تهران با سابقه بیش از دویست سال پایتختی ایران پر از رخدادها و بناهای تاریخی است و به لطف موقعیت جغرافیایی خود هنوز برخی از خوش آبوهواترین تفرجگاهها را داخل و اطراف خود حفظ كرده است.
در ترافیك همیشگی اتوبان صدر، در آلودگی هوای همیشگی مركز شهر یا در فشار بیامان مردم در متروهای همیشه شلوغ تهران برای عموم شهروندانش شهری نهچندان دوست داشتنی است. تهران شهر آلودگی، آشفتگی، شلوغی است. تهران شهر دیر رسیدن به قرارها به خاطر ترافیك و نرسیدن به آرزوها به خاطر گرانی است.
تهران هر چند این روزها اسیر برجهای چند ده متری در كوچههای سه متری است و چنارهای تنومندش دیگر مناسب زیست در این شهر نیستند، اما این تمام تهران نیست.
تهران آنقدرها كه ما فكر میكنیم بیقصه، بیتاریخ، بیسابقه و بیفایده نبوده و نیست. تهران كه امروز محل زندگی و گذر بیش از ده میلیون ایرانی است روزی دِهی كوچك در حاشیه ری بزرگ بوده كه آب خوبی داشته و هوایش هم در بعضی از وقتهای سال به دلانگیزی شیراز بوده است.
گذر زمان اما باعث شد تا ده كوچكِ حاشیه ری به پایتخت قاجارها بدل شود و برخی از مهمترین وقایع تاریخ ایران را به چشم ببیند. در تهران بود كه خاقان اعظم فتحعلیشاه به تخت نشست، ناصرالدین شاه صاحبقران شد، مشروطه ظهور كرد و دموكراسی متولد شد و سقوط كرد، قاجار سقوط كرد، سردار سپه رضا شاه شد و دودمان پهلوی پا گرفت، صنعت نفت ملی شد، یك از مهمترین انقلابهای قرن بیستم رخ داد و طومار شاهنشاهی در ایران پس از بیش از دو هزار و پانصد سال بسته شد و جمهوری اسلامی پا گرفت.
تهران با سابقه بیش از دویست سال پایتختی ایران پر از رخدادها و بناهای تاریخی است و به لطف موقعیت جغرافیایی خود هنوز برخی از خوش آبوهواترین تفرجگاهها را داخل و اطراف خود حفظ كرده است.
در ادامه نگاهی كوتاه و موردی به برخی از جذابترین نقاط گردشگری تهران به خصوص از منظر تاریخی خواهیم داشت.
كاخ گلستان؛ زیبای بزرگ
كاخ گلستان، تاجگذاریهای احمدشاه، مظفرالدین شاه، رضا شاه و محمدرضا پهلوی را به چشم دیده است و عمری به بلندای شاه عباس صفوی دارد. بنای اولیه كاخ در دوران شاه عباس صفوی پایهگذاری شد و در دوران شاه طهماسب به مرور گسترش یافت. با این همه سهم اعظم هنر و زیبایی مجموعه گلستان به دوران قاجار و توجه ویژه شاهان قاجار به آن باز میگردد.
شمسالعماره، تالار سلام، تالار آینه، نقاشی تالار آینه اثر كمالالملك، ایوان تخت مرمر، تخت مرمر، حوضخانه، كاخ ابیض، خلوت كریمخانی، عمارت بادگیر، تالار عاج، تالار الماس، تالار برلیان و حوضخانه عمارت بادگیر از مهمترین بخشهای كاخ گلستان هستند.
سردر باغ ملی؛ دروازه ورود به تاریخ
سردر باغ ملی در انتهای خیابان سی تیر است و بین سالهای ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۴ و به دستور رضا شاه ساخته شده. در ضلع شمالی سردر باغ ملی خیابان امام خمینی (سپه پیشین)، در شرق وزارت امور خارجه و غرب موزه پست و تلگراف قرار دارد. تا پیش از میدان آزادی و برج آزادی، این سردرباغ ملی بوده كه نماد پایتخت محسوب میشد. اما وقتی برج آزادی ساخته میشود تبدیل به نماد تهران میگردد و این حالت نمادین را پس از انقلاب همچنان حفظ میكند.
این سردر، در واقع دروازه ورودی به میدان مشق كه از مناطق نظامی بوده به حساب میآمده. بعد از تبدیل زمینهای میدان مشق به پارك شهر، اسم میدان هم از مشق به سردرباغ ملی تغییر كرد و داخل محوطهاش هم ساختمانهایی مثل وزارت امورخارجه، موزه ایران باستان و موزه ملك ساخته شد.
برای همین شما با عبور از سردر باغ ملی میتوانید به دل تاریخ وارد شوید و لذت بازدید از موزه ملك یا موزه ایران باستان را هم تجربه كنید. تجربههایی كه هر كدام شما را به عمق تاریخ ایران راهنمایی میكند.
عمارت مسعودیه، شكوهمند و ساكت
عمارت مسعودیه این روزها به لطف آسیبهایی كه از سریال جیرانِ حسن فتحی خورده به سر زبانها افتاده، اما این عمارت یكی از جذابترین بناهای تاریخی تهران است.
عمارت مسعودیه به دستور مسعود میرزا كه حاكم اصفهان و پسر ناصرالدین شاه بود، ساخته شد و نقطه قوت آن معماری جذاب و كم نظیری است كه در گوشه گوشه این عمارت به چشم میخورد.
كاخ نیاوران؛ خانه آخرین شاه
نمیتوان از بناهای تاریخی تهران حرفی به میان آورد و اشاره ای به كاخِ دلانگیز، محشر و روحنواز نیاوران نداشت. كاخ نیاوران محل زندگی محمدرضا پهلوی بوده و همین باعث شده تا از دیگر كاخها سالمتر و البته به روزتر باشد.
این ساختمان تنها ساختمان سلطنتی است كه سقف آن به صورت «بازشو» طراحی شده است، اگرچه اكنون سقفِ باز شوی آن از كار افتاده. با رفتن به این كاخ میتوان سری هم به «كوشك احمد شاهی» و كاخ «صاحبقرانیه» نیز زد. موزه جهاننما نیز موزهای است كه در گوشه جنوب غربی كاخ نیاوران و در ضلع غربی كاخ صاحبقرانیه قرار دارد. موزه جهاننما سال ۱۳۵۵ خورشیدی در محوطه مجموعه كاخهای نیاوران ساخته شد تا میزبان هدایایی كه به فرح پهلوی اهدا یا توسط او خریداری میشد باشد.
كاخ صاحبقرانیه؛ كاخ محبوب ناصری و دفتر كار پهلوی
كاخ صاحبقرانیه به دستور ناصرالدینشاه قاجار و به مناسبت سلطنت او بنا شد و قصر و مكان تفرج و تفریح وی بود. این كاخ بعدها تبدیل به دفتر كار محمدرضا پهلوی شد.
تالار آینه (جهاننما) با تابلوهای نقاشی گران بها و اشیاء بسیار نفیس تزیین شدند. آینه كاریهای تالار اصلی آن در زمان ناصرالدین شاه آغاز شد و در زمان مظفرالدینشاه قاجار به پایان رسید. طبقه زیرین این كاخ حوض خانه نام دارد كه در زمان ناصرالدین شاه، ورودی حرمسرایش بوده و در زمان محمدرضاشاه به محل برگزاری جشنهای غیررسمی پهلوی تبدیل شد.
قصر قاجار؛ قصری كه زندان شد
قصر قاجار، نام یكی از كاخهای عصر قاجاریان در تهران است كه بنای آن یكی از قدیمیترین قصرهای پادشاهان قاجار بهشمار میآید. در زمان رضا شاه این قصر بهطور كامل تخریب گردید و به جای آن زندان قصر فعلی ساخته شد، زندانی كه نام خود را به یادگار از قصرهای قاجاری دارد. از این قصر قدیمی تنها یك كلاه فرنگی و یك ساختمان قدیمی باقی ماندهاست.
كاخ فرح آباد؛ كاخی در حاشیه
كاخ فرحآباد ساختمانی متعلق به دوره قاجار در دوشانتپه تهران، انتهای خیابان پیروزی (فرحآباد پیشین) جای گرفته است. این اثر در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۵۵ با شماره ثبت ۱۳۳۱ بهعنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این كاخ در اكثر دوره قاجار با بی توجهی رو به رو شد تا در نهایت در دوره محمدرضا شاه پهلوی اندكی مورد استفاده قرار گرفت. بعد از انقلاب اسلامی این كاخ استفاده نظامی داشت و در نهایت نیز به موزه نیروی دریایی سپاه پاسداران تبدیل شد.
قصر یاقوت؛ قصری كه بیمارستان شد
قصر یاقوت از كاخهای شرق تهران در دوره پادشاهی ناصرالدینشاه قاجار است كه در سی و نهمین سال پادشاهی او ساخته شد. این قصر هیچ نشانی از معماری ایرانی ندارد و به طور كامل بر مبنای الگوی اروپایی بنا شده است.
در سال ۱۳۳۶ با تصویب مجلس شورای ملی باغ این قصر و تأسیسات همراه با آن به سازمان بیمههای اجتماعی واگذار شده و به بیمارستان ریوی بدل شد. در سال ۱۳۵۵ با تصویب مجلس، قصر یاقوت تبدیل به یك بیمارستان عمومی شد و اكنون بیمارستان و مركز فوق تخصصی قلب دكتر لواسانی نام دارد.
عمارت كلاهفرنگی عشرتآباد؛ خانه نظامیها
عمارت كلاه فرنگی عشرت آباد یا كاخ عشرتآباد پیشین یكی دیگر از آن بناهای تاریخی است كه با دستور ناصر الدین شاه قاجار در میدان عشرتآباد (میدان سپاه)، پادگان عشرتآباد (پادگان ولیعصر) ساخته شد. این كاخ نیز از جمله كاخهای حاشیه تهران قاجارها بود كه بیشتر كاربرد تفریحی داشت.
پس از سرنگونی دودمان قاجار، كاخ و خانههای پیرامون آن در اختیار نهادهای نظامی قرار گرفت و نام عشرت آباد با شهربانی و پادگان و زندان گره خورد. پس از قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ امام خمینی بهمدت یك ماه و هفت روز در زندان عشرت آباد بازداشت بودند. هم اكنون نیز این مكان كاربرد نظامی دارد و تنها میتوان نمای كاخ را از بیرون مشاهده كرد.
مجموعه سعد آباد؛ در هم تندگی معماری ایرانی و اروپایی
كاخ سعد آباد از آن بناهایی است كه معماری اروپایی و ایرانی هر دو در آن میدرخشند. اقامتگاه تابستانی محمدرضا شاه پهلوی و فرح امروز میزبان موزه ملل است، موزهای كه هدایایی كه شاه گرفته بود را به نمایش میگذارد. یكی از نقاط جذاب این كاخ اتاق خواب فرح پهلوی، اتاق خوابی كه باعث تغییر فرم اتاق خواب در ایران شد.
موزه مقدم؛ كوچك و جذاب
خانه مقدم نه تنها معماری چشم نوازی دارد، بلكه موزه كوچك، جذاب و جالبی دارد و شما میتوانید اشیاء جالبی را در آن ببینید. این خانه محل زندگی خاندان محمدتقی خان احتساب الملك از افراد مشهور قاجار بود كه بعدها به دكتر محسن مقدم، استاد باستانشناسی دانشگاه تهران و همسرش رسید.
موزه جواهرات ملی؛ موزهای جادویی
موزه جواهرات ملی ایران در خزانه بانك مركزی ایران قرار دارد و به صورت موزه نیز استفاده میشود. سیاری از جواهرات سلطنتی ایران از دوره صفوی، دوره افشار، قاجار و پهلوی در این موزه به نمایش گذارده شدهاست.
از جمله این جواهرات میتوان به الماس دریای نور، جقه نادری، تاج فرح دیبا، تاج كیانی، كره جواهرنشان، تخت طاووس (قاجاری) (تخت خورشید) و تخت نادری اشاره كرد. نكته جالب این است كه این موزه كمتر مورد توجه ما ایرانیان بوده است.
موزه تماشاگه زمان؛ سفر به دل قصهها
پیشینه این بنا به دوره قاجاریه برمیگردد. این ملك در سال ۱۳۴۲ توسط حسین خداداد، صنعتگر و كارفرین ایرانی خریداری شد. ساختمان آن در یك طبقه ساخته شده بود و وی با مقاومسازی ساختمان و احداث یك طبقه روی همكف، تغییراتی در بنا ایجاد كرد.
خداداد به دلیل علاقهای كه به احیای هنر طراحی و گچ بری در ایران داشت، بهترین استاد كاران را برای گچبری خانهاش به استخدام گرفت. گچ بریهای این بنا دوازده سال به طول انجامید و در سال ۱۳۵۶ به پایان رسید. در نهایت خداد یك سال بیشتر در این خانه زندگی نكرد.
خانه شهید مدرس تلاقی تاریخ و زیبایی
بعضی خانهها به لطف حضور صاحب خانهای شناخته شده، مشهور میشوند. خانه شهید مدرس یكی از این خانه هاست. این خانه در محله عودلاجان از محلات حصار ناصری شهر تهران قرار دارد. خانه شهید مدرس قبلا در اختیار وزیر مختار فرانسه بوده است كه بعدها به مدرس داده می شود تا در این خانه زندگی كند.
نكته جالب این خانه معماری جذاب و دلانگیز آن است كه نشان از معماری شهری اواخر قاجار و اوایل پهلوی دارد و از معماری لوكس كاخها به دور است
آتشكده آدریان؛ تنها آتشكده زرتشتایان در پایتخت
آتشكده آدریان تنها آتشكده زرتشتیان در پایتخت است و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. این آتشكده در سال ۱۲۹۳ و با همیاری مالی پارسیان هندوستان (بهرامجی بیكاجی) و زرتشتیان ایرانی ساكن ایران و هند بنا شد.
آتش ورهرام آن را موبد اردشیر رستم رستمی، موبد بهرام رشید شید و موبد هرمزدیار بهرام سروش، از یزد با آیینی ویژه پس از آنكه ۲۵ روز در راه بودند در روز آذر از ماه آذر (جشن آذرگان) در آتشدان آتشكده تهران جای دادند.