سنت هزارساله «قالیشویان» چگونه برگزار می شود؟
مراسم سنتی – مذهبی قالیشویان از سنت‌های هزار ساله، نمایش واقعه شهادت سلطان علی بن‌محمد باقر(ع) در سال ۱۱۳ هجری و نحوه به خاكسپاری این امامزاده جلیل‌القدر از سوی اهالی فین كاشان است كه هر ساله با تعصب و غرور خاصی برگزار می‌شود.
مراسم سنتی – مذهبی قالیشویان از سنت‌های چند صد ساله است كه در دومین جمعه مهرماه هر سال در مشهد اردهال كاشان برگزار می‌شود. نزدیك به یك دهه است كه مراسم قالیشویی مشهد اردهال كاشان به عنوان میراث فرهنگی ناملموس ثبت شده است و این روزها یكی از مراسم هایی است كه هنگام برگزاری آن، بسیاری از گردشگران به تماشا می آیند.
مراسم قالیشویان
این مراسم نمایش واقعه شهادت سلطان علی بن‌محمد باقر(ع) در سال ۱۱۳ هجرت در سزمین مشهد اردهال و نحوه به خاكسپاری این امامزاده جلیل‌القدر از سوی اهالی فین كاشان است كه هر ساله با تعصب و غرور خاصی معمولاً در یكی از روزهای نهم تا پانزدهم مهرماه برگزار می‌شود كه به روز قالیشویان معروف است.
یك هفته پیش از مراسم قالیشویان، معمولاً در نخستین جمعه از فصل پاییز، مراسم جار در كاشان برگزار می‌شود. این جمعه كه در میان كاشانی‌ها به جمعه جار معروف است، روز فراخوانی مردم به مراسم قالیشویی در مشهد اردهال است.
جمعه جار پیام‌آور فرارسیدن سالروز شهادت شهید دشت اردهال، امامزاده مظلوم، حضرت سلطان علی بن‌امام محمد باقر(ع) و روز موعود برای گردهمایی طایفه فینی است.
هر سال در روز جمعه جار، چند جارچی در محلات فین و محله بازار كاشان و روستای خاوه از روستاهای كاشان راه می‌افتند و گشت‌زنان به روش و سنت آبا و اجدادی خود با بانگ بلند و آوازی خاص، مردم را از فرارسیدن روز موعود قالیشویان و هفته زیارت امامزاده سلطان علی(ع) آگاه می‌كنند.
خبر جمعه قالیشویان به سرعت دهان به دهان میان مردم همه قشرها و بازاریان و پیشه‌وران و دست‌فروشان می‌گردد و در كمتر از یكی دو روز در همه شهرها و روستاها از جمله شهرهای نطنز، قم، محلات، ساوه، دلیجان، یزد، آشتیان و اصفهان پراكنده می‌شود؛ جارچیان با رساندن این پیام، همه مردم، به‌ویژه زائران و فروشندگان صاحب نذر را كه باید هر ساله در قالیشویان شركت داشته باشند، به تكاپو و فراهم كردن اسباب و توشه زیارت و تهیه جا و مكان برای سكونت در مشهد اردهال وا می‌دارند.
تكاپوی سفر بیش از همه قشرها در میان كاسبان و بازاریان چشمگیر است.
مراسم قالیشویان
بازاریان و فروشندگان برای عرضه و فروش كالاهایشان در مشهد اردهال با یكدیگر به رقابت می‌پردازند و می‌كوشند تا هر یك پیش از آغاز مراسم غرفه‌ای یا حجره‌ای مناسب در بازارچه و یا صحن پاپك و یا صحن‌های دیگر به‌دست آورند.
تعیین روز قالیشویی و اعلام آن به مردم به عهده ستاد برگزاری مراسم سنتی مذهبی قالیشویان فین است. این گروه روز مراسم قالیشویان را معمولاً در دومین جمعه پاییز تعیین می‌كنند.
این مراسم جار طبق سنت قدیم هنوز در منطقه پابرجا است و انجام می‌شود. اشعاری كه جارچیان می‌خوانند اشاره به فرارسیدن سالگرد واقعه شهادت امامزاده و لعنت‌هایی كه به دشمنان و قاتلان امامزاده می‌فرستند، دارد. این اشعار این است: (ای مستمع بر این وصیت شور و غوغا كن/ فغان و ناله بر سلطانعلی فرزند زهرا كن/ به سال ۱۱۳ هجرت شیعیان خاص/ روان گشته بر سوی مدینه از سر اخلاص/ برفتند در مدینه خدمت آن خسرو خوبان/ بگفتند ای امام پنجمین ای رهبر جانان/ نداریم پیشوایی یا محمد رحم بر ما كن/ یكی از نور چشمانت روان در همراه ما كن/ امام پنجمین فرمود چرا از دیده خونبارید/ یقین از اهل فین و مردمان چهل حصارانید/ یكی از نور چشمانش همراه آنها روان كرد/ كه نامش حضرت سلطانعلی(ع) نوباوه زهرا/ سه ساله آن شاهزاده بود اندر اردهال و فین/ بهار در خاوه بود آن زمستان در دیار فین/ لشكریان قد علم كردند بهر قتل آن سرور/ به نام حارث ملعون و زرین كفش بد اختر/ گرفتند دور آن خسرو لب تشنه از هر سو/ كه این شه‌زاده دارد زور و بازوی علی اكبر/ بیادم آمد آن وقتی كه گفت باد صبا یك‌دم/ سلام از من رسان بر اهل فین بر گو به یارانم/ اول به خدای حی داور صلوات/ دوم به رسول حی سرمد صلوات/ سوم به علی و یازده فرزندش/ بر زاده پاك نور احمد صلوات/ در كرب و بلا به شمر ملعون لعنت/ بر حارث زرین كفش و زید رافیون لعنت/ از بهر جفا بر شمر ملعون لعنت/ در كرب و بلا به پاك‌مردان صلوات/ اگر خسته جانی بگو یا علی/ اگر ناتوانی بگو یا علی/ برفت سوی مشهد اردهال/ به یاری یار خدا یا علی).
در روز جمعه قالیشویان، ده‌ها هزار زن و مرد از شهرها و روستاهای ایران، به‌خصوص از آبادی‌های حاشیه كویر، برای حضور در مناسك قالیشویان و تماشای آداب آن در مشهد اردهال گردهم می‌آیند.
حاشیه‌نشینان كویر این منطقه از ایران، حضور در مناسك قالیشویان و زیارت امامزاده سلطان علی(ع) را در آغاز هر پاییز از فرایض مذهبی خود می‌انگارند. این زائران ثواب زیارت امامزاده و حضور در مراسم قالیشویان را با زیارت مرقد مطهر جد بزرگوارش، حضرت امام حسین(ع) و حضور در كربلا برابر می‌دانند.
مراسم این‌گونه آغاز می‌شود كه پس از سخنان خطیب، یكی از ریش‌سفیدان یا روحانی اهل فین كاشان اعانه‌ای را كه از فینی‌ها جمع كرده است به‌عنوان هدیه و شیرینی به متولی یا سرپرست خادمان آستان می‌دهد و درخواست آوردن قالی مخصوص امامزاده شهید را از آستان مبارك حضرت امامزاده سلطان علی(ع) می‌كند. خادمان یك تخته قالی پیچیده شده را كه رویش یك تكه پارچه سبز كشیده‌اند، از داخل حرم امامزاده بیرون می‌آورند و به بزرگان فینی می‌سپارند و در ادامه جوانان فینی با بانگ «یا حسین، یا حسین» آن را از بزرگان فینی می‌گیرند؛ این قالی سمبل جنازه مطهر امامزاده است و قالیشویان همانند جسدی كه می‌خواهند به خاك بسپارند.
از آنجایی كه خاكسپاری امامزاده توسط مردم فین كاشان صورت گرفته؛ لذا در طول مراسم حمل قالی كه تمثیلی از پیكر حضرت است، فقط توسط اهالی فین كاشان انجام می‌شود و دیگر حاضران تنها با عزاداری و سینه‌زنی می‌توانند جمع قالیشویان را همراهی كنند.
جوانان در پناه انبوه مردان چوب به دست (چوب به‌عنوان سلاح رایج در آن زمان بوده است) قالی را در حالی كه گاهی بر روی دوش و گاهی بر روی دست دارند، از میان جمعیت می‌گذرانند.
تشییع‌كنندگان از همان راهی كه آمده بودند با «قدم سعی» یعنی با گام‌هایی تند و شتابان و گاهی دوان دوان و با هیاهو و ولوله، قالی را به سرچشمه نهر شازده حسین، در میدان مقابل زیارتگاه می‌برند. این عمل تمثیلی از كوشش هاجر برای رساندن اسماعیل به چشمه آبی در صحرای خشك و تفیده مكه است.
در پیشاپیش دسته حاملان قالی، مردی میانسال از اهالی چهل حصاران كاشان، سوار بر اسب حركت می‌كند. این مرد با خود یك جانماز ترمه را در حالی كه بر روی شانه راستش گذاشته، حمل می‌كند. این جانماز را مظهر و نمادی از جانماز حضرت امامزاده سلطان علی(ع) می‌دانند و این مرد چهل حصارانی از نوادگان جانمازدار حضرت به‌شمار می‌رود.
مراسم قالیشویان
در پی حامل جانماز، گروهی از مردم اهل روستای خاوه كاشان در جلوی قالی عزاداری كرده و علمی را كه با پارچه‌های سبز پوشیده شده است، می‌كشند. فینی‌ها و دسته حاملان قالی نیز به‌دنبال علم با بانگ «الله اكبر» و «حسین، حسین» گویان راه می‌سپارند و پیاپی چوب‌های‌شان را در هوا تكان می‌دهند.
گروهی از جوانان فینی در تمام مسیر همگام و همراه با دسته حركت می‌كنند و گذرگاه را برای گذر دسته باز نگاه می‌دارند. در طول راه، گوسفندان یا گوساله‌هایی را كه نذر كرده‌اند، پیش پای حاملان قالی ذبح و قربانی می‌كنند.
گرد و غباری كه از زیر گام‌های كوبنده و شتابان جوانان فینی به هوا بر می‌خیزد، بسان سپاه خشمگینی می‌ماند كه به قصد انتقام و خونخواهی به قلعه و دژ دشمن حمله كرده‌اند.
جوانان با چوب‌های چرخان در آسمان، همچون امواجی در پس این پرده غبار، خیزان و پویا پیش می‌روند تا خود را به سرچشمه آب برسانند. قالی‌كشان قالی را در كنار نهر روی زمین می‌گذارند و دور آب، حلقه می‌زنند و چوب‌های‌شان را پیاپی در هوا تكان می‌دهند. در این هنگام، یعنی پیش از آداب شستن تمثیلی قالی امامزاده، مراسم لعن‌خوانی بر دشمنان حضرت انجام می‌گیرد.
پس از پایان آداب شست‌وشو، قالی را دوباره به دوش می‌گذارند و از گذرگاهی در پای كوه اردهال كه به در شرقی آستان امامزاده منتهی می‌شود، به صحن سردار یا صحن فینی‌ها می‌برند. در بازگرداندن قالی به آستان، اهالی روستای خاوه كاشان و شماری از فینی‌ها در دسته‌ای پیشاپیش حاملان قالی و فینی‌های چوب به دست، سینه می‌زنند و آرام و سنگین نوحه می‌خوانند و دم می‌گیرند. چوب به دستان در تمام طول راه با تكان دادن چوب‌های‌شان و نهیب و تهدید مردم را از نزدیك شدن به قالی و دست زدن به آن دور و باز می‌دارند.
در صحن سردار (عامر بن ناصر)، فینی‌ها چوب به دست چند دور در حیاط صحن و در پیرامون چوب می‌گردند و سپس، قالی را به ایوان بقعه می‌برند. در ایوان، چند تن از بزرگان مردم فین و خاوه كه در انتظار قالی هستند، به‌سوی حاملان قالی پیش می‌روند كه قالی را بگیرند، لیكن جوانان از تحویل دادن قالی سر باز می‌زنند و با تكان دادن چوب‌های‌شان بزرگان فینی و خاوه‌ای را از نزدیك شدن به قالی دور می‌كنند. سرانجام پس از كشمكش‌های بسیار و در لحظه‌هایی حساس و پرهیاهو و در زیر بانگ و فریاد «حسین، حسین» و «الله اكبر، الله اكبر»، بزرگان فینی قالی را از جوانان می‌گیرند و به نمایندگان خاوه‌ای تحویل می‌دهند. خاوه‌ای‌ها قالی را با تشریفات و احترامی خاص به داخل حرم می‌برند و به خدام آستان تسلیم می‌كنند.
مراسم قالیشویان مشهد اردهال حوالی بعد از ظهر در فضایی آكنده از غم و افسوس و در برابر هزاران چشم اشك‌آلود به پایان می‌رسد.
