این منطقه به عنوان یكی از مناطق كهن استان فارس دارای بیش از صد اثر باستانی است. آثار شهرستان رستم به سه بخش پیش از تاریخ (قبل از۵۵۰۰ سال) تاریخی بعداز ۵۵۰۰ سال و اسلامی از ۱۴۳۰ سال به بعد تقسیم می‌شود. تاكنون ۵۸ اثر این شهرستان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
از آثار تاریخی شهرستان رستم استان فارس گوردخمه ای است كه به «دی دوور» معروف است. باستان شناسان این بنا را متعلق به ۵۵۰ تا ۶۵۰ سال پیش از میلاد می دانند و مقبره ای است دو طبقه كه بر روی هم ساخته شده است. این گوردخمه كه به نام دا و دختر نیز معروف است در تاریخ ۱۹ آذرماه ۱۳۱۶ هجری شمسی به شماره ۲۹۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
شهرستان رستم یكی از كهن ترین مناطق ایران باستان به شمار می رود. این منطقه به عنوان یكی از مناطق كهن استان فارس دارای بیش از صد اثر باستانی است. آثار شهرستان رستم به سه بخش پیش از تاریخ (قبل از۵۵۰۰ سال) تاریخی بعداز ۵۵۰۰ سال و اسلامی از ۱۴۳۰ سال به بعد تقسیم می شود. تاكنون ۵۸ اثر این شهرستان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. تمدن های بیش از تاریخ این شهرستان مربوط به عصر نوسنگی هزاره های پنجم تا هشتم پیش از میلاد است. قبل از ورود آریایی‌ها به فلات ایران تمدنهای دیگر نیز در اقضی نقاط شهرستان رستم پا برجا بودند كه می توان به تمدن بزرگ و با شكوه ایلام باستان اشاره كرد. در لوح نوشته های خزانهٔ تخت جمشید از چندین شهر باستانی در منطقه رستم یاد شده از جمله شهرهای هوهنوری و یوناری را می توان نام برد. این شهر در گذرگاه زمان، تمدنهای ایلامی، ماد، هخامنشی، ساسانی و اسلامی را تجربه كرده است.
در شمال روستای مراسخون علیا از توابع شهرستان رستم، اثر درخور توجهی به نام گوردخمه «دی دوور» در ارتفاع ۳۰۰ متری جنوب كوه عنا كه شاید كوه آناهیتا فرشته آب در ایران باستان بوده باشد تعبیه و حجاری شده است. باستانشناسان بنامی چون پروفسور ارنست هرتسفلد آلمانی در سال ۱۳۰۳، دكتر سر آورل استین انگلیسی در سال ۱۳۱۴، رومان گریشمن فرانسوی در سال ۱۳۱۸، محمدتقی مصطفوی و علی سامی دو باستانشناس ایرانی و... از این اثر منحصربفرد دیدن كرده و مطالب جسته و گریخته ای در خصوص این اثر در تالیفات خود ذكر نموده اند و این بنا را متعلق به ۵۵۰ تا ۶۵۰ پیش از میلاد تخمین زده اند. به این گوردخمه «دا و دختر» یا «مادرو دختر» نیز گفته می شود. دی دوور (دا و دختر) شهرستان رستم همانند گوردخمه های هخامنشی در تخت جمشید و نقش رستم در دل كوه تعبیه شده با این تفاوت كه مقابر تخت جمشید و نقش رستم همگی از یك طبقه ساخته شده اند درصورتی كه گوردخمه «داودختر» شهرستان رستم از دو طبقه عالی بر روی هم تعبیه شده است. مهارت دقیق سنگ تراش در نقش آفرینی جلوی این گوردخمه درخور تعمق و امعان نظر می باشد. سرستونهای داودختر تبعیت از هنر یونیك و سرستونهای معابد یونانی دارد و نقوش جلوی این گوردخمه تلفیقی از هنر ایرانی و یونانی است.
گوردخمه ها معمولا بازتاب معماری عصر و زمان خود هستند و در تراش آنها سه عامل مورد نظر بوده است: ۱- روبروی یك منظره طبیعی تعبیه می شدند. ۲- روبروی یك جاده مهم شاهی و گذرگاهی مهم ساخته می شدند. ۳- نقطه ای كه این چنین اثرها در آن خلق می شدند می بایست سنگ كوه یكپارچه و بدون رگه و درز و شكاف و یا كم رگه باشد. این سه عامل در محدوده اثر داودختر وجود داشته است.
در صفحه بالای دخمه داودختر سوراخهایی تعبیه شده است كه احتمال دارد حجاران و طراحان با قلاب در وسیله هایی می نشستند و آویزان می شدند تا نقشهای جلوی درب دخمه را طراحی و یا تعبیه نمایند. یك سری حجاری كنگره ای كه عین آن در تخت جمشید موجود است، در نمای بیرونی گوردخمه داودختر تعبیه شده كه احتمال دارد سمبل این نقوش نمادی از عناصر اربعه و طبایع چهارگانه بوده باشد، زیرا از هر طرف نقش به چهار قسمت تشكیل شده است. نمونه هایی از این نقوش كنگره ای در تمدن آشور و بین النهرین نیز دیده می شود و شاید این اسلوب را هخامنشیان از تمدن آشور و بین النهرین اقتباس كرده باشند. دو جوی باریك به عرض ده سانتی متر در حاشیه اتاق تحتانی تعبیه شده تا از تجمع آب درون دخمه جلوگیری شود. بر همین اصل جهت راندن آب از درون دخمه به بیرون پلكان ورودی و خروجی درب دخمه كه قبلا یكدست بوده از وسط بریده شده و به جوی باریك مبدل شده است.
هنگام ساخت دخمه دو طبقه ای داودختر اتاق تحتانی با اتاق فوقانی راه نداشت و مجزا از هم بودند ولی بنا به عللی در سال های بعد سقف اتاق تحتانی را سوراخ و حفره ای نامنظم به قطر پنجاه سانتیمتر تعبیه نمودند تا دو دخمه را به هم مرتبط دهند. بر خلاف مقابر هخامنشی در تخت جمشید و نقش رستم كه همگی دارای تابوت سنگی آرایش شده دارند، مقبره دو طبقه ای داودختر فاقد تابوت سنگی بوده و احتمال دارد به جای تابوت سنگی از تابوتهای سربسته چوبی استفاده می كردند. معذالك اگر این فرضیه به حقیقت بپیوندد می بایست فرهنگی غیر از فرهنگ هخامنشی را در منطقه پهناور رستم هنگام ساخت و تعبیه اثر داودختر جستجو كرد. پاره ای محققین بر سر مادی یا هخامنشی بودن گوردخمه داودختر رستم اختلاف نظر دارند و تاكنون یك استدلال دقیق و عالمانه در جهت این گوردخمه ارایه نگردیده است و این اثر همچنان در هاله ای از ابهام مادی یا هخامنشی و ... بودن آن فرو رفته است. با این وصف این احتمال هم چندان بی پایه نیست و شاید این مقبره متعلق به گور خانوادگی هخامنش نیای هخامنشیان یا گورخانوادگی چیشپیش فرزند هخامنش بوده و یا اینكه این مقبره متعلق به پادشاهان سلوكی بعد از اسكندر مقدونی بوده باشد.
موقعیت مكانی
این گوردخمه در شمال روستای مراسخون علیا و غرب روستای حسین آباد و معبر تنگسی و رودخانه تنگ شیو از توابع شهرستان رستم در استان فارس واقع شده است.
پنج اثر شاخص تاریخی منطقه
نقش برجسته ایلامی كورانگون، داودختر یا دی و دور(مادر و دختر )، شهر تاریخی خفرك، تل بندو، جاده سنگفرشی مراسخون، را به عنوان آثار برجسته این منطقه می توان نام برد.
