قلعه بابك كه به آن دژ بابك هم می گویند بالای كوهی به بلندای 2600 متر و در نزدیكی شهر كلیبر واقع شده است. این دژ در ارتفاعات غربی رود قره قرار دارد و برای رسیدن به آن باید از معبر دالون مانندی به طول 200 متر عبور كرد. دژ در زمان ساسانیان و قبل از آن در دوره اشكانیان مورد استفاده قرار میگرفته و نام خود را از نام بابك خرمدین، رهبر مبارز با مهاجمین عرب گرفته است. قلعه بابك از برج و باروج های زیادی تشكیل شده است كه برج های گردش از سنگ مالون با ملات ساروج و باروها از نوعی سنگ گرانیت ساخته شده اند.
اینجا قصر و دژی دو طبقه بوده است. همانگونه كه ابتدا اشاره كردیم قبل از رسیدن به دروازه باید یك دالان باریك 200 متری را طی كنید! دالان جایی بود كه در گذشته نگهبانان به طور دقیق آن را زیر نظر می گرفتند تا عبور و مروری خارج از برنامه از آن صورت نگیرد. بعد از صعود از این راهرو، ورودی دیگری با پلكان هایی تقریبا نامنظم وجود دارد كه شما را به قصر می رساند. پس از آن تالار اصلی است كه اطراف آن هفت اطاق دیده می شود كه این اطاق ها همگی به تالار مركزی می رسند. در سمت شرقی قصر تاسیسات دیگری خواهید دید كه شامل چند اتاق و آب انبار می شود كه سقف آب انبارها جناقی و گهواره ای هستند. در سمت شمال غربی قصر هم پلكانی قرار داشته كه راه دسترسی به طبقات دیگر قصر به حساب می آمد اما امروز چیز زیادی از آن باقی نمانده است. دو نیمه ستونی كه در این بخش می بینید، محلی برای دیده بان ها بوده است كه سربازان در آن قرار می گرفتند و به همه چیز و همه جا تسلط كامل داشتند. این قلعه یادآور رشادت های سردار معروف ایرانی بابك خرمدین رهبر گروه سرخ جامگان است. قلعه دست نیافتنی بابك حدود 22 سال دور از دسترس تازیان باقی ماند و در برابر اعراب مقاومت كرد.
از آنجایی كه این مجموعه در قرن سوم یكی از پایگاه های مهم و محكم بابك خرم دین در جنگ با اعراب و لشگریان خلفای عباسی بوده، تعمیرات اساسی در آن انجام گرفت و قسمتهایی نیز به آن اضافه شد. در گذشته قلعه بابك به قلعه بند هم معروف بوده است كه این كلمه بعدها تغییر شكل پیدا كرد و به "بز قلعه سی" تبدیل شد و بعد از قیام های بابك به قلعه بابك مشهور شد.
مشخصات قلعه بابك
قلعه بابك و كوه جاویدان در 55 كیلومتری شمال شهرستان اهر و در چند كیلومتری جنوب غربی كلیبر واقع است. اطراف این قلعه را از هر طرف دره های عمیقی با 400 تا 600 متر عمق فراگرفته است. مسافت كلیبر به قلعه با این كه از چند كیلومتر تجاوز نمی كند ولی صعب و دشوار است و به هنگام عبور می بایست از گردنه ها و كتل ها گذر كرد تا پس از 3 ساعت كوه پیمایی و یا كوفتگی حاصل از اسب سواری خود را به پای باروهای استوار دژی برساند كه عظمت اش از فراز ستیغ دره ها و كوه ها خود را به رخ می كشاند. مجموع مساحت این قلعه حدود ده هزار متر مربع است.
قبل از رسیدن به دروازه قلعه و ورود به بنای مستحكم دژ باید از معبری عبور كرد كه به صورت دالانی است و از سنگ های منظم طبیعی شكل گرفته و تنها گنجایش عبور 1 نفر را دارد و دو نفر به سختی می توانند از آن بگذرند. فاصله این معبر تا باروی قلعه در حدود 200 متر است و مقابل آن قرار دارد. از همین نقطه است كه صعوبت راه و ابهت خاص این قلعه رفیع و موقعیت خیره كننده آن بیننده را شگفت زده می كند.
معبر در نهایت به دروازه قلعه ختم می شود و دقیقاً در راستای آن قرار دارد كه باعث می شود ورود هر تازه وارد و سپاهی و غیره از طریق دو برج دیده بانی در سمت دروازه ورودی قابل رؤیت باشد. برای نفوذ به داخل قلعه تنها راه ورود دروازه اصلی است و از كوهستان امكان وارد شدن به آن وجود ندارد.
با گذر از دروازه ورودی و پشت سر گذاشتن بارو، جهت رسیدن به دژ اصلی باید از گذرگاهی باریك كه حدود 100 متر صعود از ارتفاع را نیز به همراه دارد گذشت تا به مدخل ورودی قلعه رسید، مسیری صعب العبور كه از یك سمت مشرف به دره ای است با جنگل های تنك و ژرفایی در حدود 400 متر كه به صورت تیغه و دیواره تا قعر دره ادامه دارد.
در تكیه گا ه های طبیعی این دیواره ها و 4 جهت بنا 4 جایگاه برای دیده بان ها به صورت نیمه استوانه ساخته شده است. اینها مقر كوه بانیه ها و سربازانی است كه هر جنبنده ای را تا كیلومترها دورتر، از فراز دره ها و كوهپایه ها زیر نظر می گرفتند. پس از صعود، برای ورود به دژ اصلی از مدخل دیگری با پلكان هایی نامنظم باید عبور كرد. طرفین مدخل دژ، به وسیله دو ستون كاذب مشخص شده است.
بنای دژ كه دو طبقه و سه طبقه است، پس از ورودی قرار گرفته و پس از آن تالار اصلی وجود دارد كه اطراف آن را 7 اتاق فرا گرفته است، اتاق هایی كه به تالار مركزی را دارند. در قسمت شرقی دژ تأسیسات دیگری مركب از اتاق ها و آب انبارها ساخته شده است.
محوطه داخلی آنها نیز به وسیله نوعی ساروج غیر قابل نفوذ گردیده و به هنگام زمستان از برف و باران پر شده و در تابستان و هنگام مضایق و محاصره ها از آب آنها استفاده می شده است.
در سمت شمال غربی دژ پلكان هایی سرتاسری وجود داشته كه اكنون ویران شده و قسمت هایی از آن بیرون خاك است و تنها راه صعود به بخش های مرتفع تر بناست. از آثار معماری و برخی از سنگ های زبره تراش و روش چفت و بست سنگ ها و ملات ساروج و اندود دیوارها از نوعی گچ و خاك می توان دریافت كه ساختمان این دژ و قلعه در روزگار اشكانیان و بخصوص ساسانیان ساخته شده است. این دژ در قرون دوم و سوم و تا چند قرن پس از آن مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته و تغییراتی در آن به وجود آمده و الحاقاتی در بنا ایجاد شده است.
اشیا و ابزاری كه از قلعه بابك به دست آمده، سفالینه های منقوش و لعاب خورده است كه یك دوره استقرار تا اوایل قرن هفتم هجری را نمایش می داد. همچنین تعدادی سكه مسی كشف شده كه برخی از آنها به علت ساییدگی و زنگ خوردگی فراوان غیرقابل خواندن است و در بین این سكه ها برخی مربوط به اتابكان آذربایجان و هزارسیبان (قرون ششم و هفتم هجری) هستند.
موقعیت استقرار بنا بر فراز قله به گونه ایست كه 20 نفر سپاهی قادر بودند هجوم یك سپاه صد هزار نفری را مانع شوند و تلفاتی هم نداشته باشند. چون تیر و كمان و اسلحه معمول زمان به سربازان و مستحفظانی كه در قلعه و بر بلندی موضع می گرفتند به جهت بعد مسافت بی تاثیر بودند. اگر بر فراز برج های این قلعه كه بایستید، همه ارتفاعات و جنگل های اطراف زیر پای شماست و شما بر بلندترین نقطه منطقه ایستاده اید. چشم اندازی وسیع از كوه های پوشیده از درخت و دشت های ارسباران و به راستی كه این قلعه بسیار زیباست.
موقعیت مكانی قلعه بابك
مسیر صعود به قلعه بابك از سه مسیر امكان پذیر است: مسیر قلعه درسی در جنوب قلعه صعب العبور است، از مسیر روستای شجاع آباد، راه عشایری بسطاملو یا ییلاق (از جانب غرب قلعه) مسیر آسان تر است.
از پشت هتل بابك، مسیری سنگلاخی وجود دارد كه گردشگران می توانند با ماشین به محل زندگی عشایر برسند. پاترول و لندروورهایی در پاركینگ هتل وجود دارند كه با دریافت هزینه ای مسافران را به بالا می رسانند. پس از این مسیر نیز حدود یك ساعت پیاده روی دارد تا به قلعه برسید. در مسیر پله هایی برای راحتی گردشگران ساخته شده است كه گاهی بالا رفتن از آنها طاقت فرسا می شود. پس از عبور از سه كوه به كوه قلعه بابك می رسید و باید پله های زیاد قلعه را طی كنید تا به داخل آن برسید.
بهترین زمان بازدید از قلعه و اطراف آن فصل بهار است.
