شهرستان: كرج
بخش: مركزی
جمعیت: ۱٬۳۷۷٬۴۵۰
رشد جمعیت: ۳/۸۸%
تراكم جمعیت: ۸٬۵۰۳ نفر بر كیلومتر مربع
زبان گفتاری: فارسی
مذهب: شیعه و غیره
مساحت: ۱۶۲ كیلومترمربع
ارتفاع از سطح دریا: ۱٬۳۰۰ متر
میانگین دمای سالانه: ۱۶
میانگین بارش سالانه: ۳۰۰ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه: ۵۰ روز
پیش‌شماره تلفنی: ۰۲۶۱
كرج یكی از كلان شهرهای ایران و همچنین مركز، استان البرز می‌باشد. جمعیت این شهر برپایهٔ سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی برابر با ۱٬۳۷۷٬۴۵۰ نفر بوده‌است كه از این جهت پس از شهرهای تهران، مشهد، اصفهان و تبریز به‌عنوان پنجمین شهر پرجمعیت ایران به‌شمار می‌رود. كرج پس از تهران بزرگ‌ترین شهر مهاجرپذیر ایران است و با توجه به جوان‌بودن آن نسبت به سایر شهرهای بزرگ ایران، هم‌اكنون به‌عنوان یكی از كلان‌شهرهای كشور به‌شمار می‌آید.
موقعیت و تقسیمات كشوری
كرج در ۳۶ كیلومتری غرب تهران و در كرانه غربی رود كرج و در دامنه جنوبی رشته كوه البرز قرار گرفته‌است. این شهرستان از شمال به استان مازندران، از جنوب به شهرستان شهریار و استان مركزی، از غرب به شهرستان ساوجبلاغ و استان قزوین و از شرق به شهرستان تهران محدود است.
جلگه پهناور كرج با ارتفاع متوسط ۱۳۲۰ متر از سطح دریا در مسیر راه ارتباطی وسایط نقلیه حامل كالاهای وارداتی و صادراتی از مرز تركیه و آذربایجان و به مقصد تهران و بالعكس است.
كوههای البرز استان مازندران و كرج را از هم جدا كرده‌است. دهستان كرج در میان دره‌های پرپیچ‌وخم البرز و در اطراف جاده چالوس قرار دارند. از تونل كندوان تا روستای مراد تپه در غرب اشتهارد، حوزه فرمانداری كرج را تشكیل می‌دهد.
حوزه فرمانداری كرج در سال ۱۳۳۷ برای جمعیتی در حدود ۳۵ هزار نفر و با وسعتی در حدود ۵۸۳۰ كیلومتر مربع بنیاد شد. این شهرستان تا سال ۱۳۶۸ دارای چند بخش شامل: مركزی، شهریار، رباط كریم و طالقان و اشتهارد بود، ولی پس از تبدیل بخش‌های شهریار و رباط كریم و ساوجبلاغ به شهرستان چهار بخش از آن جدا گردید و هم‌اكنون شامل دو بخش مركزی و اشتهارد و هفت دهستان است.
بخش مركزی با ۶ دهستان به نام‌های: نسا، آسارا، آدران، كمال آباد، گرمدره از تونل كندوان تا (ماهدشت) یا مرد آباد یا همان شاهدشت قدیم را شامل می‌شود.بخش اشتهارد كه از احمدآباد تا مرادتپه ادامه دارد، تنها یك دهستان به نام پلنگ آباد (رحمانیه) دارد.
پیشینه تاریخی
كرج مدتی جزء مازندران و زمانی بخشی از ری بوده است و گاهی از روستاهای طالقان یا شهرستانك محسوب می‌شده است. تا پیش از حمله مغول رفت و آمد كاروان‌ها بیشتر از راهی بوده كه از طریق سگزآباد و شهریار به ری می‌رفته است. از این دوره به بعد راه قزوین – كرج – ری اهمیت بیشتری یافت ولی اهمیت كرج در دوره صفوی به دلیل قرار گرفتن بر سر راه قزوین به تهران و تبریز بیشتر شده و كاروانسراها، پلها و قلعه‌های ایجاد شده در حاشیه این جاده به آن هویت بخشیده‌است.
مقدسی در سده چهارم هجری قمری از كرج به عنوان یكی از روستاهای ری نام برده‌است.در آغاز سده هفتم هجری قمری یاقوت حموی نیز كرج را تابع ری دانسته‌است.
حمدالله مستوفی در سده هشتم هجری قمری كن و كرج را از ولایات تابع طالقان برشمرده و در ذكر رودخانه‌های عراق عجم از كوهرود نام می‌برد كه ویژگی‌های آن به طور دقیق قابل تطبیق بر روی رودخانه كرج است.
در سده‌های میانه اسلام و پس از آن به ویژه در عهد آخرین پادشاهان صفوی كه تهران مقر حكومتی دربار می‌شود، مسیر قزوین – كرج – تهران مورد توجه قرار می‌گیرد و به احتمال فراوان كاروانسرای صفوی كرج قابل انتساب به همین دوره است.
دوره قاجاریه به ویژه عصر فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه كرج به علت همجواری با پایتخت و قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی سلطانیه و تبریز مورد توجه سلیمان میرزا قرار گرفت و كاخ سلیمانیه را در انجا ساخت. در همین دوران سپاهیان زیادی از منطقه عبور كرده و یادداشتهایی از خود بر جای نهاده‌اند. در این دوره كرج به عنوان قسمتی از راه اصلی تهران-قزوین شناخته می‌شد.در بیشتر سفرنامه‌های غربی و فارسی به گستردگی از این مكان یاد نشده است.
ریشه‌یابی نام
كرج از كلمه كراج به معنی بانگ و فریاد است. زیرا در تپه آتشگاه و كوههای كلاك و قلعه دختر شهرستانك و بز قلعه اشتهارد در ایام تابستان برای خبر رساندن و دیده بانی آتش افروزی می‌شد و در موقع جنگ بدینوسیله از هجوم دشمنان با خبر می‌شدند، در آن روزگار ممكن است، نام كرج، كراج بوده‌است.
در فرهنگ نفیسی كرج به معنی گوی، گریبان، چاك و شكاف آمده و آنرودخانه ایست كه در كوههای شمال غربی ری جاری می‌شد و بلوك شهریار و ساوجبلاغ را مشروب می‌سازد و نام دهی است در كنار این رودخانه كه پادشاهان قاجار در آنجا بناها و قصرهای عالیه برپا نموده‌اند. همچنین در كتب مختلف آمده، لفظ كرج از كلمه كرژ به معنی كوهپایه‌است.
كرج در محدوده خیابان‌های كشاورز و مصباح، روستایی تابع بخش ساوجبلاغ از توابع حوزه ۱۹ تهران بود و در این دوره مراكز اداری و تجاری آن گاهی تهران، برغان، كردان و هشتگرد بوده است. سپس شهر كرج تابع شهرستان تهران شد و نمایندگی‌های ادارات مركزی به رتق و فتق امور آن می‌پرداختند. این شهرستان با جهشی سریع از دوره روستایی و شهری گذشت و منطقه بسیار وسیعی را در بر گرفت. اشتهارد، شهریار، طالقان، ساوجبلاغ، كوهپایه و بخش حومه تابع استان تهران، همه قلمرو كرج به حساب می‌آمد. پس از انقلاب اسلامی، با گسترش سریع و افزایش جمعیت و پیدایش قطب‌های جاذبه‌ای، كرج به چندین شهرستان و منطقه تقسیم شد؛ كه اینك هر كدام از بخش‌های پیشین به یك شهرستان و بسیاری از روستاهای اقماری آن خود به شهر و شهرك‌هایی تبدیل شده‌اند.
محدوده‌ای كه امروز كرج بزرگ (شهر كرج) نامیده می‌شود، در گذشته شامل روستاهایی تابع حوزه كن، شهرستان شمیران، ساوجبلاغ و شهریار بوده است؛ و كلاك، سرجو، حصار، وسیه، باغ پیر، بیلقان، حسین‌آباد بیلقان، علی‌آباد پرگیرك، تپه مرادآباد، بیدستان، صحرای ویان، جوادآباد، نهر رستم، دره دروا، حسن‌آباد، حاجی‌آباد، صوفی‌آباد، وهرجرد (ورگرد)، دلمبر، حیدرآباد، میان‌جاده، شنبه‌دژ، نوزمین، سیاه كلان، كسین، كارخانه قند، حسین‌آباد مهرشهر، پیشاهنگی، گلدشت، جو مردآباد، سرحد آباد، آسیا برجی، سرآسیاب، ده كرج، حسین‌آباد راه‌آهن، شهر صنعتی، اطراف امامزاده طاهر و امامزاده حسن، باغ فلاحت و مناطق دیگری كه درسال‌های اخیر در محدوده شهر كرج قرار گرفته، را در بر می‌گرفته‌است.
در سال ۱۳۸۹ خورشیدی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی، شهر كرج به همراه ۳ شهرستان دیگر در قالب استان البرز جای گرفت.
برپایه بررسی‌های سال ۱۳۸۷ خورشیدی كلانشهر كرج در آن سال دارای ۶۸۰ هكتار بافت فرسوده شهری بوده‌است.
مكان‌های تاریخی، فرهنگی
در حوزه فرمانداری كرج بیش از ۱۰۰ اثر با ارزش فرهنگی – تاریخی و هنری شناسایی شده و در گزارش بررسی و شناسایی این منطقه درج گردیده .ازاثار ومكانهای تاریخی كه دارائه قدمت دوره اسلام وبیش از اسلام ودوره قاجار وصفوی و قرن ۷ و ۸ و ۹ هجری میتوان موارد زیر را نام برد.
آثار فرهنگی و تاریخی دهستانهای نسا، آسارا و آدران در منطقه‌ای كوهستانی قرار داشته و آبادی‌های آنها در دره‌های پرشیب و یا بر كناره بلند كوه‌ها ایجاد شده‌است.
در دهستانهای كمال آباد، گرمدره، محمدآباد از حوزه فرمانداری كرج آثار ارزشمند و چشمگیری وجود دارد كه شماری از آنها توسط كارشناسان میراث فرهنگی استان تهران و كرج شناسایی شده و تعدادی نیز در حال بازسازی و استحكام بخشی هستند. دو گرمابه قدیمی واقع در روستاهای هلجرد و بیلقان نیز از آثار طبیعی كرج است.
جاذبه‌های گردشگری
از جمله جاذبه‌های گردشگری كرج میتوان جاده كرج – چالوس، باغ سیب مهرشهر كرج، كاخ مروارید (شمس)، پارك خانواده جهانشهر و روستای تاریخی آتشگاه را نام برد.
كاروانسرای شاه‌عباسی، پل تاریخی كرج و امامزاده طاهر كرج كه مدفن بسیاری از ناموران شعر و هنر معاصر ایران است از دیگر جاذبه‌های تاریخی – فرهنگی گردشگری كرج به شمار می‌روند.
دیگر جاذبه‌های گردشگری كرج:
مجموعه سد امیركبیر، امكانات ورزش‌های آبی از جمله قایق سواری، اسكی روی آب، ماهیگیری
پیست اسكی دیزین
پیست اسكی خور
روستای آتشگاه كرج
آتشكده تخت رستم
كاخ سلیمانیه واقع در دانشكده كشاورزی
آرامگاه شاهزاده سلیمان
باغ لاله گچسر
دره ارنگه
دهكده واریان
روستای برغان
دریاچه سد طالقان
باغات طالقان
روستای آغشت
رودخانه كرج
غار یخ‌مراد
دره پل خواب
روستای وینه
آبشار آدران
باغ گلها
مركز خرید مهستان
موزه تاریخ طبیعی كرج
پارك خانواده كرج با امكانات ورزشی و تفریحی
پارك تنیس
باغات جهانشهر
كوه باغستان كرج
روستای سرجوب
روستای سرتپه
دهكده وررزشی روستای سنقرآباد
