آثار و مدارك مستدل به صراحت نشانگر این است كه در دوران شاه عباس اول صفوی اقوام گرجی و ارمنی از مناطق مرزی ایران به این ناحیه جغرافیایی منتقل شده اند و در كنار سه قوم دیگر یعنی بختیاری ها، ترك ها و فارس ها زندگی مسالمت آمیزی از آن زمان تاكنون دارند.روستای خویگان علیا شهرستان فریدونشهر در حدود ۱۰ كیلومتری شهر فریدونشهر قرار دارد كه تنها روستای ارمنی نشینی است كه دارای سه كلیسا به نام های حضرت مریم، سورپ فرسس و هوانیس می باشد. كلیسای حضرت مریم (س) مهمترین آنها بوده و در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.
روستای خویگان علیا در شمال فریدون شهر یكی از روستاهای مهم و هدف گردشگری به شمار می‌ر ود كه عمده شهرت آن به دلیل برخوداری از بافت تاریخی، قبرستان‌های ارامنه با سنگ قبرهای ارزشمند و بی بدیل و مهم تر از همه سه كلیسا است كه به نامهای مریم مقدس، هوانس و نرسس هنوز هم با معماری ویژه پابرجا بوده و در آنها مراسم مذهبی به قوت خود برگزار می شود. كلیسای مریم و هوانس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و پرونده ثبت كلیسای نرسس نیز در حال اجرا است، به عبارت بهتر، خویگان علیا، نقطه كانونی گردشگری تاریخی شهرستان فریدون شهر بشمار می رود.
آثار و مدارك مستدل به صراحت نشانگر این است كه در دوران شاه عباس اول صفوی اقوام گرجی و ارمنی از مناطق مرزی ایران به این ناحیه جغرافیایی منتقل شده اند و در كنار سه قوم دیگر یعنی بختیاری ها، ترك ها و فارس ها زندگی مسالمت آمیزی از آن زمان تاكنون دارند. هركدام از اقوام یاد شده از دوران گذشته، آثار تاریخی از خود به جای گذاشته اند كه شاید یكی از بارزترین و چشمگیرترین آنها، مربوط به اقوام ارمنی در مناطق روستایی شهرستان فریدون شهر باشد، هر چند در دهه ۱۳۴۰ شمسی به دنبال اجرای قانون اصلاحات ارضی، بسیاری از ارامنه ساكن در فریدن و فریدون شهر با فروش اراضی تحت مالكیت خود به كلان شهرهای ایران یعنی اصفهان و تهران و برخی نیز به خارج از كشور مهاجرت كردند.
اقتصاد
محصولات كشاورزی تولید شده در این روستا به دلیل مطلوبیت و حاصلخیزی خاك از كیفیت بسیار خوبی برخودار است كه مهم ترین آنها، سیب زمینی است. هر سال در مهر ماه با روی آوردن كشاورزان به فرآیند برداشت محصول سیب زمینی، جلوه‌ه ای زیبایی از كار و هنر در این روستا تداعی می شود كه می توان از این ظرفیت نیز تحت عنوان جشنواره برداشت سیب زمینی برای جذب گردشگر استفاده كرد.
فرهنگ و آداب و رسوم
این روستا تا چندی پیش ارمنی نشین بود و بزرگترین روستای ارمنی نشین ایران به شمار می آمد ولی با توجه به مهاجرت ارامنه، اكنون فقط شش خانوادهٔ دو نفرهٔ ارمنی در آن زندگی می كنند. ارامنه روستای خویگان فریدونشهر تنها بازماندگان ارامنه این شهرستان هستند. ارمنی های روستای خویگان علیا پیرو مذهب مسیحی گریگوری هستند كه هر سال جشن ها و مراسم های خاصی را در كریسمس، آب پاشان ،گل دران، حلال كردن انگور، درندس، زادیك، سوپ ساركیز و درج نك انجام می دهند.
مشهورترین ارمنی خویگان علیا
لئون میناسیان در سال ۱۲۹۹ در خویگان علیا متولد شد كه پدرش زارع و معلم بود و در یك خانواده تقریباً فرهنگی پرورش یافت. لئون میناسیان تحصیلات ابتدایی را در خویگان علیا و دوران دبیرستان را در مدارس ملی ارامنه جلفا و كالج اصفهان كه امروز دبیرستان ادب نامیده می شود ادامه داد. وی پس از آن به مدت ۱۰ سال در خویگان تدریس كرد و همزمان چند سال مدیریت سیار دبیرستان های روستاهای ارامنی نشین فریدن بزرگ را به عهده داشت و علاوه بر آن فعالیت هایی را در هیئت مدارس، نمازخانه و انجمن های دیگر خویگان را در كارنامه زادگاه خود دارد. لئون میناسیان در سال ۱۳۲۴ شمسی مطابق با ۱۹۴۵ میلادی به كمك چند تن از روشنفكران كتابخانه ملی ابوویان را تأسیس كرد و از آن زمان به مدت ۳۰ سال در مدارس ملی ارامنه جلفا تدریس و بعداً بازنشسته شد. وی مولف بیش از ۵۰ عنوان كتاب، تاریخدان، نقاش و نویسنده، پژوهشگر، كتاب شناس و محقق بوده و در سن ۹۲ سالگی دار فانی را وداع گفته است.
جاذبه‌های گردشگری
از دیگر آثار معروف در این روستا، قلعه تاریخی سیمون است. این روستا، علاوه بر برخوداری از میراثث ملموس كه به آنها اشاره شد، از مواریث ناملموس ارزشمندی نیز برخودار است كه برگزاری مراسم دینی در كلیسا و جشن وارداوار یا همان آب پاشان مسیحی از مهم ترین آنها به شمار می رود كه در تیر ماه و بعد از عید پاك مسیحیان برگزار می شود. قبرستان های ارامنه از دیگر آثار ویژه تاریخی در این روستاست كه بزرگی و كوچكی سنگ قبرها و حكاكی های انجام شده بر روی آنها هر یك حكایت های متنوعی از شیوه زیست، آداب و رسوم و باورها و عقاید این قوم در دوران گذشته در خود دارند. همچنین این روستا با برخوداری از آب و هوای خنك، چشم اندازهای طبیعی زیبا، چشمه ها و قنات های جوشان با آب زلال و گوارا و مهم تر از همه اراضی كشاورزی وسیع مورد توجه طبیعت گردان نیز می باشد.
امكانات گردشگری
این روستا با قرار گرفتن در كنار شاهراه اصلی استان اصفهان به لرستان از جاده ارتباطی و دسترسی مناسبی برخودار بوده و دارای یك هتل آپارتمان، دو اقامتگاه بومگردی و چندین سوئیت است كه می تواند پذیرای گردشگران و مسافران باشد.
