آذرشهر

شهرستان:آذرشهر

بخش:حومه

نام(های) دیگر:توفارقان دهخوارقان ده نخیرجان و …

نام(های) قدیمی:دهخوارقان

جمعیت: ۳۶٬۴۷۵ نفر (تاسال ۱۳۹۱)

زبان‌ گفتاری:تركی آذربایجانی

مذهب:شیعه

جغرافیای طبیعی

ارتفاع از سطح دریا: ۱۴۶۸ متر

پیش‌شماره تلفنی:۰۴۱۲

آذَرْشَهْرْ (توفارقان یا دهْخوارْقانْ) یكی از شهرهای غربی استان آذربایجان شرقی و مركز شهرستان آذرشهر است. كوهستان سهند در سمت شرقی آذرشهر قرار گرفته و از همین روی، این شهر از آب و هوای مناسبی برخوردار گشته‌است. همچنین دریاچهٔ ارومیه در غرب آذرشهر واقع شده و دارای زمینهای مسطح درمناطق شمالغربی حوالی دریاچه ارومیه و مناطق كوهستانی در شرق و جنوب شرقی میاشد و آب و هوای این منطقه نیز در تابستان‌ها گرم می‌شود. آبیاری مزارع و باغات موجود در پیرامون آذرشهر توسط رودخانهٔ آذرشهر و نیز كانال‌های زیرزمینی، چشمه‌های طبیعی و چاه‌های عمیق صورت می‌گیرد.

نام قدیم آذرشهر «دهخوارقان» بوده كه در دورهٔ پهلوی به آذرشهر تغییر پیدا كرده‌است. این شهر در ۴۵ درجه و ۸۵ دقیقهٔ طول شرقی، ۳۷ درجه و ۴۶ دقیقهٔ عرض شمالی و در ارتفاع ۱۴۶۸ متری از سطح دریا قرار گرفته‌است. آذرشهر در ۵۴ كیلومتری جنوب غرب تبریز و در محور تبریز-مراغه واقع شده‌است.

جمعیت آذرشهر برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال ۱۳۸۵ خورشیدی بالغ بر ۳۶٬۴۷۵ نفر بوده‌است و به‌عنوان هشتمین شهر استان آذربایجان شرقی شناخته می‌شود. از ۳۶٬۴۷۵ نفر جمعیت این شهر، ۱۸٬۵۴۸ نفر مرد و ۱۷٬۹۲۷ نفر زن بوده‌اند؛ همچنین تعداد خانوارهای ساكن این شهر ۹٬۸۵۴ خانوار بوده‌است. آذرشهر یكی از شهرهای تاریخی آذربایجان است كه منابع قدیمی نام آن را به صورت ده نخوارگان و ده نخیرجان نوشته‌اند و در كتاب‌های جغرافی قدیم عرب این نام به شكل «داخَرَّقان و دخارقان در آمده است. یاقوت حموی از این شهر باعنوان «ده‌نَخیرجان» یاد كرده‌است؛ درحالی كه حمدالله مستوفی از عنوان «دهخوارقان» استفاده نموده‌است. اكثر مورخان از آذرشهر به‌عنوان شهری كوچك با هشت روستای تابعه یاد می‌كنند و از وفور باغ‌های انگور، و میوه‌جات مختلف آن سخن به میان آورده‌اند.همچنین لپه آذرشهرو گردوی آذرشهر شهرت جهانی دارد.در روستای فیروز سالار اذرشهر باغهای پسته وجوددارد.

آذرشهر آثار تاریخی متعددی را در خود جای داده‌است كه از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تپه باستانی پیرقطران، گورستان پیرحیران(درحال تخریب وتبدیل به موسسه آموزشی میباشد)، مسجد رومیان، مسجد جامع آذرشهر، غار باستانی و گورستان بادامیار و تورامین، مسجد تورامین، آرامگاه اولیا در روستای قاضی‌جهان و آرامگاه پیرجابر اشاره كرد.

بافت قدیمی آذرشهر

با توجه به گفته های افراد كهنسال شهر در زمان های خیلی قدیم شهر توفارقان در محل كوه پیر قطران بوده است كه در اثر زلزله نابود شده است و بعد از ان مردم شهر را در سمت دیگر رودخانه بنا نهاده اند.ویرانه های كوه پیر قطران هنوز بجاست و از آثار باستانی آذرشهر میباشد.بافت قدیمی شهر از تعدادی محله قدیمی تشكیل شده بود كه این محلات از هم فاصله داشته اند و بین محلات باغات وجود داشته است كه شمالیترین محله پیرلر بوده است و جنوبی ترین محله كردلر كوچه سی بوده است.و شرقی ترین محله دیزج و غربی ترین محله اشاغی كوچه بوده است.هر محله دارای كوجه های باریك و تودرتو و بن بست بوده است و در محل ورودی هر محله درب بزرگی بوده است كه شبها بسته میشد و دارای نگهبان بوده است.بدین ترتیب هر محله مانند قلعه ای بوده است كه خانه های در انتهای بن بست دارای قیمتهای بالاتر و ارزش بیشتر بوده است.در هر محله ودر اكثر كوچه ساختمانهایی به نام كبوتر خانه وجود داشته است كه محل زندگی كبوتران و پرنده ها بوده است.در تمام كوچه ها سكو هایی بوده است كه مسافران و افراد سالخورده بر آن نشسته و استراحت میكردندوبار خود را روی آن میگذاشتند و بعد از استراحت بار خود را با استفاده از آن كول میكردند. تمام محلات از آب قنات و چشمه ها استفاده میكردند كه هم اكنون تمامی این قناتهای ارزشمند به لطف عدم درایت مسوولان و عدم درایت فرهنگی مردم و عدم توجه مردم به تاكیدات دین مبین اسلام بر نگهداری و نیالودن آبهای جاری به محل دفع فاضلاب تبدیل شده است.

شخصیتها

مرحوم شیخ زاده از نام آوران زمان پیش از انقلاب در آذرشهر بوده كه به جوانمردی و شجاعت و لوطی گری نام نیك از خود به یادگار گذاشته است.این شخص به رابین هود آذرشهر مشهور بوده است و از دوستان طیب رضایی بوده است.فرار از زندان قصر مرحوم شیخ زاده و همچنین اسكورت شهید مدنی در جریان بازگشت ایشان به آذرشهر با وجود ممانعت ماموران امنیتی زمان شاه ضرب المثل خاص و عام بوده است.در زمان مرگ مشكوك ایشان درتهران در بسیاری از زندانهای ایران مجالس سوگواری از طرف زندانیان برگزارشد.

عاشیق عباس توفارقانلی در ادبیات فولكولوریك آذربایجانشرقی از نام اوران میباشد كه متولد كوی كردلر(كردلر كوچه سی)بوده است.

حسینقلی خان از خوانین بزرگ منطقه بوده است كه اولین بار به عنوان شهردار آذرشهر اقدام به سنگ فرش خیابانها و كوچه های آذرشهر نمود.توسط عده ای از دشمنانش كشته شد. سناتور زمان شاه آقای جوادی به خاطر اقداماتی نظیر ایجاد بیمارستان و سیل بند رودخانه آذرشهر و به كار گماشتن افراد نیازمند در مشاغل گوناگون و اقدامات مفید دیگر نام نیك از خود به یادگار گذاشته است.