دیرگچین ، كاروانسرایی بسیار استوار و پرشكوه است كه در دل پارك ملی كویر واقع شده و در متون تاریخی به نام‌های "دژ كردشیر"، "دیرالجص" ، "قصرالجص" ،" قصرگچ" و "قلعه دیر" نیز خوانده شده و به عنوان منزلگاهی بسیار مهم در مسیر یكی از راههای باستانی منزلگاههای ایران بوده است.
كاروانسرای ˈدیرگچینˈ در قم با قدمت ۱۷۵۰ سال معروف به مادر كاروانسراهای ایران در حاشیه غربی كویر بزرگ نمك پذیرای واقع شده است.كاروانسرای دیرگچین ، كاروانسرایی بسیار استوار و پرشكوه است كه در دل پارك ملی كویر واقع شده به عنوان منزلگاهی بسیار مهم در مسیر یكی از راههای باستانی منزلگاه های ایران بوده است. كاروانسرای دیرگچین با توجه به قدمت، وسعت و اهمیت آن كه در بیشتر منابع و متون به عنوان مادر كاروانسراهای ایران از آن نام برده شده است. بنای اولیه كاروانسرای دیرگچین را به دوره حكومت اردشیر ساسانی نسبت می دهند و البته این كاروانسرا در دوره صفویه تغییرات اساسی پیدا كرده و به شكل كاروانسراهای معمول و متداول صفویه از رونق و اعتبار خاصی تا پایان دوره قاجاریه برخوردار بوده است.
یكی از دلایل نام نهادن كاروانسرای دیرگچین به عنوان مادر كاروانسراهای ایران وجود تمام مایحتاج مسافران در داخل كاروانسرا شامل مسجد، آسیاب، حیات خلوت، حمام و سرویس های بهداشتی است.
این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۴۰۸ به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
كاروانسرای دیر گچین كه مادر كاروانسراهای ایران نام دارد، در ۶۰ كیلومتری قم واقع شده است.
دیرگچین ، كاروانسرایی بسیار استوار و پرشكوه است كه در دل پارك ملی كویر واقع شده و در متون تاریخی به نام های "دژ كردشیر"، "دیرالجص" ، "قصرالجص" ،" قصرگچ" و "قلعه دیر" نیز خوانده شده و به عنوان منزلگاهی بسیار مهم در مسیر یكی از راههای باستانی منزلگاههای ایران بوده است. بنای اصلی این مكان دارای پلان مربع شكل است كه در چهار گوشه دارای چهار طاق‌نماست و ورودی آن مستطیل شكل و گنبدی بر بالای آن قرار دارد.
در كاوش‌هایی صورت گرفته باستان‌شناسان، با بررسی مصالح به كار رفته در آن پی بردند كه این كاروانسرا به دوره ساسانی تعلق دارد، ولی بعدها در دوران سلجوقی و صفوی تعمیرات و تغییرات اساسی در آن صورت گرفته و در دوره قاجار قسمت‌هایی نیز به آن ملحق شده است.
بنای امامزاده سید سلطان هم در بخش میانی روستای خاوه از توابع دهستان بهنام عرب جنوبی بخش جواد آباد واقع شده است . سابقه تاریخی دیرگچین را اگر در كتاب‌های تاریخی جستجو كنیم، به متونی می‌رسیم كه عمر این بنا را به هزار و ۷۵۰ سال قبل و به دوران اردشیر ساسانی نسبت می‌دهند و آن را یكی از پررونق‌ترین كاروانسراهای عصر می‌دانند. اهمیت این كاروانسرا در دوره سلجوقیان با رونق گرفتن مسیر ساوه و قم به ورامین باز هم بیشتر شد و كاروانسراهای دیگری به نام‌های قلعه سنگی محمدآباد كاج و قلعه گلی در نزدیكی آن ساخته شدند تا این مسیر پر رونق هر چه بیشتر آباد شود.
كاروانسرای دیرگچین در دوره های مختلف از جمله دوران صفویه و قاجار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است . با توجه به قدمت ، وسعت و اهمیت آن كه در بیشتر منابع و متون به عنوان مادر كاروانسراهای ایران از آن نام برده شده است .
شایان ذكر است این بنا كه محققان قدمت آن را دوران ساسانی - صفوی می دانند در حال حاضر به محل نگهداری احشام روستاییان محل تبدیل شده و مالكیت آن نامشخص است .
یكی از دلایل نام نهادن كاروانسرای دیرگچین به عنوان مادر كاروانسراهای ایران وجود تمام مایحتاج مسافران در داخل كاروانسرا شامل مسجد، آسیاب، حیات خلوت، حمام و سرویس های بهداشتی است.
كاروانسرا دارای شش برج است كه چهار برج به قطر شش متر در گوشه ها و دو برج نیمه مدرن در طرفین ورودی قرار دارد.
مجموع مساحت این دژ و ملحقات آن در خارج از كاروانسرا شامل بنای مخروبه خشتی كنار كاروانسرا، كوره آجرپزی، آب انبار و قبرستان حدود ۱۹ هكتار است.
كاروانسرای دیرگچین چهار ایوانی بوده كه در هر طرف ۱۲ حجره یك طبقه وجود داشته و شترخوان ها به صورت دالان های طویل به عرض تقریبی شش متر با سقف های ضربی در پشت حجره قرار دارد.
معرفی برخی از بخش های كاروانسرا
مسجد: این بنا با وسعتی حدود ۳۰۰ مترمربع در گوشه جنوب شرقی كاروانسرا واقع شده است كه با توجه به قرار گیری كاروانسرا در خارج از محور شمالی- جنوبی و چرخش ۲۲ درجه آن به سمت غرب محراب مسجد در وسط ضلع جنوبی و به صورت مستقیم ایجاد شده است.
پلان مسجد مربع بوده و با توجه به ستون های قطور وسط آن، طرح یك چهارطاقی را به یاد می آورد و در قرون اولیه اسلامی با تغییر كاربری مجموعه به كاروانسرا و مسجد تبدیل شده است.
حمام: این بنا در گوشه جنوب غربی كاروانسرا واقع شده است و پس از عبور از راهروی شترخانه جنوب غربی در سمت راست، ورودی حمام واقع است.
پس از گذشتن از ۹ پله سریینه حمام قرار دارد كه در وسط آن حوضی با پلان هشت ضلعی واقع شده است و فضای اصلی حوض به فاصله ۴۰ سانتی متر پایین تر از فضای فعلی است كه هم سطح با كف قبلی حمام و متعلق به دوره صفویه است.
از دیگر قسمت های حمام، گرمخانه با پلان هشت ضلعی است و در انتهای گرمخانه خزینه های آب سرد و آب گرم وجود دارد كه ورودی آن از پشت بام است.
سرویس بهداشتی: محوطه بار ضلع غربی حمام دارای حوض چهارگوش، یك چاه آب و یك مخزن برای تامین آب است و در كنار آن یك فضای بسته با طاق گنبدی و ورودی با قوس سهمی نیم دایره قرار دارد كه در آن شش چشمه دستشویی است كه به عنوان توالت عمومی استفاده می شده است.
موقعیت مكانی و مسیرهای دسترسی:
این بنا بر سر راه قدیمی قم به ورامین و قم به گرمسار قرار دارد و فاصله آن تا شهرقم حدود ۷۰ كیلومتر است.
راه های ورود به منطقه :
مسیر اول ، جاده آسفالته گرمسار قم.
مسیر دوم ، چرم شهر ورامین بعد از طی مسافتی در حدود ۲۰ كیلومتر به دیر گچین می رسید.
برای اقامت و شب مانی دراین كاروانسرا میتوانید با این شماره تماس گرفته و رزرو نمائید.۰۹۱۲۱۵۱۲۲۱۳
اقامت مخصوص تورهای تخصصی رصد و عكاسی شب شروع قیمت از ۷۰ هزار تومان
