد ما نیز آمادگی كامل داریم در حوزه مرمت و ارائه تسهیلات یاری‌گر باشیم تا كاربری متناسب برای بنا تعریف شود.
قضیه اما به اینجا ختم نشد و كم‌نظیر بودن قلعه اردلان و شرایط آن، بار دیگر خبرنگار ایسنا را پیگیر خبرهای جدیدتری از این بنای تاریخی كرد و این بار پای صحبت‌های امیر اردلان، نماینده وراث بنا نشاند.
اگرچه صحبت با وی، حول محور وضعیت بنا و قصد مالكان برای تغییر كاربری آن آغاز شد اما اردلان در همان ابتدا با اشتیاق گریزی به تاریخ و پیشینه خاندان پرآوازه‌اش زد و گفت: این قلعه موروثی اجداد ماست، در گذشته به منطقه غرب كشور اردلانات می‌گفتند و از دیرباز اردلان نام این منطقه بوده است و تاریخ ۵۰۰۰ ساله دارد.
وی با بیان اینكه قلعه اردلان آخرین بنای این دودمان است، افزود: یكی دیگر از قلعه‌های این قوم در بالای اورامانات و دیگری در سلیمانیه است، سرزمین اردلانی از پشت كوه الوند شروع و تا ارمنستان امروزی، سپس شام و سوریه و در نهایت تا انتاكیه در تركیه كه سرزمین آریایی‌ها بوده است، می‌رسید.
اردلان اضافه كرد: به عبارت دیگر اردلان‌ها شامل اقوام متحد ماد و پارس هستند كه در طول تاریخ فراز و نشیب‌های زیادی به خود دیده كه اگر فرصتی باشد در مجالی دیگر تاریخ جذاب آنها كه براساس مستندات و منابع معتبر است را بازگو می‌كنم.
وی با اشاره به اینكه قلعه اردلان در سال ۱۳۸۳ ثبت آثار ملی كشور شد، تصریح كرد: چون این ملك جزء آثار ماندگار ملی است، وراث آن را به سازمان میراث فرهنگی كشور هدیه كرده و اسناد آن نیز موجود است و ما هیچ‌گونه مخالفتی با احیاء آن نداریم.
اردلان ادامه داد: پس از آن كه تنها برج باقیمانده از بنا را آتش زدند، آن را احیاء كردیم، وقتی بنا ثبت آثار ملی شد دو طبقه آن شامل شاه‌نشین یا اندورنی سالم بود و آنقدر به آن رسیدگی نكردند كه به تلی از خاك تبدیل شد.
مالك قلعه اردلان با بیان اینكه در حال حاضر بنا ۱۱ ورثه دارد و من از آنها وكالت تام‌الاختیار دارم، اضافه كرد: همه این ۱۱ نفر حاضرند با میراث فرهنگی همكاری كرده تا بنا احیاء شود و بیش از این آسیب نبیند.
اردلان با اشاره به اینكه میراث فرهنگی استان همدان و شهرستان تویسركان زحمات زیادی برای این پروژه كشیده‌اند، گفت: میراث فرهنگی در دولت قبل، بنا را با مبلغ ۵۰۰ میلیون تومان مرمت كرد، در آن زمان با دو میلیارد تومان بنا احیاء می‌شد كه پیشنهاد دادند طرح گردشگری هم روی آن بگذارید و ما هم موافقت كرده و گفتیم پتانسیل و سرمایه داریم تا بنا را به هتل قلعه تبدیل كنیم.
وی با بیان اینكه اگر طرح به نتیجه می‌رسید به عنوان نگین گردشگری استان همدان معرفی می‌شد، مطرح كرد: طرح هتل قلعه در سال ۹۶ تهیه و مصوب شد، آن سال برآورد تبدیل بنا به هتل قلعه هفت میلیارد تومان بود و ما آن زمان حدود سه میلیارد سرمایه داشتیم.
اردلان ادامه داد: به ما گفتند می‌توانید از تسهیلات استفاده كنید اما باید به همان مقدار سند داشته باشید و در آن زمان ما قادر به تهیه سند با این مبلغ نبودیم و بعد از مدتی نیز تحریم‌ها پیش آمد و پروژه بلاتكلیف ماند، همان سال طرح و نقشه را با هزینه شخصی ۱۹ میلیون تومان توسط مهندس مشاور میراث فرهنگی تهیه كرده و در حال حاضر نیز هر كمكی برای احیای قلعه از دستمان بیاید كوتاهی نمی‌كنیم.
وی با اشاره به اینكه تاكنون سه بار به آقای ضرغامی نامه زده‌ام، بیان كرد: اگر میراث فرهنگی بخواهند بنا را بازسازی كنند ما مشكلی نداریم و هیچ‌گونه مقاومتی هم به عنوان مالك نخواهیم داشت، فقط سرمایه بازسازی كامل و تغییر كاربری آن را نداریم وگرنه خواسته ورثه سر پا شدن قلعه است.
مالك قلعه اردلان با بیان اینكه این بنا متعلق به دوره قاجار نیست و قدمت ۴۰۰ ساله دارد و اسنادی در دست داریم كه این را اثبات می‌كند، اظهار كرد: قلعه با یكی دو میلیارد تومان قابل مرمت است اما هزینه تغییر كاربری و تبدیل آن به هتل قلعه حدود ۳۰ میلیارد تومان برآورد شده است.
وی اضافه كرد: اگر سرمایه‌گذاری انجام و بنا تغییر كاربری دهد ظرفیت برگزاری تورهای خارجی هفت و ۱۰ روزه را برای محور گردشگری غرب كشور دارد، علاوه بر این در طرح فضاهایی مانند استخر، زیرساخت‌های گردشگری پزشكی و درمانی و مواردی از این دست دیده شده و پس از راه‌اندازی، بازگشت سرمایه تضمینی است.
اردلان با بیان اینكه برای ارائه وام ۳۰ میلیاردی به همان اندازه سند نیاز است و ورثه هم بنا به دلایلی نمی‌توانند این كار را انجام دهند، گفت: قلعه تا سال ۶۵ برپا و تمام برج‌ها، اتاق‌ها و دیگر فضاهای آن سالم بود و زندگی در بنا جریان داشت.
وی با اشاره به اینكه این قلعه اردلان هویت، تاریخ و میراث كشور است و باید حفظ شود، مطرح كرد: اگر بنا احیاء شود می‌تواند در منطقه اشتغالزایی خوبی ایجاد كند، علاوه بر این قابلیت رونق گردشگری كشاورزی، مذهبی و فرهنگی را نیز دارد.
اردلان افزود: مراسم تعزیه اردلانی یكی از مراسمات معروف این خاندان شیعه بوده كه هر ساله از ابتدای محرم تا سوم امام حسین(ع) و از اربعین تا ۲۸ صفر برپا بوده اما متأسفانه همه مدارك، اشعار و وسایل آن در سال‌های اخیر از بین رفته است.
وی با بیان اینكه قلعه اردلان ۸۰۰۰ متر زیربنا دارد، اظهار كرد: این پروژه بزرگترین طرح روی زمین مانده استان همدان در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری است چراكه پتانسیل فوق‌العاده‌ای دارد، در مهمترین مسیر تفریحی همدان قرار گرفته و می‌توان درآمد عالی از آن كسب كرد.
اردلان با اشاره به اینكه دو دانگ از ملك متعلق به بنده است و بیشترین سهم را از مالكیت قلعه دارم، گفت: خاندان اردلان‌های خرمرودی كه اجداد ما هستند، والی و امرای محلی و شهرنشین بودند و در روستاها قلعه و قنوات و انواع سازه‌های معماری می‌ساختند و قلعه اردلان نیز یكی همین بناهاست.
به گزارش ایسنا، «قلعه اردلان» به عنوان یكی از مهمترین بناهای تاریخی استان همدان حال و روز خوبی ندارد. از طرفی زور بودجه میراث فرهنگی به سرپا كردن بنا نمی‌رسد، از طرف دیگر مالكان هزینه بازسازی آن را ندارند. آنچه واضح است قلعه اردلان كه به روایتی متعلق به دوران قاجار و به روایت دیگر از آثار دوره صفویه است، از عدم رسیدگی، بلاتكلیفی و تخریب رنج می‌برد و قربانی نبود اعتبار و بودجه و سرمایه شده است.