مرتفع‌ترین پلی كه در گینس ثبت شدعه ایت پل ورسك نام دارد كه در مازندران واقع شده است. ورسك به دلیل وجود درختچه‌های ورس كه در قسمت پشت پل بطور انبوه وجود دارد، به این نام معروف شده است.
سلام نو سرویس گردشگری پل وِرِسك از بزرگ ترین پل های راه آهن سراسری ایران است كه در ارتفاعات روستای ورسك در شهرستان سواد كوه در استان مازندران قرار دارد. این پل كه از شاهكارهای مهندسی بشمار میرود، در سال ۱۳۱۵ بازگشایی شد. از شگفتی های ساخت این پل عدم استفاده از هیچ سازه فلزی در ساخت آن است. پل ورسك راه آهن سراسری تهران ـ شمال را به هم متصل كرده و در ارتفاع ۱۱۰ متری از ته دره با دهانه ۶۶ متری و با وسایلی ابتدایی ساخته شده است. این پل در دوران جنگ جهانی دوم توسط چرچیل، نخست وزیر وقت انگلیس پل پیروزی لقب گرفت.
پل ورسك در مهرماه ۱۳۵۶ با شماره ۱۵۳۴ به ثبت آثار ملی رسیده است.
نام پل ورسك در كتاب ركورد گینس، در بخش پل های با ارتفاع بیش از ۶۱ متر به ثبت رسیده است.
پل ورسك یكی از مهمترین آثار فنی مهندسی ایران محسوب می شود كه در مهرماه ۱۳۵۶ با شماره ۱۵۳۴ به ثبت رسیده است. پل ورسك از پل های استراتژیك ایران است كه توسط شركت سوئدی - دانماركی كامپساكس، با تضمین ۷۰ ساله احداث شد. این پل در دوران جنگ جهانی دوم توسط چرچیل، نخست وزیر وقت انگلیس پل پیروزی لقب گرفت. همچنین در ۲۳ تیرماه ۱۳۲۴ بنابر پیشنهاد وزارت راه، پل ورسك به نام پل پیروزی نامیده شد. به همین دلیل ازاین پل كه شهرت جهانی نیز دارد و نام آن در تمامی آثاری كه پس از پایان جنگ جهانی دوم منتشر شد، با عنوان «پل پیروزی » یاد شده است.
این پل كه دو كوه عظیم و سخت گذر عباس آباد را به هم متصل می كند، فقط مخصوص عبور قطار است و در حال حاضر قطارهای مسافری تهران - ساری و تهران - گرگان پس از گذشت بیش از هشتاد سال هر روز چندین مرتبه از روی آن می گذرند. همچنین قطارهای باری و سوختی نیز از روی آن عبور می كنند.
علت نام‌گذاری پل ورسك
نام وِرِسك از روستای ورسك گرفته شده كه در مجاورت محل ساخت پل قرار داشته و در آن زمان در حدود ۲۰ خانوار در آن ساكن بودند. پس از چند سال از احداث پل ساكنان این روستا به ورسك امروزی كه آن زمان به عباس آباد معروف بود، آمدند و امروز این روستا به نام ورسك عباس آباد معروف است. عده‌ای معتقدند كه ورسك از نام روستایی در اطراف پل گرفته شده؛ اما ظاهرا این باور اشتباه است؛ زیرا در زمان احداث این پل، این روستا و كوه‌های اطراف آن با نام عباس آباد شناخته می‌شدند. ورسك به دلیل وجود درختچه های ورس كه در قسمت پشت پل بطور انبوه وجود دارد، به این نام معروف است. بنابر روایتی دیگر ورسك از نام مهندسی به‌نام شژووسك اهل بوهم گرفته شده كه در ساخت این پل شركت داشته است و چون در زبان فارسی تلفظ آن سخت بود، بدین نام مشهور گشته است.
تاریخچه احداث پل
در زمان حكومت رضاشاه و در اول اردیبهشت سال ۱۳۱۲ یورگن ساكسیلد به عنوان مدیرعامل شركت دانماركی كامپساكس (Kampsax) قرارداد احداث راه آهن شمال ـ جنوب ایران را امضاء كرد. تا قبل از آن برخی شركت های آمریكایی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی در ساخت راه آهن از میان كوه های البرز ناكام مانده بودند. یورگن ساكسیلد در این قرارداد تعهد داد تا احداث ۹۰۰ كیلومتر خط راه آهن را در مدت شش سال به پایان برساند و برای ساخت هر متر راه آهن، معادل پنج دلار طلا (حدود ۱٬۵ گرم طلای خالص) دریافت نماید. پس از آن بهترین مهندسان اروپا به ایران آمده و پس از تهیه عكس هوایی از كوه های البرز متوجه شدند كه راه آهن باید از روستای عباس آباد (كه بعدها به ورسك تغییر نام داد) عبور كند و قطار پس از عبور از روستای ورسك باید با طی مسافت ده كیلومتر و نیز ۶۰۰ متر صعود، از كوهستان عبور و به سمت تونل گدوك حركت كند كه حركت در چنین شیب تندی برای قطار غیرممكن بود. پس آنان تصمیم گرفتند مسیر را به شكل سه پله بر روی دامنه كوه اجرا كنند كه به سه خط طلا معروف شد. همچنین وجود دره ورسك از چالش های دیگر این پروژه بود كه مهندسان كامپساكس را مجبور كرد تا پلی با دهانه بزرگ را روی آن در نظر بگیرند كه همان به پل ورسك معروف است.
سرانجام كار ساخت این پل در اواسط آبان سال ۱۳۱۳ در شهرستان سوادكوه استان مازندران، توسط شركت مهندسی دانماركی كامپساكس، به عنوان برنده مناقصه ساخت پل، و توسط مهندسان آلمانی و اتریشی آغاز و در ۵ اردیبهشت سال ۱۳۱۵ گشوده شد. در زمان افتتاح پل ورسك رضاشاه شخصاً به سوادكوه آمد.
هزینه ساخت آن در آن زمان، بالغ بر ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار ریال بود. برای ساخت این پل عظیم چند طرح مبتنی براستفاده از مصالح بنایی كه بیشتر مقرون به صرفه بوده، به تصویب رسید.
پل ورسك توسط چه كسانی ساخته شده است؟
براساس گزارش روزنامه اطلاعات مورخ ۱۳۱۵/۲/۵ و آرشیو شركت كامپساكس، لادیسلاوس فون رابسویچ (L. Von Robcevidc) مهندس سازنده پل ورسك است. رابسویچ (۱۸۹۳–۱۹۷۵. م) كه اهل اتریش است و مهندس ورسك نامیده می شد در مصاحبه خود با خبرنگار روزنامه اطلاعات گفته است كه مهندسان دیگر با نظر حیرت به پل ورسك نگریسته و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یكی از فتوحات علم مهندسی به حساب آوردند. سمت مهندس رابسویچ رئیس نظارت ساختمان پل بود. او به همراه خانواده خود در خانه ای واقع در دره ورسك و نزدیك پل اقامت داشت. همچنین رابسویچ مسئولیت احداث تونل های مسیر راه آهن را نیز به عهده داشت و از بنیان گذاران روش تونل زنی جدید اتریشی (NATM) است. همچنین سرپرستی مهندسان محاسب و طراح پل برعهده هانس اتو ناتر (Hans Otto Nater) مهندس سوئیسی بود كه در طراحی و احداث پل و ایستگاه راه آهن برن سوئیس نقش داشت. هانس ناتر (۱۸۵۶–۱۹۵۴. م) نابغه ریاضی و پل سازی، فارغ التحصیل دانشگاه پلی تكنیك زوریخ (سوئیس) بود كه طراحی و انجام محاسبات پل های راه آهن سراسری ایران و نیز پل ورسك توسط گروهی از مهندسان تحت نظارت او انجام شد. در ۱۷ شهریور ۱۳۱۷ مجلس شورای ملی تصویب كرد تا هانس ناتر با حقوق ماهانه ۱۷ هزار ریال به مدت یك سال به استخدام وزارت طرق ایران درآید. در سال ۱۳۱۸ از خدمات وی رسماً تقدیر شد. همچنین یكی دیگر از مهندسان این پروژه بزرگ، مهندس والتر اینگر اتریشی بود كه در جریان آن پروژه فوت كرد، جسد وی را به زادگاهش منتقل نكردند و هم اكنون در قبرستان ورسك با سنگ چینی كه توسط اهالی ورسك ساخته شده، دفن می باشد.
ویژگی‌های فنی پل ورسك
پل ورسك كه راه ارتباطی راه آهن سراسری شمال-جنوب ایران است، با ابزار آلات بسیار ساده مانند دینامیت و دریل دستی ساخته شده است. این بنا از ملات سیمان و شن شسته شده و آجر ساخته شده و در ساختمان آن از آرماتور استفاده نشده است. به بیان دیگر این بنا از ملات غیر مسلح ساخته شده است.از شگفتی های ساخت این پل عدم استفاده از هیچ سازه فلزی در ساخت آن است. یرای ساخت این پل ابتدا دوپایه بتنی در دو طرف كوه ایجاد و به هم متصل گردیده و سپس دال قوسی روی آن ساخته شده و سپس نمای آجری روی آن اجرا شده است.
حجم پل ورسك كه دارای ۶۶ متر دهانه قوسی اصلی و ۱۱۰ متر ارتفاع از ته دره است، جمعاً ۴۵۰۰ مترمكعب است. طول كلی پل ۸۶ متر است.
ساخت پل ورسك چند مرحله داشت؟
بهترین مهندسان اروپایی برای نقشه‌برداری و طراحی راهی منطقه شدند و پس از تهیه عكس‌های هوایی از كوه‌های البرز اعلام كردند كه مسیر خط‌آهن از روستای عباس آباد عبور خواهد كرد كه بعدها به ورسك تغییر نام داد. در ابتدا قرار بود این خط‌آهن از روستای ورسك و كوهستان البرز عبور كند و به‌طرف تونل گدوك ادامه مسیر دهد؛ ولی به‌دلیل شیب تند مسیر، این طرح منتفی شد. مهندسان این مسیر را به‌شكل سه پله‌ای طراحی كردند تا مشكل شیب حركت قطار در گردنه‌های كوه‌های البرز برطرف شود؛ مسیری كه به «سه خط طلا» معروف شد و در حد فاصل بین روستاهای شورآب و ورسك، سه كیلومتر مانده به پل ورسك قابل مشاهده است.
در ادامه آنها برای عبور از دره عمیق ورسك باید یك پل می‌ساختند كه با توجه به دهانه بزرگ دره و وسایل آن روزگار، كار دشواری به نظر می‌رسید. از آنجا كه در زمان ساخت پل ورسك، از ابزارآلات مهندسی و امكانات امروزی خبری نبود، اجرای این پل با ابزارهای ساده‌ای همچون دریل دستی و دینامیت جلو رفت.
در ابتدا به‌منظور ایجاد فضایی برای احداث پایه‌های داربست، از دینامیت استفاده و سپس داربستی چوبی نصب شد. برای اینكه بتوانند مصالح ساخت پل را از یك طرف كوه به طرف دیگر ببرند، كابلی به دو طرف دره وصل كردند.
دو پایه داربستی، پایه‌های پل را تشكیل می‌دادند كه سازه اصلی پل روی همین داربست‌ها ساخته شد. هم‌زمان با ساخت داربست‌ها، عملیاتی برای احداث قالب دال قوس در حال انجام بود. در تمام این مدت، از همان كابل‌ها برای انتقال قطعات پیش‌ساخته و مصالح استفاده می‌شد. سرانجام دو پایه داربست به هم رسیدند و ساخت قالب دال قوسی كامل و نمای آجری روی آن اجرا شد.
از اقدامات هوشمندانه در ساخت این پل، احداث تونلی در زیر رودخانه ورسك بود تا به این ترتیب از این پل در برابر طغیان احتمالی رودخانه محافظت شود؛ به همین دلیل قطار پس از چرخشی كه در طول مسیر خود دارد، تا ۱۰۰ متر بالاتر میرود و بعد روی پل قرار میگیرد.
در ادامه، كار ریل‌گذاری موقت روی پل انجام شد و قبل از زمستان ۱۳۱۴ اقدامات آماده‌سازی نصب ریل‌بند در دستور كار قرار گرفت.
كار ساخت پل در سال ۱۳۱۳ آغاز شد و در سال ۱۳۱۵ به پایان رسید و نتیجه آن پلی به طول ۸۶ متر با ۱۰ دهانه كوچك و یك دهانه بزرگ ۶۶ متری بود.
جالب اینكه قطارها پس از پل ورسك، ارتفاعشان را كم می‌كنند تا وارد تونلی در زیر كف دره شوند؛ سپس با عبور از پل روگذر جاده فیروزكوه، وارد ایستگاه ورسك می‌شوند.
ساخت پل ورسك كمتر از دو سال به طول انجامید كه در این مدت چندین بار توسط رضا شاه مورد بازدید قرار گرفت. او برای افتتاحیه پل در روز پنجم اردیبهشت ۱۳۱۵ شخصا راهی این منطقه شد؛ آن هم از طریق خط راه‌آهن و قطاری كه به دستور خودش ساخته شده بود. او در فیروزكوه از قطار پیاده شد و خود را به محل پل ورسك رساند. این طور روایت شده است كه رضاخان از دیدن این شاهكار مهندسی حیرت‌زده میشود و برای اطمینان از استحكام پل دستور می‌دهد كه سرمهندس اتریشی با خانواده‌اش در زیر قرار بگیرند تا اولین قطار از روی پل بگذرد.
میزان اهمیت این پل در جنگ جهانی دوم
پل ورسك در زمان جنگ جهانی دوم به‌خاطر نقشی كه در كمك رسانی به اتحاد جماهیر شوروی محاصره شده توسط آلمان هیتلری ایفا كرد معروف شد و لقب پل پیروزی بخود گرفت. به قول متفقین اگر راه آهن ایران وجود نداشت، نقشه جهان به شكل دیگری بود.
در طول جنگ جهانی دوم متفقین برای جلوگیری از شكست اتحاد جماهیر شوروی از قوای آلمان، روزانه با ۷۵ قطار ادوات نظامی و تسلیحات را از بندر شاهپور (بندر امام خمینی فعلی) به بندر شاه (بندر تركمن فعلی) می رساند ند و بطور متوسط هر ۲۵ دقیقه یك قطار از روی پل ورسك عبور می كرد.
بر اساس برخی منابع با شروع جنگ دوم جهانی و با توجه به احتمال ورود متفقین به ایران و استفاده آنان از راه آهن ایران، تصمیم گرفته شد كه همه پل ها مین گذاری شوند. پل راه آهن ورسك نیز شامل این دستور بود، اما پل ها هیچگاه منفجر نشدند و متفقین پس از اطلاع از این موضوع اقدام به خنثی كردن مین ها كردند.
در همان دوران به دستور مقامات وقت پل ورسك به رنگ سفید و با نقاشی حسینعلی شمشیری (اوس علی شمشیری) رنگ آمیزی گردید.
اكنون پل ورسك در چه وضعیتی قرار دارد؟
براساس قراردادی كه با دانشگاه صنعتی شریف برای سنجش مقاومت پل ورسك منعقد شده، سنسوری بر روی پل نصب شده كه میزان ضربه های ناشی از تردد قطار را بر روی پل بررسی می كند و درصورت ایجاد مشكل، هشدارهای لازم به مركز مانیتورینگ ارسال می شود. همه ساله با ماشین آلات مدرن بازدید هایی از زیرپل انجام و مصالح فرسوده حذف می شود تا مصالح مقاوم جای آنها را بگیرد و تمام فعالیت ها برای نگهداری پل ورسك كه در زمره وظایف راه آهن شمال است، انجام میگیرد و مشكل خاصی در شرایط فعلی برای این سازه با عظمت تاریخی وجود ندارد.
آبشار ورسك با ارتفاع ۲۰ متر
آبشار ورسك كه با نام آبشار چشمه علی نیز شناخته میشود، به ارتفاع تقریبی ۲۰ متر از دره به سمت روستای ورسك جاری است. آب این آبشار از ارتفاعات قدمگاه سرچشمه میگیرد و سالانه تعداد زیادی از مردم مشتاق را به سوی خود می‌كشاند. برای رسیدن به این آبشار زیبا كافی است در محور فیروزكوه بعد از گردنه گدوك كمی جلوتر به سمت راست وارد روستای ورسك شده و از آنجا تا آبشار حدود ۴ كیلومتر و تقریبا نیم ساعت راه است. مسیر رسیدن به آبشار ورسك دقیقا از زیر پل ورسك می گذرد و باید در امتداد رودخانه حركت كرد تا به آبشار زیبای ورسك رسید.
موقعیت مكانی پل ورسك
این پل در درّهٔ ورسك در روستای ورسك در شهرستان سوادكوه، واقع در ۸۵ كیلومتری قائمشهر و ۱۸۰ كیلومتری تهران، در محور فیروزكوه و در مسیر راه آهن شمال قرار دارد. این پل دو كوه عظیم و سخت گذر عباس آباد را به یكدیگر متصل میكند. (روستای ورسك در محدوده كوهستانی استقرار یافته و از سطح دریا ۲۱۴۰ متر ارتفاع دارد.)
نحوه دسترسی به پل
مسیرهای مختلفی برای رسیدن به پل ورسك وجود دارد كه با توجه به محل حركت شما عزیزان متفاوت خواهد بود. در مسیر تهران به مازندران، میتوانید با عبور مسافتی حدود ۱۷ كیلومتر از میدان شهرستان فیروزكوه وارد فرعی شوید كه با ادامه دادن آن به یكی از جاذبه های گردشگری طبیعی به نام «چشمه آب گدوك»، خواهید رسید. حدود ۳ كیلومتر پس از چمشه گدوك، به مسیری شیب دار به نام «گردنه گدوك» رسیده و درست در جهت راست مسیر، می توانید «آبشار شورآب» را مشاهده نمایید. دقیقاً در قسمت بالای این آبشار، ریل قطار و در آن طرف ریل، روستای «شورآب»، قابل دیدن است. پس از منطقهٔ شورآب و در مسیر گردنه گدوك، در بخش پایین مسیر و در سمت راست و چپ، كوه هایی بزرگ و سنگی وجود دارد كه بسیار زیبا و تماشایی است. در دل كوه ها و در سمت راست آنها می توان سه ریل كه به صورت موازی با یكدیگر قرار دارند را مشاهده كرد كه در فاصلهٔ ۱۰۰ متری قرار دارد. این سه ریل موازی، همان سه خط طلای مشهور ورسك است كه برای تماشای آن، این مسیر نسبتاً طولانی اما تماشایی را طی كرده‌اید. پس از سه خط طلا و عبور از تونل، به ورسك خواهید رسید. برای تماشای پل مجبور به پیاده شدن از خودرو خواهید بود. خودرو را امن پارك كرده مراقب فرزندان خود نیز باشید.
از روی پل امكان بازدید و عبور برای اشخاص حقیقی وجود ندارد و توسط یك پاسگاه پلیس در كنار پل محافظت میشود، ولی از زیر پل شما میتوانید عبور كنید.